تحقیق مقاله نطرات و مقالات مختلف پیرامون ازدواج خویشاوندی

فصل اول

تعریف ازدواج خویشاوندی

ازدواج فامیلی

زوجیت در قلمرو روابط خویشاوندی

یافته های نوین

نکات قابل توجه

تعریف ازدواج خویشاوندی:

الف) تعریف نظری: افرادی که دارای جد یا اجداد مشترک می باشند و در نتیجه از اجداد مشترک خود ژنهای یکسانی دریافت کرده اند، خویشاوند نامیده می شوند. درجه خویشاوندی دو فرد با نسبت ژنهای مشترک آنها بستگی دارد. افرادی که یک دوم ژنهایشان مشترک است، خویشاوند درجه یک، افرادی که یک چهارم ژنهایشان مشترک است، خویشاوند درجه دو و افرادی که یک هشتم ژنهایشان مشترک است؛ خویشاوند درجه سه نامیده می شود. افرادی که یک شانزدهم و یک سی و دوم ژنهایشان مشترک است، به ترتیب خویشاوند درجه چهار و پنج محسوب می شوند.

(امیرخانی، 1372، ص 512)

ب) تعریف عملی: منظور ازدواج خویشاوندی والدین زوج نا بارور و ازدواج خویشاوندی خود زوجین می باشد که حداکثر تا ضریب خویشاوندی 512/1 خویشاوند فرض شده و بعد از آن غیر خویشاوند تلقی می شود. در این مورد به گفته‌های افراد فوق اکتفا می شود.

(امیرخانی، 1372، ص 512)

ازدواجهای فامیلی

در بعضی از موارد ازدواجهای فامیلی- مانند ازدواج دختر عمو و پسر عمو، دخترخاله و پسرخاله، دختر دایی و پسر عمه ممکن است مشکلاتی از جهت تولید نسل به وجود آید. مثلاً: فرزندانشان بیمار و یا ضعیف و یا ناقص شوند. این مساله، ثابت شده است و جای انکار آن نیست.

(مظاهری، 1381، ص 224)

در این باره، چند نکته را متذکر می شویم:

1- این قانون ژنتیکی (وراثتی)، کلیت ندارد و شامل همه ازدواجهایی فامیلی نمی‌شود. و نمی توان همه ازدواجهای فامیلی را مرور و ممنوع دانست.

(مظاهری، 1381، ص 224)

2- افرادی که بخواهند چنین ازدواجهایی را انجام دهند، حتماً به جنبه پزشکی اش دقت کنید و آزمایشهای لازم را انجام دهند و تا مطمئن نشوند که از این نظر مشکلی ندارند، ازدواج نکنند.

(مظاهری، 1381، ص 224)

3- آزمایشهای پزشکی وهر کاری که لازم است در این باره صورت گیرد، باید قبل از آن باشد که در اثر مطرح کردن ازدواج، میان دختر و پسر دلبستگی و علاقه ای به وجود آید و به هم امیدوار شوند و قبل از آنکه مساله خواستگاری آنان بین مردم پخش شود و سر و صدا ایجاد کند… که اگر بناست در نتیجه آزمایشها، قضیه فیصله باید و ازدواج صورت نگیرد، هرچه زودتر تمام شود. هرچه بیشتر طول بکشد، «جدایی» سخت تر می شود و دردسرهایی نیز به دنبال دارد.

(مظاهری، 1381، ص 224)

4- آن ازدواجهای فامیلی که در بین خاندان پیغمبر اکرم (ص) صورت گرفته (مانند ازدواج حضرت علی و حضرت زهرا- سلام الله علیهما) و هیچگونه مشکلی هم به دنبال نداشته است. علتهایی داشته است که یکی از آن علتها این بوده که: آنان با علمی که خداوند به آنان داده، باطن امور را می دانند و از اسراسر غیب باخبرند و می‌دانسته‌اند که این ازدواجها برای آنان، مشکلی را به دنبال نخواهد داشت.

(مظاهری، 1381، ص 224)

س، نباید با استناد به عمل آن بزرگواران، این قانون مسلم ژنتیکی و پزشکی را نادیده گرفت.

(مظاهری، 1381، ص 224)

زوجیت در قلمرو روابط خویشاوندی

موضوع ازدواج فامیلی از جمله مسائل مورد توجه بسیاری از خانواده ها و داوطلبان ازدواج در جامعه اسلامی ایران و همه جوامع انسانی است.

(افروز، 1380، ص 107)

از آنجا که در میان قشرهای مختلف مردم، در مناطق شهری و روستایی و با سطوح تحصیلی و فرهنگی گوناگون، نگرش ها و بازخوردهای متفاوت نسبت به ازدواج های خویشاوندی وجود دارد و بعضاً به وسیله برخی متخصصان، صاحب نظران و کارشناسان نیز دیدگاه های متفاوت وگاه توام با تعصبات خاص ارائه می شود، شایسته است در این بخش از مجموعه مباحث ازدواج در بستر ارزشها، به طور خلاصه و مستدل به این مهم اشاره گردد، بویژه اینکه مساله ازدواج های خویشاوندی از دیر باز مورد توجه ادیان، جوامع و فرهنگ های مختلف بوده و در دهه گذشته  نیز مجموعه مطالعات انجام شده و مقالات انتشار یافته در باب ازدواج های خویشاوندی و پرداختن به این مهم از زوایای مختلف، فوق العاده چشمگیر بوده است.

(افروز، 1380، ص 107)

باید توجه داشت که در این بحث، منظور اصلی از ازدواج های خویشاوندی، امکان ازدواج نوه های پسری و دختری پدر بزرگ ها و مادربزرگ ها با یکدیگر است. به عبارت دیگر محور سخن، مقدور بودن ازدواج پسرعموها با دخترعموها، پسرخاله‌ها با دخترخاله ها، پسردایی با دختر عمه ها و پسر عمه با دختر دایی ها می باشد.

(افروز، 1380، ص 108)

در نگاه بسیاری از مسیحیان و پیر.ان کلیسایی، ازدواج خویشاوندی درجه اول (دختر عمه و پسرعمه، دخترخاله و پسرخاله و پسرعمو و دختر عمو و به عکس) مجاز نیست و در برخی از کشورها و بسیاری از ایالت های امریکا بدین موضوع توجه می شود و عموماً عموزاده ها، خاله زاده ها، عمه زاده ها و دایی زاده ها بدون مجوز کلیسا نمی توانند با هم ازدواج کند. دردهه اخیر بسیاری از محققان برجسته، پژوهشگران مشهور و استادان دانشگاه های معروف امریکا، در مقالات متعدد براساس بررسی های تاریخی و علمی خود با عنایت به متون کتاب مقدس انجیل، انتساب ممنوعیت ازدواج با خویشاوندان درجه اول را به آیین مسیحیت و کتاب مقدس انجیل، امری غیر واقع و نادرست تشخیص داده، این ممنوعیت را صرفاً در محدوده قوانین وضع شده به وسیله کلیسا و فرمان های کشیشان در شرایط و موقعیت های خاص دانسته‌اند. به عبارت روشن تر نه تنها در هیچ یک از بخش ها و آیات کتاب های موجود انجیل، ذکری از ممنوعیت ازدواج عموزاده ها و خاله زاده ها به چشم نمی‌خورد، بلکه در بخش 36 کتاب مقدس انجیل به فرمان خدا مبنی بر پیوند ازدواج دخترعموها با پسرعموها اشاره شده است.

(افروز، 1380، ص 108)

انجیل مقدس نیز محارم (یعنی کسانی که ازدواج با آنها ممنوع است) را مشابه قرآن کریم اعلام می دارد و هرگز ذکری از ممنوعیت ازدواج عموزاده ها به میان نمی آید[1].

این در حالی است که انجیل مقدس به صراحت روابط جنسی مردها و زن ها را خارج از دایره ازدواج و پیوند زناشویی حرام می شمارد[2] و از این بابت نیز هماهنگ با آیات سوره نور در قرآن کریم است.

(افروز، 1380، ص 109)

بررسی سوابق تاریخی ممنوعیت کلیسایی ازدواج عموزاده ها و خاله زاده ها با یکدیگر، بیانگر این حقیقت است که در سال 1059 میلادی، پاپ نیکلاس دوم[3]، رهبر وقت کاتولیک ها، با صدور فرمانی ازدواج عموزاده ها و خاله زاده ها را تا شش نسل (یعنی علاوه بر فرزندان، نوه ها، نبیره ها و نتیجه های عموها)، ممنوع اعلام می‌کند. محققان، انگیزه یا انگیزه ای چنین تصمیمی را عمدتاً در دو زمینه می دانند: یکی تمایل فراوان برخی از خانواده ها برای حفظ ثروت در درون روابط خانوادگی و در محدوده خویشاوندان نسبی (تمرکز ثروت و قدرت اقتصادی) و دیگران گرایش خانواده ها به نمای قدرت و تبدیل شدن خانواده ها به منبع قدرت و نیروی متحد در گستره روابط خویشاوندی و در نتیجه به وجود آمدن قدرت و تهدیدی بالقوه علیه کلیسا، ازدواج بین خویشاوندان، عموزاده ها، خاله زاده ها، دایی زاده ها و عمه زاده ها ممنوع اعلام می شود. البته در این شرایط نیز عموزاده های داوطلب ازدواج می توانستند با مراجعه به کلیسا و پرداخت مبلغی به عنوان اعانه یا کمک به کلیسا براحتی مجوز ازدواج را به دست آورند و این شرایط سبب تقویت بنیه مالی کلیسا می شد (کماکان در بعضی کلیسا وضعیت به همین گونه است). سوابق این امر در کلیساهای قدیمی کاتولیک ها موجود است.

(افروز، 1380، ص 109)

پس از جنبش اصلاح طلبانه پروتستان در سال 1500 میلادی، بسیاری از کلیساها ازدواج عموزاده ها را بلامانع اعلام کردند. از سال 1800 میلادی بتدریج تقریباً در همه کشورهای اروپایی ازدواج فامیلی بلامانع اعلام شد و ازدواج ملکه ویکتوریا با پسر عموی خود و ازدواج چارلز داروین با دختر عمویش از شاخص ترین ازدواج های فامیلی است که در اروپا صورت می گیرد.

(افروز، 1380، ص 110)

در ایالات متحده امریکا نیز از سال 1850 به بعد بتدریج مخالفت گروه‌های مختلف مردم و اندیشمندان و محققان با ممنوعیت ازدواج های کلیسایی صورت پذیرفت و بسیاری از دختر عموها و پسرعموهای داوطلب ازدواج توانستند بدون دریافت مجوز از کلیسا ازدواج کنند.

(افروز، 1380، ص 110)

تا سال 1997 میلادی در 26 ایالت امریکا از جمله هاوایی و کالیفرنیا ازدواج خویشاوندی مجاز بوده، داوطلبان ازدواج از میان عموزاده ها و خاله زاده ها می‌توانستند بدون منع قانونی به عقد یکدیگر در آیند. با توجه به ایالت هایی که ازدواج خویشاوندی در آنها مجاز است می توان به صراحت گفت که در حال حاضر اکثر جمعیت امریکا عندالاقتضا مجاز به ازدواج فامیلی در برخی از ایالت های امریکا، مساله چندان قابل توجهی برای مردم نبوده و مشکل یا محدودیت خاصی را به وجود نیاورده است.

(افروز، 1380، ص 110)

همان گونه که می دانیم در حال حاضر نظام خانواده و روابط خویشاوندی در کشورهای غربی از استحکام و پایداری چندانی برخوردار نیست و غالباً فرزندان جوان خانواده قبل از ازدواج به دلایل گوناگون از خانواده پدری جدا شده، سعی می کنند به اتفاق دوستان یا بتنهایی زندگی مجزا و مستقلی داشته باشند. گاهی فرزندان جوان یک خانواده پس از هجرت از خانواده پدری وداشتن زندگی مستقل، ممکن است ماه ها، بلکه سال ها خواهر یا برادر خود را نبینند و بالطبع فرزندانشان (عموزاده ها و خاله زاده ها و دایی زاده ها و عمه زاده ها) نیز فرصت چندانی برای آشنایی و با خبر شدن از حال و احوال همدیگر پیدا نمی کنند. هرچند که پدربزرگ ها و مادربزرگ ها دوست می دارند لااقل سالی یک بار همه فرزندان، نوه ها و نتیجه های خود را کنار هم ببینند، ولی این امر بسیار کمرخ می دهد و این گونه روابط روز به روز کم رنگ‌تر می شود، یکی از دلایل این وضعیت ناخوشایند را می توان در بالا بودن فراوانی طلاق و جدایی در بین خانواده های غربی جست و جو کرد. از این رو درصد پدربزرگ‌هایی که توفیق یافته اند با داشتن چند فرزند و نوه کماکان با همسر اولشان زندگی کنند و خانواده هایشان از آسیب پذیری های اجتماعی مصون مانده است، بسیار اندک می‌باشد.

(افروز، 1380، ص 111)

در واقع مساله ازدواج های خویشاوندی، زمانی می تواند به صورت جدی مطرح باشد که پدربزرگ ها و مادربزرگ ها از بیشترین اقتدار عاطفی و روانی برخوردار بوده، برادرها و خواهرها صمیمی ترین رابطه ها را داشته باشند. در سایه چنین روابط خوشایند و دوست داشتنی است که عموزاده ها و خاله زاده ها و دایی زاده ها و عمه‌زاده ها فرصت شناخت متقابل و ابراز علاقه اجتماعی نسبت به یکدیگر را می‌یابند. بنابراین می توان گفت که مساله ازدواج های خویشاوندی در خانواده های غربی به لحاظ کم رنگ بودن قوام و دوام و انسجام خانواده ها و عدم قوت و غنای روابط خویشاوندی نمی تواند همانند جوامع شرقی مورد توجه خاص باشد، اما این مساله کماکان در جوامع علمی مغرب زمین از دیدگاه فرهنگی- اجتماعی، پزشکی و ژنتیکی مورد بحث است.

(افروز، 1380، ص 111)

از سوی دیگر مساله ازدواج های خویشاوندی در میان برخی از اقوام و اقلیت های دینی، مثل یهودیان به گونه ای بسته تر مورد توجه است، به صورتی که از دیدگاه یهودیان نه تنها ازدواج عموزاده ها و خاله زاده ها و دایی زاده ها و عمه زاده ها مجاز می‌باشد، بلکه به دلایل عدیده از جمله تعصبات شدید و قوی خویشاوندی و ازدواج جهود با نزدیک ترین جهود[4]، اصرار ورزیدن بر تقویت دایره روابط خویشاوندی و تلاش برای پیشگیری از وارد شدن دیگران به درون حلقه های خانوادگی و فامیلی و حفظ قدرت اقتصادی و نظامی در قلمرو روابط بسته خانوادگی و خویشاوندی های خونی، ازدواج بعضی از محارم با یکدیگر، نظیر ازدواج دایی و عمو با خواهرزاده ها و برادرزاده ها مباح شمرده می شود. از همین رو شیوع فوق العاده بعضی از بیماری‌ها و فراوانی نوزادان و کودکان معلول در میان آن دسته از خانواده های اقلیت یهودی که ازدواجشان بر همین اساس بوده، فوق العاده معنی دار است[5].

(افروز، 1380، ص 112)

اما در فرهنگ و ارزشهای اسلامی، ازدواج عموزاده ها و خاله زاده ها و دایی زاده‌ها و عمه زاده ها با یکدیگر، در صورت احراز شرایط کفویت و معیارهای زوجیت و قابلیت‌های بایسته همسری بلامانع اعلام شده است. باید توجه داشت که بلامانع بودن این قبیل ازدواج ها لزوماً به معنای توصیه و تشویق آن نیست. به عبارت دیگر آنچه در تعلیمات اسلامی بیشتر مورد توجه و تاکید قرار گرفته است اصل اعتقاد به ازدواج بهنگام و تسهیل در زوجیت های بایسته و شایسته و ازدواج با افراد واجد شرایط، حتی‌الامکان خارج از محدوده خویشاوندان نزدیک است[6]. به عنوان مثال پیامبر خدا- صلی الله علیه و آله- فرمودند: لاتنکحوا القرابه القربته فان الولد یخلق ضاویاً[7]. با اقوام نزدیک ازدواج نکنید، زیرا فرزندان این گونه ازدواج ها ممکن است لاغر و نحیف و آسیب پذیر باشند.

(افروز، 1380، ص 113)

حال قبل از پرداختن به برخی از تحقیقات علمی و پژوهش های تجربی درباره ازدواج‌های فامیلی، لازم است در همین ارتباط چند نکته مورد توجه خاص قرار گیرد.

(افروز، 1380، ص 113)

همان طوری که اشاره شد، نگرش برخی از مسیحیان هوادار قوانین کلیسا، پرهیز از ازدواج خویشاوندی است و به رغم تغییرات اساسی در این نگرش، کماکان بعضی ازایشان ازدواج برادرزاده ها  و خواهرزاده ها را با یکدیگر مطلوب نمی دانند و باور غالب در بین گرویدگان به آیین یهود نه تنها بر بلامانع بودن ازدواج بین برادرزاده ها و خواهرزاده هاست، بلکه ازدواج خود برادر با برادرزاده و یا خواهر زاده و خواهر با برادرزاده نیز مباح می باشد. اما در فرهنگ اسلامی ازدواج برادر با برادرزاده یا خواهرزاده و خواهر با خواهرزاده و برادرزاده حرام، ولی ازدواج بین برادرزاده ها و خواهرزاده ها بلامانع اعلام شده است. در حقیقت در فرهنگ و ارزشهای اسلامی آنچه بیش از هر چیز مهم است، مساله زوجیت مطلوب و شایسته بین داوطلبان ازدواج است. به عبارت دیگر فراهم بودن امکان ازداج موفق برای داوطلب ازدواج اعم از مرد و زن، امری بسیار مهم و قابل توجه است.

(افروز، 1380، ص 114)

عدم ممنوعیت ازدواج بین برادرزاده ها و خواهرزاده ها از دیدگاه مکتب حیات بخش اسلام، نشانه جامعه نگری، مال اندیشی، استواری و منطقی بودن نظام ارزشی و جهان شمولی و جاودانگی احکام و بایدها و نبایدهای آن برفراز عصرها و نسل‌هاست[8].

(افروز، 1380، ص 114)

در واقع به رغم بالا بودن نسبی آسیب پذیرفتگی احتمالی نوزادان در نتیجه ازدواج‌ های فامیلی در مقایسه با ازدواج های غیر فامیلی که در این مبحث به اختصار به چگونگی آن اشاره خواهد شد، باید توجه داشت که اصولاً ممنوعیت ازدواج بین خواهرزاده ها و برادرزاده ها به دلایل گوناگون نمی تواند امری مطلوب و منطقی و قابل تعمیم در مناطق مختلف شهری و روستایی در جوامع و کشورهای گوناگون کره زمین باشد. توجه به اینکه اصل زوجیت به عنوان امری لازم و حیاتی برای همه جوانان و داوطلبان واجد شرایط مطرح است، بنابراین باید همواره امکان ازدواج میان واجدان شرایط فراهم گردد.

(افروز، 1380، ص 114)

در گستره گیتی با مناطق و سرزمین هایی آشنا می شویم که همه ساکنان آن به گونه‌ای با هم خویشاوندند و اغلب برادرزاده و خواهرزاده می باشند. بنابراین اگر در چنین جمعیت محدودی فرصت ازدواج برای عموزاده‌ها و خاله زاده‌ها مقدور نباشد، به یقین شاهد بروز مشکلات جدی و قابل ملاحظه در آن مناطق خواهیم بود. فی‌المثل در کشور پهناور ایران بیش از هفتاد هزار روستای کوچک، متوسط و بزرگ وجود دارد که در برخی از این روستاها تقریباً همه ساکنان با هم خویشاوندند و درصد قابل توجهی از اهالی این روستاها پسرعموها و دخترعموهای جوان و خاله زاده ها، دایی‌زاده‌ها و عمه زاده های داوطلب ازدواج هستند و امکان ازدواج بادخترها و پسرهای سایر روستاها و شهرها نیز به آسانی برای ایشان مقدور نیست. از این رو چنانچه این جوانان نتوانند با عموزاده ها و خاله زاده های واجد شرایط خود ازدواج کنند، عمدتاً به مشکلات جدی و بعضاً آسیب های شخصیتی، فرهنگی و اجتماعی مواجه خواهند شد.

(افروز، 1380، ص 115)

گاه نیز شرایطی فراهم می آید که دو یا سه برادر به اتفاق همسران خود از سرزمین اجدادی و موطن همیشگی شان هجرت کرده، تصمیم می گیرند در یک جزیره آرام و یا منطقه‌ای بسیار دور در داخل یا خارج کشور سکنی گزیده، زندگی پرتلاش و پویایی از آغاز کنند. بدیهی است که پس از سال ها ملاحظه می کنند فرزندانشان، یعنی پسرعموها و دخترعموها نسبت به هم نگرش و احساس خاصی پیدا کرده، تمایل خود را برای ازدواج اعلام می دارند و این ازدواج قطعاً برایشان ضروری وحیاتی است. بالطبع چنانچه ممنوعیت ازدواج خویشاوندی در چنین شرایطی وجود داشته باشد، مشکلات جدی پدید می آید.

(افروز، 1380، ص 115)

به طور کلی با اینکه ممنوعیت ازدواج عموزاده ها و خاله زاده ها نمی تواند امری منطقی و قابل دفاع در هر فرهنگ و شرایط تاریخی و جغرافیایی باشد، ولی باید توجه داشت که ازدواج بین خویشاوندان با بررسی و مطالعه بیشتر، رایزنی و مشاوره صورت پذیرد.

(افروز، 1380، ص 115)

در هر حال شایسته است با نگاهی جامع تر و منطقی تر به امر مهم زوجیت عموزاده‌ها و خاله‌زاده ها بنگریم و از هر گونه قضاوت های نادرست  ونگرش‌های ناپخته و موضع گیری های شخصی اجتناب کنیم.

(افروز، 1380، ص 116)

بنابراین با قبول این حقیقت که ازدواج خویشاوندی یعنی پیمان زوجیت برادرزاده‌ها و خواهرزاده ها با یکدیگر به عنوان پدیده ای شرعی، فطری، منطقی و اجتناب ناپذیر در گستره گیتی مطرح است، شایسته آن است که با آگاهی نسبتاً کامل به نکات مورد توجه در این قبیل ازدواج ها، حسب مورد، با رعایت تمامی اصول و معیارهای کفویت و زوجیت، اقدامات بایسته انجام شود.

(افروز، 1380، ص 116)

یافته های نوین پژوهشی در ارتباط باازدواج های خویشاوندی

همه یافته های حاصل از پژوهش های مربوط به ازدواج های خویشاوندی و بررسی‌های تحلیلی و تطبیقی و درصد و فراوانی برخی آسیب پذیری ها در بین نوزادان حاصل از ازدواج فامیلی و غیرفامیلی حاکی از آن است که به هنگام ازدواج، بویژه ازدواج با خویشاوندان، نظیر دختر عمه یا پسرخاله، باید بر سلامت ژنتیکی طرف مورد نظر توجه داشته و بنا به ضرورت بر ناقل نبودن ژن های مغلوب و بیمار به وسیله ایشان اطمینان حاصل شود. این امر می تواند از طریق مشاوره ها یا انجام آزمایش های ژنتیکی به طور محسوس و قابل توجهی روشن گردد.

(افروز، 1380، ص 116)

به طور خلاصه نتایج به دست آمده از مطالعات انجام شده در سال های اخیر درباره ازدواج های خویشاوندی و وضعیت جسمی، ذهنی و روانی فرزندان حاصل از این قبیل ازدواج ها در مقایسه با ازدواج های غیرفامیلی به شرح زیر است:

(افروز، 1380، ص 116)

براساس قوانین ژنتیکی، نقل و انتقالات ژن های نهفته و بعضاً معیوب از طریق ازدواج های خویشاوندی و روابط همخونی بیشتر صورت می پذیرد[9]. به عبارت دیگر فراوانی بروز صفات نهفته در میان فرزندان حاصل از ازدواج های خویشاوندی بیش از موارد مشابه در ازدواج های غیر فامیلی است. ولی فراوانی نقل و انتقالات ژن‌های نهفته و احتمالاً معیوب از والدین خویشاوند به فرزندان، آن چنان که بعضی تصور می‌نمایند، زیاد نیست.

(افروز، 1380، ص 117)

مطالعات انجام شده در دانشگاه میشیگان[10] امریکا درباره وضعیت زوج های خویشاوند و شرایط ذهنی و روانی فرزندان ایشان در مدتی حدود سی سال، بیانگر این حقیقت است که فرزندان ازدواج های خویشاوندی (عموزاده ها و خاله زاده ها) در مجموع سه درصد بیشتر از دیگران دچار آسیب های جسمی و ذهنی بوده‌اند.

دراین تحقیق جامع، پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که میزان مرگ و میر یا معلولیت در فرزندان والدین خویشاوند تا سن ده سالگی، 5/11 درصد و در بین فرزندان همسران غیر خویشاوند 8 درصد بوده است.

(افروز، 1380، ص 117)

تحقیقی که درباره مرگ و میر نوزادان در انگلستان صورت گرفته، حاکی است که 96 درصد نوزادان ازدواج های خویشاوندی و 98 درصد فرزندان ازدواج های غیر خویشاوندی در یک سال اول حیات از سلامت کامل برخوردار بوده اند، یعنی 2 درصد تفاوت میان این دو دسته وجود داشته است[11].

(افروز، 1380، ص 117)

برخی دیگر از تحقیقات و مطالعات ژنتیکی نشان می دهند که فراوانی عقب ماندگی ذهنی در فرزندان ازدواج های خویشاوندی در مقایسه با فرزندان ازدواج غیر خویشاوندی، 5 درصد افزایش دارد و بعضاً بهره هوشی فرزندان حاصل از ازدواج‌های خویشاندی به لحاظ وجود بسیار نادر ژن های نهفته و معیوب تا حدی کاهش می‌یابد[12].

(افروز، 1380، ص 118)

در مطالعه جامعی که اخیراً در سطح کشور امریکا صورت پذیرفته است، محققان به این نتیجه رسیده اند که فراوانی معلولیت های جسمی وذهنی فرزندان حاصل از ازدواج های غیر خویشاوند 2 تا 3 درصد و معلولیت های مختلف کودکان والدین خویشاوند 4 تا 6 درصد می باشد[13]. به عبارت دیگر بیش از 94 درصد فرزندان حاصل از ازدواج خویشاوندی در سلامت کامل بوده اند.

(افروز، 1380، ص 118)

نکات قابل توجه در ازدواج های خویشاوندی:

در خاتمه این بحث، سزاوار است به طور خلاصه به چند نکته حایز اهمیت اشاره شود:

(افروز، 1380، ص 118)

- امکان نقل و انتقال ژن های نهفته[14] و بعضاً معیوب (هر ژن نهفته لزوماً معیوب نیست و بعضی از ژن های نهفته نیز ناقل صفات خوب هستند)، در اغلب ازدواج‌هایی که در همه نقاط جهان صورت می پذیرد (اعم از ازدواج های خویشاوندی و غیرخویشاوندی) هم وجود دارد و فقط فراوانی آن در ازدواج های خویشاوندی تا حدی بیشتر است. یعنی احتمال انتقال ژن های نهفته در ازدواج های غیرخویشاوندی هم وجود دارد. به زبان ساده تر، ازدواج با انسان های هم نژاد، همشهریان و هم ولایتی‌ها، زمینه و احتمال انتقال ژن های نهفته را به همراه دارد و بدیهی است که در ازدواج با خویشاونداناین احتمال اندکی فزونی می یابد. به عکس هرقدر قرابت و خویشاوندی روستایی، شهری، ملی، منطقه ای و نژادی کمتر باشد، نه تنها احتمال آسیب پذیری نوزادان کمتر می شود، بلکه قوت، سلامت و بهره هوشی آنان نیز بیشتر می شود[15].

(افروز، 1380، ص 119)

- باید توجه داشت که تحقیقات انجام شده درباره ازدواج های فامیلی و وضعیت سلامت فرزندان حاصل از آن عمدتاً در مناطقی صورت پذیرفته است که علاوه بر عوامل احتمالی ژنتیکی، عوامل آسیب گذار دیگری نظیر فقر فرهنگی، فقر اقتصادی، محرومیت های محیطی، سوء تغذیه، عدم امکانات مطلوب بهداشتی و پزشکی نیز نقش تعیین کننده ای داشته اند. به عنوان مثال در حال حاضر در جوامعی مشابه جامعه ما عموماً در سطح روستاها و مناطق محروم و در میان خانواده های پر جمعیت با تبار اقتصادی و اجتماعی متوسط و پایین تر، ازدواج های خویشاوندی بیشتر صورت می‌گیرد. بدیهی است که با ارائه خدمات مشاوره ای به این قبیل خانواده ها یقیناً درصد معلولیت فرزندان به حداقل ممکن کاهش خواهد یافت. به سخن دیگر، همه داوطلبان ازدواج، بالاخص داوطلبان خویشاوند، به مشاوره ژنتیکی قبل از ازدواج نیاز دارند.

(افروز، 1380، ص 119)

در شهر تهران حدود ده تا دوازده درصد ازدواج ها بر پایه روابط خویشاوندی انجام می‌شود. در امریکا یک هزارم ازدواج ها بین عموزاده ها و خاله زاده ها صورت می‌گیرد و در ژاپن از هر یک هزار ازدواج، چهار ازدواج در بست روابط خویشاوندی به وقوع می پیوندد[16]. به طور کلی ازدواج های خویشاوندی در جوامع اسلامی، بخصوص در مناطق روستایی از بیشترین فراوانی برخوردار است.

(افروز، 1380، ص 120)

- مطالعات جدید نشان می دهد که سقط های ناخواسته جنین در ازدواج های خویشاوندی کمتر از ازدواج های غیر خویشاوندی است و یکی از دلایل احتمالی این امر مشابهت بیشتر فیزیولوژیکی و شیمیایی سلول های بدن زوجین است.

(افروز، 1380، ص 120)

- نتایج به دست آمده از مطالعات مقایسه ای مربوط به هوش بهر فرزندان حاصل از ازدواج های خویشاوندی باهوش بهر فرزندان حاصل از ازدواج های غیرخویشاوندی، حاکی از آن است که در اغلب موارد میزان هوش فرزندان والدین خویشاوند برابر است با میانگین هوش پدر و مادر، و این میزان بندرت کمتر یا بیشتر از معدل هوشی والدین می باشد و بهره هوشی فرزندان والدین غیر خویشاوند، عمدتاً اندکی بالاتر از میانگین هوشی پدر و مادر است و هر قدر خاستگاه والدین غیرخویشاوند دورتر و کاملاً متفاوت باشد، میزان هوش بهر فرزندشان بیشتر می شود.

(افروز، 1380، ص 120)

بدیهی است زمانی که دختر عموی باهوش با پسرعموی تیزهوش ازدواج می کنند و مشکل انتقال ژنهای نهفته معیوب را نیز ندارند، انتظار می رود که فرزندانی سالم و تیزهوش داشته باشند و عموماً نیز همین طور است و بعضاً صاحب فرزندانی نابغه می‌شوند. هوشمندی و تیزهوشی فرزندان دانشمندان شهیری چون آلبرت اینشتین[17] و چارلز داروین[18] که با دختر عموهای خود ازدواج کردند نیز در همین ارتباط قابل توجیه است. البته بالاتر بودن بهره هوشی فرزندان از میانگین هوشی والدین نیز محتمل است. گاه نیز دیده شده است والدین خویشاوندی که از نظر هوشی در وضعیت فوق‌العاده‌ای بوده اند، در گردونه همان احتمالات آماری و قوانین مندلی صاحب فرزند معلول شده‌اند.

(افروز، 1380، ص 121)

به طورکلی همان گونه که پیشتر نیز اشاره شد، در مطالعه و بررسی نقش عامل ژنتیکی در ازدواج های خویشاوندی باید به سایر عوامل اثرگذار و آسیب زا، همچون شرایط جسمی و روانی زوجین، مصرف احتمالی مواد مخدر، مشروبات الکلی و دخانیات به وسیله ایشان، وضعیت مادر در دوران بارداری، نحوه تغذیه و ابتلای مادر به بیماری های عفونی احتمال در هنگام بارداری نیز توجه داشت. در هر حال انجام برخی آزمایش های ژنتیکی می تواند نقش احتمالی وجود ژنهای نهفته در والدین را تا حدودی مشخص کند. بدیهی است که این مساله باید قبل از ازدواج و با انجام مشاوره های تخصصی انجام پذیرد.

(افروز، 1380، ص 121)

- حقیقت این است که فراوانی طلاق در ازدواج های خویشاوندی در بررسی آمار کلی طلاق در سطح کشور بسیار اندک است. به سخن دیگر زودج های خویشاوند به لحاظ حضور در دایره حمایتی قبال توجه، از کانون پراستحکام خانواده، بیشتر بهره‌مند هستند. چرا که پدربزرگ ها و مادربزرگ ها عموها، خاله ها، دایی ها و عمه ‌ها می‌توانند در مقام مشاوران مطلوب، دلسوز و حمایتگر (به دور از دخالت های ناروا) بیشترین نقش را در استحکام و گرمی خانواده زوج جوان داشته باشند.

(افروز، 1380، ص 121)

- ونکته آخر اینکه: شایسته است در ازدواج جوانان، بزرگترهاو اهل نظر از مداخله‌های ناصواب بپرهیزند و همواره تلاش کنند که دختر و پسر آماده و داوطلب ازدواج با شناخت هر چه بیشتر و تمایل قلبی و رضایت خاطر حق انتخاب داشته باشند. این موضوع در مورد ازدواج های خویشاوندی از اهمیت بیشتری برخوردار است. لذا انتظار می رود به رغم آشنایی خوبی که خانواده ها با هم دارند و عموزاده‌ها و خاله زاده ها همدیگر را در حریم خانواده بخوبی می شناسند، ازدواج با این خویشاوندان صرفاً با برنامه ریزی قبلی و اصرار بزرگترهای خانواده انجام نپذیرد. متاسفانه مشکلات ناشی از ازدواج های خویشاوندی با برنامه ریزی قبلی و احیاناً تحمیلی و تقریباً خارج از اراده و میل واقعی و رضایت قلبی پسر یا دختر یا هر دو، می تواند کاملاً چشمگیر باشد. کم رغبتی زوجین نسبت به یکدیگر ممکن است در وضعیت جسمانی و ذهنی فرزندان حاصل، تاثیری نامطلوب داشته باشد.

(افروز، 1380، ص 122)

در شرایطی که عموزاده ها از دوران طفولیت در خانواده بزرگ پدری (پدربزرگ) با هم زندگی کرده و در دوران نوجوانی نیز احساس خواهر و برادری نسبت به هم بر فکر و ذهن و روان ایشان سایه افکنده است و هیچ گونه نگرش امکان زوجیت و زندگی زناشویی میان ایشان وجود ندارد، شایسته نیست بر پیوند ازدواج آنها اصرار داشته باشیم، مگر آنکه پیش تر زمینه رویش چنین احساسی در ایشان فراهم شود. به بیان دیگر نقش شناخت هرچه بیشتر داوطلبان ازدواج نسبت به یکدیگر و احراز معیارهای کفویت فکری و روانی و تمایل قلبی نسبت به پیوند ازدواج، بیش از صرف روابط خویشاوندی در ازدواج موفق و آرامش و سعادتمندی زوجین تعیین کننده و موثر است. از این رو در کنار شناخت نسبتاً خوب از عموزاده ها، خاله زاده ها، عمه‌زاده‌ها عمه زاده ها و دایی زاده ها به هنگام ازدواج، باید به سایر شرایط کفویت و شایستگی های همسری و قابلیت های پدری و مادی توجه کرد و به دور از تعصبات خویشاوندی آنها را مورد ارزیابی مجدد قرار داد تا در صورت برخورداری از احساس واقعی نسبت به فرد مورد نظر در مقام همسری، با اطمینان از عدم انتقال ژن های نهفته و معیوب در نتیجه انجام چنین وصلتی (با بهره مندی از مشاوره های ژنتیکی) و با توکل به خداوند منان، اقدامات بایسته در ازدواج خویشاوندی انجام گیرد.

(افروز، 1380، ص 123)

فصل دوم

رابطه نازایی با استرسهای روانی- اجتماعی

اختلالات کروموزومی

منظور از خویشاوندی چیست

رابطه ازدواج خویشاوندی با ناباروری

ارتباط ازدواج خویشاوندی با ناباروری

رابطه نازایی با استرسهای روانی- اجتماعی

گروهی ازمحققین استرسهای روانی- اجتماعی را نیز در ناباروری انسان سهمی دانسته اند. به عنوان مثال واسر-اس.کا و اسوال.ام.آر و سولر.ام.آر (1993) در این باره می نویسند: برای اثبات تاثیر استرسهای روانی اجتماعی برنازایی، افرادی که منشاء آناتومیک برای ناباروری آنها وجود داشت با گروهی که علل آناتومیک برای آنها مطرح نبود، مقایسه شدند. نتایج تحقیق نشان داد که افرادی که علل آناتومیک برای ناباروری خود ندارند، استرسهای بیشتری متحمل می شوند و استرس حداقل منجر به انواع خاصی از ناباروری می شود.

(ریان، باریبری و برکوتیز،1990، ترجمه امیرخانی، ص 585)

پنداشت بعدی که در این پژوهش مورد بحث قرار می گیرد “ازدواج خویشاوندی” می باشد. برای شرح اثرات آن در بروز بیماریها در انسان لازم است قدری درباره اختلالا ژنتی صحبت نمائیم. اختلالات ژنتیکی را می توان به سه گروه اصلی تقسیم نمود.

1- اختلالات کروموزومی 2- اختلالات ژن منفرد 3- اختلالات چند عاملی

(ریان، باریبری و برکوتیز،1990، ترجمه امیرخانی، ص 545)

1- اختلالات کروموزومی:

دو دسته اند، ناهنجاریهای تعدادی و ناهنجاریهای ساختمانی. ناهنجاریهای تعدادی مانند تریزومی و منوزومی که از دیگران شایعترند. ناهنجاریهای ساختمانی نیز متعنوعند مانند ترانسلوکاسیون، ایندرسیون، دلسیون و غیره.

(ریان، باریبری و برکوتیز،1990، ترجمه امیرخانی، ص 545)

2- اختلالات ژن منفرد

اختلالات تک ژنی به 4 دسته تقسیم می شوند.

الف) بیماریهای اتوزومال غالب: اختصاصات بیماریهای اتوزومال غالب عبارتنداز:

1- انتقال نسل به نسل بدان معنی که یک فرد مبتلا حتماً دارای حداقل یک والد مبتلا می باشد (مگر اینکه بیماری دارای نفوذ ناقص باشد).

2- شیوع برابر در زن و مرد.

3- حدود پنجاه درصد فرزندان فرد مبتلا بیماری را به ارث می برند.

4- انتقال از هر جنس به جنس دیگر وجود دارد.

5- عود بیماری در فرزندان اشخاصی که والدینشان مبتلا بوده اند ولی خود کاملاً سالمند و بیماری را به ارث نبرده اند دیده نمی شود.

6- قدرت ظهور متفاوت: میزان شدت تظاهرات بالینی را قدرت ظهور می نامند. بعضی از اختلالات اتوزومال غالب در قدرت ظهور بسار متفاوتند؛ در حالی که در بعضی دیگر تفاوت بین افراد در یک خانواده و حتی در خانواده های دیگر بسیار مختصر است.

7- قدرت نفوذ ناقص: گاهی یک بیماری اتوزومال غالب دارای قدرت نفوذ ناقص می باشد. بدان معنی که گاهی یک اختلال اتوزومال غالب در فردی ظاهر می شود که والدین او به آن بیماری مبتلا نیستند ولی در پدر بزرگ یا مادر بزرگش وجود دارد. در این موارد عقیده بر این است که این اختلال دارای قدرت نفوذ ناقص است. در این صورت اگر والدین را دقیقاً بررسی کنیم، علائم مختصر ولی قطعی آن بیماری را در یکی از آنها می یابیم. نقش جهشهای خودبخودی در این بیماریها نسبتاً آشکار است.

(ریان، باریبر