ادیب و نقاش لبنانی صاحب مکتب ادبی جبرانیسم در ادبیات معاصر عرب و از پیشگامان ادبای مهجر. او در 5 صفر 1301/ 6 دسامبر 1883 در دهکده کوهستانی بشراء * / بشری در شمال لبنان در خانواده مسیحی مارونی تنگدستی زاده شد. دوستان نزدیک او از جمله میخائیل نعیمه نیز همین تاریخ را ذکر کرده اند اما برخی پژوهشگران بر آن اند که وی بعدها به سبب اعتقاد به تناسخ و اندیشه الوهیت در ژانویه 1921 در نامه ای به می زیاده (نویسنده لبنانی ) روز تولد خود را 6 ژانویه و مقارن با روز تولد مسیح اعلام کرده و حتی در مقاله ای نوشته که در بمبئی هند متولد شده است ( رجوع کنید بهخالد 1983 الف ص 18 همو 1983 ب ص 12 نعیمه ص 24 حنین 1983 الف ص 34 حطیط ص 437 438).
مادرش کامله رحمه از ازدواج سوم خود با خلیل جبران صاحب سه فرزند به نامهای جبران سلطانه و مریانا شد (جبر 1981 ص 11 12 حنین 1983 الف ص 80 نیز رجوع کنید به نعیمه ص 2627).
جبران از پنج سالگی در مدرسه مارونی «مارالیشاع »در جنوب زادگاهش مشغول تحصیل شد. از همان کودکی قریحه وی در هنر نقاشی توجه مادرش را جلب کرد (خالد 1983 الف ص 2225 اشتر ص 189 جبر 1981 ص 17). او در ده سالگی با آرزوی پرواز از صخره ای پرید و شانه چپش آسیب دید که تا پایان عمر او را رنج می داد ( رجوع کنید بهجبر 1981 ص 20 جبران 1379 ش پیشگفتار حجازی ص 910).
پدر جبران که مأمور دریافت مالیات از گله داران بود به سبب اختلاس محکوم به زندان و مصادره اموال و خارج نشدن از لبنان شد. تأثیر منفی شخصیت پدر تا آخر عمر با جبران بود چندانکه در آثار او پدر نماد استبداد و نظام فئودالی است در حالی که مادر همواره نماد آزادی جاودانگی و الوهیت است ( رجوع کنید به خالد 1983 ب ص 1317 همو 1983 الف ص 2021 جبر 1981 ص 1012 همو 1983 ص 2122 31 34 36 عطوی ص 1314). خانواده جبران در ژوئن 1895 به علت فشارهای مالی به سرپرستی مادر به بوستن امریکا مهاجرت کردند و در محله چینیها زندگی فقیرانه ای آغاز نمودند (قمیر ص 10 نعیمه ص 38 عطوی ص 18 حطیط ص 438 خالد 1983 الف ص 25 همو 1983 ب ص 14).
در سپتامبر همان سال برادر جبران نام او را در مدرسه «کونیسی » نوشت و جبران دو سال و نیم در آنجا به تحصیل پرداخت . معلمش وی را به عکاس ثروتمندی به نام فرد هولند دی معرفی کرد و او نیز جبران را به عنوان مدل انتخاب کرد و در بهار 1898 در آتلیه ای عکسهایی از جبران را به نمایش گذاشت از این طریق جبران به محافل هنری بوستن راه یافت و در این نمایشگاه با نویسنده و شاعره جوان امریکایی ژوزفین پیبادی آشنا شد و دوستی آن دو تا 1906 ادامه یافت . افکار پیبادی در آثار جبران منعکس شد چندانکه طرح اولیه کتاب پیامبر جبران که شهرت جهانی یافت ملهم از منظومه ای از پیبادی به همین نام است (جبر 1981 ص 2227 30 31 خالد 1983 الف ص 27 31 همو 1983 ب ص 17نعیمه ص 4043 حنین 1983 ب ص 23 25).
جبران در 1277ش / پاییز 1898 برای تحصیل زبانهای عربی و فرانسه در مدرسه مارونی «الحکمه » به بیروت رفت و در مدت اقامتش در بیروت با پیبادی مکاتبه کرد. او در مدرسه الحکمه با یوسف الحویک نویسنده لبنانی آشنا شد و با او مجله ای به نام النهضه منتشر کرد که شامل نوشته های آن دو و طرحهای سیاه قلم جبران بود. برخی از استادان جبران در این دوره که او را تحت تأثیر قرار دادند عبارت اند از: ادیب اسحاق و فرانسیس المراش * که معتقد به نوگرایی و مبارزه با سنتهای اجتماعی و متأثر از فرهنگ غرب پس از انقلاب فرانسه بودند (جبر 1983 ص 1920 همو 1981 ص 3235 خالد 1983 ب ص 18 پانویس 1 همو 1983 الف ص 28 عبود ص 462 حنین 1983 ب ص 25 همو 1983 الف ص 136).
جبران در آوریل 1902 با شنیدن خبر بیماری خواهرش سلطانه و اوضاع بد اقتصادی خانواده که سبب شد کمک هزینه تحصیلی او قطع شود تحصیلات خود را رها کرد و روانه بوستن شد اما خواهرش دو هفته پیش از رسیدن او در چهارده سالگی بر اثر بیماری سل درگذشت . در 1903 نیز برادرش پطرس به همان بیماری و چند ماه بعد مادرش بر اثر سرطان درگذشتند. مرگ ناگهانی اعضای خانواده پریشانی جبران را تشدید کرد. او فروشگاه خانوادگی را فروخت و از آن پس از طریق فروش نقاشیها و مقالاتش و با کمک خواهرش مریانا که به خیاطی می پرداخت مخارج خود را تأمین می کرد. جبران برخی از مقالاتش را به «امین الغریب » روزنامه نگار لبنانی در نیویورک داد. الغریب از نوشته های او استقبال کرد و اولین مقاله جبران به نام «رؤیا» در 1904 در روزنامه المهاجر به چاپ رسید. این همکاری که مدتی ادامه داشت جای جبران را در میان مهاجران لبنانی باز کرد اما درآمد اندک او جوابگوی هزینه هایش نبود تا آنکه با کمک شخصی ثروتمند از اهالی بشراء از مشکلات مالی او کاسته شد (جبر 1981 ص 44 48 56 59 حسن ص 461 خالد 1983 الف ص 34 نیز رجوع کنید به نعیمه ص 6975 جبران 1379 ش همان پیشگفتار ص 1617). جبران در همان سال موفق شد نمایشگاهی از طرحهای سیاه قلم خود را با کمک ژوزفین پیبادی و فرد هولند دی برپاکند. در این نمایشگاه جبران با مری هسکل که زنی فرهیخته و مدیر مدرسه ای در بوستن بود آشنا شد. این آشنایی که بیش از هفده سال به درازا کشید به رابطه ای عمیق انجامید و زندگی ادبی هنری جبران را کاملا عوض کرد (جبر 1981 ص 53 54 68 90 خالد 1983 الف ص 45 حطیط ص 438 نیز رجوع کنید بهنعیمه ص 7481 93 و جاهای دیگر).
در 1905 جبران اولین کتاب خود الموسیقی را با مضامینی رمانتیک و کاملا نمادین منتشر کرد. سپس در 1906 عرائس المروج (عروسان چمنزاران ) را به چاپ رساند و در آن آداب جامعه را به سخره گرفت به نظام فئودالی حمله کرد و از اعتقاد خود به تناسخ ارواح پرده برداشت . پس از آن در 1908 کتاب الارواح المتمرده (روانهای سرکش ) را چاپ کرد و در آن با نثری آهنگین تعالیم کلیسا را به سخره گرفت . کتاب او با مخالفت و انتقاد کلیسا روبه رو شد و جبران را در معرض تکفیر قرار داد (جبر 1983 ص 67 قمیر ص 13 حطیط ص 441 جبران 1379 ش همان پیشگفتار ص 1920).
هسکل که تحت تأثیر قریحه و شخصیت جبران قرار گرفته بود در ژوئیه 1908 با سرمایه خود او را برای تحصیل نقاشی روانه آکادمی ژولین در پاریس کرد. جبران در مدت تحصیل در پاریس به اتفاق دوستش یوسف الحویک با پیکرتراش معروف فرانسوی اگوست رودن آشنا شد و در نقاشیهایش از او و در ادبیات از ویلیام بلیک شاعر انگلیسی تأثیر گرفت (حسن همانجا خالد 1983 ب ص 26 همو 1983 الف ص 35 36 حطیط ص 438 جبر 1983 ص 7172 نعیمه ص 93 94 105107 جبران 1379 ش همان پیشگفتار ص 21 قمیر ص 13).
پس از شنیدن خبر درگذشت پدرش در ژوئن 1909 اثر منفی پدر در شخصیت و آثار جبران کم رنگ شد (خالد 1983 ب ص 27 28 جبر 1981 ص 86 98).
جبران در اوایل 1910 همراه با امین الریحانی نویسنده لبنانی به لندن رفت و از مراکز هنری آنجا دیدن کرد ( رجوع کنید به خالد الف ص 39 جبر 1981 ص 8490 9496).
در آوریل همان سال جبران برخی از نقاشیهای خود را در نمایشگاه هنری پاریس به نمایش گذاشت و از هیئت داوران تشویق نامه گرفت (جبر 1981 ص 9194). پس از حدود سه سال اقامت در پاریس در اکتبر 1910 به بوستن بازگشت اما چون آنجا را برای پیشرفت خود مناسب ندید در اواسط 1911 به نیویورک رفت (خالد 1983 ب ص 28 جبر 1981 ص 102 نیز رجوع کنید به نعیمه ص 116).
جبران پس از تعطیل شدن روزنامه المهاجر در 1911 مقالات خود را در روزنامه مرآه الغرب به چاپ می رساند ( رجوع کنید بهخالد 1983 الف ص 41 جبران 1379 ش ص صدوهفتادو چهار). در 1912 کتاب الاجنحه المتکسره (بالهای شکسته ) را منتشر کرد که شرح حال او و در بر دارنده تجارب شخصی و معنویش بود (جبران 1414 الف مقدمه جبر ص 4142 حسن ص 462). از همین سال میان او و میزیاده * مکاتبات ادبی صمیمانه ای آغاز شد که تا پایان عمر جبران ادامه داشت ( رجوع کنید به جبران 1979). در 1914 قطعه هایی از اشعار منثور خود را که در مجلات به چاپ رسیده بود در کتاب دمعه و ابتسامه (اشکی و لبخندی ) گرد آورد. سپس در 1918 دیوانه اولین کتاب خود به زبان انگلیسی را منتشر کرد. به این ترتیب با کمک مری هسکل که همواره او را تشویق می کرد به زبان انگلیسی بنویسد وخود نیز تصحیح و ویرایش نوشته های او را برعهده گرفته بود جبران وارد مرحله جدیدی از زندگی ادبی خود شد به طوری که از آن پس در محافل ادبی امریکا از مکتب جبرانیسم سخن می گفتند و جبران از آن با عنوان زبان مخصوص به خود یاد کرده است.
او با بهره گیری از الفاظ عامیانه ترکیبهای بلاغی تازه ای آفرید و با گرایش به تصویر تخیل گرایی نمادگرایی و نثر آهنگین روش جدیدی پدید آورد که البته لغزشهای آن از دید صاحب نظران دور نماند ( رجوع کنید به جبر 1981 ص 104112 119 120 و جاهای دیگر همو 1983 ص 147 فوزی ص 24 26 36 عطوی ص 5 69 نعیمه ص 93 158 159 عبود ص 463 جبران 1379 ش همان پیشگفتار ص 18 29). مهم ترین ویژگی رمانتیک و درون گرایانه منحصر به فرد جبران اقتباس از الگوی کتاب مقدس و بهره گیری از روش خطابی و منبری تعابیر موعظه گونه و پندآمیز و لحن دعاگونه آن است ( رجوع کنید بهجیوسی ج 1 ص 91 95). او در کتاب دیوانه تحت تأثیر تفکرات فریدریش نیچه (فیلسوف آلمانی ) در تمجید از قدرت و تحقیر ضعفا و اخلاق بردگی و نیز متأثر از افکار کارل گوستاو یونگ (روان پزشک سوئیسی ) و تاگور هندی بود. او این کتاب را با شیوه استهزا گونه و در قالبی نمادین که نشان دهنده طغیان روحی وی علیه تمدن بشری بود نگاشت ( رجوع کنید به جبران 1414 الف مقدمه جبر ص 47 جبر 1983 ص 92 فوزی ص 36 37 جبران 1379 ش همان پیشگفتار ص 29). وی در 1919 قصیده بلند المواکب را به چاپ رساند. این اثر آمیزه ای از شعر و نقاشیهای سرشار از ایهام بود و در آن زبان قلم و تصویر قلمو درآمیخته بود و هماهنگی تحسین برانگیزی میان شعر و نقاشی پدید آورده بود که از ویژگیهای برجسته مکتب ادبی جبران به شمار می رود. این قصیده پیش از آن در مجله الفنون که نسیب عریضه و نسیم دیاب آن را چاپ می کردند و جبران از 1913 با آن همکاری داشت به چاپ رسیده بود. او در این اثر نیز تحت تأثیر تفکرات نیچه به تمجید از قدرت و ضرورت توسل به عامل زور برای ایجاد تحول پرداخته است (حسن همانجا فوزی ص 25 37 خالد 1983 الف همانجا).