چکیده
هیپنوتیزم حالت خاصی از ذهن است که با فوق تمرکز همراه بوده است و این قدرت و قابلیت را دارد که می تواند از طریق آن برخی از عادات یا الگوهای رفتاری را به صورت شرطی شدن روی سیستم عصبی فرد حک کرد و همه ما می دانیم در جریان آموزش ما برای یادگیری بهتر و سریع تر تمرکز زیادی بر روی مطالب آموزشی معطوف می سازیم تا روند فراگیری بهتر صورت گیرد و شرایط هیپنوتیزم هم به همین صورت سطح توجه و تمرکز خود را بالا می بریم تا به سطحی برسیم که در آن قدرت فراگیری ذهن و فکر ما به اوج خود برسد.
پیشگفتار
هیپنوز یا هیپنوتیزم یک واژه یونانی و به معنی خواب کردن است. هینوتیزور باصطلاح علمی کسی است که با نیروی چشمان و تسلط و فور دیگری را در خواب مصنوعی فرو می برد و برای سهولت کار هیپنوتیزور را (عامل) و هیپنوتیز شونده را (معمول) گویند و گاهی عامل را به زبان علمی اپراتور خطاب می کنند، وقتی می‌گوییم هیپنوتیزور دارای قدرت خواب کردن است معنی آن نیست که عامل دارای چنین قدرتی است که معمول را به اراده خود بخواباند در این کار معمول هم نقش بزرگی دارد باید او هم در این کار با عامل همکاری کند تا عامل بتواند او را به خواب مصنوعی فرو ببرد و این دو با هم رابطه مستقیم دارند و هرچه معمول ناتوانی بیشتر ارائه کند یعنی خود را در اختیار او بگذارد عامل هم در حد کامل معمول را در اختیار میگیرد و او را می خواباند.
در زمینه هیپنوتیزم باید شکرگذار باشیم که پس از تجربیات و آزمایشهای گذشته امروز دانشمندان بسیار تجربه کرده ای مانند «لیبروت» برنهایم، و شارکوت و کسان دیگر را در اختیار داریم که کتابها و نشریات سودمندی برای پیشرفت هیپنوتیزم در اختیار ما گذاشته اند.
با این توصیف امیدواریم نوشته های این پروژه برای علاقه مندی به هیپنوتیزم مخصوصاً برای پزشکانی که می خواهند از این راه به درمان بیماریهای روانی موفق شدند مفید واقع شود.
مقدمه: هیپنوتیسم
هیچیک از حالتهای دگرگون هشیاری به اندازه‌ی هیپنوتیسم بحث انگیز نبوده است. هیپنوتیسم که زمانی در زمره‌ی سحر و جادو به حساب می آمد، اینک موضوع بررسیهای دقیق علمی قرار گرفته است. مقل سایر حوزه‌های پژوهشهای روانشناختی، در این زمینه نی مجهولات بسیار است، اما تا کنون به واقعیتهای زیادی هم دست یافته‌ایم. در هیپنوتیزم، کسی که علاقه مند و آماده‌ی همکاری است (و تنها چنین افرادی در اکثر موقعیتها قابل هیپنوتیسم شدن هستند) بخشی از کنترلی را که بر رفتار خود دارد به هیپنوتیسم کننده واگذار میکند و تمریناتی را در واقعیت می‌پذیرد.
برای ایجاد این حالت، هیپنوتیسم کننده از روشهای مختلفی استفاده می کند. برای مثال، ممکن است از هیپنوتیسم شونده بخواهد در حالیکه به تدریج آرامش می یابد تمام افکار خود را برشی و معینی (مثلاً پونزی روی دیوار) متمرکز کند. میتوان به هیپنوتیسم شونده تلقین کرد که دچار خواب آلودگی است، چون هیپنوتیسم هم مانند خواب حالتی از آرمیدگی است که شخص در آن تماس با بعضی الزامات عادی محیط را از دست می دهد. اما کلمه‌ی خواب در اینجا جنبه‌ی استعاره دارد، چون به هیپنوتیسم شونده گفته می شود که واقعاً به خواب نخواهد رفت و همچنان به صدای هیپنوتیسم کننده گوش فرا خواهد داد.
تعریف هیپنوتیزم
حالت خاصی از هوشیاری که طی آن شخص با میل خود انتخاب می کند که فقط آنچه را که به موضوع پیشنهادی مرتبط است ببیند و به آن فکر کند و سایر چیزها را از ذهن خود حذف کند.
(شریفی، علی. تیرماه 1380، صفحه 10. مقاله)
پیرایش هیپنوتیزم
عصر طلایی هیپنوتیزم (1890-1880) مقارن دوره ای است که روانشناسی و روانکاوی به اوج ترقی خود رسیده بود، تا آنروز هیپنوتیز یکی از موارد درسی بسیار پیش پا افتاده بشمار می آید و بسیاری از پزشکان و روانکاوان تا اندازه‌ای هیپنوتیز را در ردیف پدیده‌های علمی قرار نمی دادند.
«اولین کنگره بین المللی هیپنوتیز تجربی در هتل زیو» پاریس از هشتم تا دوازدهم اوت 1889 تشکیل گردید و برپاست چند تن از پزشکان درجه اول مانند (دکتر شارکوت- براون اسکورت، برواردل شارل، پشت و آزام، لمبروسومنه) ادامه یافت و شرکت کنندگان این کنفرانس عبارت بودند از لبوت، برنهایم. ده ژوین، ژانه، بابنیسکی فورل، ماگنان، فروید، شرنکن، ویلیام جونس) ریاست این کنفرانس را دومین پله دبیر کل سوسیته بیولوژی برعهده داشت. در ابتدای امر این کنفرانس چندان نتیجه درخشانی نداشت، و بسیاری از پزشکان وجود هیپنوتیز را بکلی انکار کردند و بابینسکی درسال 1900 رسماً اعلام نمود که حالت هیپنوتیز کاملاً مانند بیماری هیستری است. در خارج از فرانسه هم دو مرتبه بسوی هیپنوتیزم توجه نمودند در فرانسه چندین مجله مخصوص هیپنوتیز انتشار یافت و منهم در ضمن سخنرانیها و انتشارات خود پیشنهاد نمودم که به هیپنوتیز توجه بیشتری شود لازم بود که بین هیپنوتیز و خواب رابطه‌ای ایجاد شود و درباره هیپنوتیز جوانی تفسیر بیشتری شده و خواب رابطه‌ای ایجاد شود و درباره هیپنوتیز حیوانی تفسیر بیشتری شده و مساله قابلیت هیپنوتیز شدن یا هیپنوتیز کردن را مطالعه کنند و پس از مطالعه این مساله می توانستیم در هرمو و هیپنوتیز را برای درمان بیماریهای روانی بکار ببریم.
(شرلوک، ل. صفحه 13و14. شماره بازیابی 1148)
سازنده کلمه هیپنوتیزم
امروز در ایران و در همه‌ی دنیا خواب مصنوعی را هیپنوتیزم می گویند. هیپنوتیزم یعنی خواب کردن و یک کلمه یونانی است. نخستین بار در سال 1842 این کلمه را جراح انگلیس در سخنرانی خود به کار برد.
(طاووسی، شعبان. (کابوک). شهریور 1353. ص300)
انجام اولین هیپنوتیزم در تاریخ
یک روز چند بیمار روستایی برای درمان به کنتادو پسیکور مراجعه کردند کنت فریور چوپانی به نام ویکتور را طبق اسلوب مرشد خود می خواست تا آنجا که ممکن است بیشتر در او تولید بحران نماید ولی ویکتور نه فقط متحیر نشد بلکه متوحش شد چون به جای اینکه به هیجان در آید بخواب رفت. پریسکر خواست که چوپان را بیدار کند ولی بیدار نشد و از روی وحشت گفت برخیز و ویکتور از جا برخاست در حالیکه خواب بود و کنت در صدد بر آمد سوالاتی از چوپان بکند و چوپان مانند یک جوان تحصیل کرده پاسخ می داد.
بعد از این واقع کنت آزمایش خود را تکرار کرد و نتایج آزمایش های خود را در یک مساله نوشت و منتشر کرد تا به دانشمندان بگوید کشف جدیدی در روان شناسی بدست آورده است.
(طاوورسی، شعبان. (کابوک). شهریور 1353، صفحه 300)
هیپنوتیزم خواب است؟
پاسخ منفی است. تنها شباهت هیپنوتیزم با خواب، بسته شدن چشم است. ولی شخص کاملاً بیدار است و همه چیز را می شوند (و اگر شخص به خواب معمولی برود و دیگر صدای درمانگر را نشنود، درمان بی معنی است). نوار مغزی کسی که در هیپنوتیزم است و با نوار مغزی خود خوابیده تفاوت دارد.
(شریفی، علی، تیرماه 1380، صفحه 10)
هیپنوتیزم به خودی خود درمان محسوب می شود؟
می توان گفت خیر. هرچند هیپنوتیزم سطح کلی اضطراب را کاهش می دهد ولی برای درمان مناسب می بایست علاوه بر القای هیپنوتیزم، محتوای مناسب با شکل بیمار طراحی شود و اهداف درمان (مثلاً چاقی یا اعتیاد به سیگار) دقیقاً تعریف و حین درمان هیپنوتیزمی اجرا شود.
(شریفی، علی، تیرماه 1380، صفحه 10. مقاله)
آیا هیپنوتیزم خطرناک است؟
نه در خود پدیده هیپنوتیزم هیچ چیز خطرناکی وجود ندارد ولی موارد سوء استفاده از هیپنوتیزم (مثلاً هیپنوتیزم توسط فرد ناشی و فاقد صلاحیت درمانی که متاسفانه در ایران فراوانی با آن مواجهیم) می تواند برای روان فرد زبان آور باشد و نباید هیچ‌گاه اجازه داد کسی که صلاحیت درمانی ندارد فرد را هیپنوتیزم کند (طبق قرارداد ایران فقط پزشکان، دندانپزشکان در حیطه کار خودشان و روانشناسان بالینی با نظارت روان پزشک مجاز به درون هیپنوتیزمی هستند.
(شریفی، علی، تیرماه 1380، صفحه 10. مقاله)
امکان دارد کسی از حالت هیپنوتیزمی بیرون نیاید؟
پاسخ منفی است. اگر روند هیپنوتیزم به هر دلیل قطع شود بیمار پا به خواب می‌رود یا خود به خود از هیپنوتیزم خارج می شود و از این نظری هیچ خطری متوجه بیمار نیست. در مقایسه با سایر درمان‌ها (مثل داروها) هیپنوتیزم بسیار بی ضرر است
(شریفی، علی، تیرماه 1380، صفحه 10. مقاله)
تاثیر جنسیت در هیپنوتیزم شدن
در بین عموم مردم و عموم هیپنوتیست کنندگان عقیده بر اینست که زنها بیشتر و بهتر از مردان هیپنوتیزم می شوند.
«هال» از طریق آزمایش «نوسان بدن به جلو یا عقب» بر روی 1300 نفر، به این نتیجه رسید که خانم ها کمی بیش از آقایان استعداد هیپنوتیزم شدن دارند. چند نفر از دیگر نظیر: اینگوارسون و لیندبرگ، براون، کاسون و گروکی و روچ نیز پس از آزمایش و تحقیقات زیاد بهمین نتیجه رسیده اند که زنها بهتر از مردها هیپنوتیزم می شوند.
اولینگ و هارگریوز در آزمایشات علمی خود نتیجه گرفتند که بین خانم ها و نوجوانان از نظر استعداد هیپنوتیزم شدن فرقی وجود ندارد.
ولی تحقیقات علمی و دقیق تر بعدی نشان داد که نوجوانان رخته بیش از نوجوانان پسر استعداد هیپنوتیزم شدن.
(طاوورسی، شعبان. (کابوک). شهریور 1353، صفحه 509)
پیشوایان مذهبی را با هیپنوتیزم نمی توان وادار به رقص کرد
هیچ هیپنوتیزم کننده‌ای نمی تواند، هیچ آخوند، و پیشوای مذهبی واقعی را وادار به رقصیدن یا مشروب خوردن نماید مگر آنکه این آخوند، با پیشوای به ظاهر مذهبی جزو آن دسته معمم هایی باشد که در زندگی خصوصی خود هم مشروب می خورد و هم می رقصیده است.
(طاوورسی، شعبان. (کابوک). شهریور 1353، صفحه 509)
آیا هیپنوتیزم کردن استعداد خاصی می خواهد؟
هیپنوتیزم کردن استعداد و نیروهای مخصوصی نمی خواهد، و اگر به فرض استعداد و نیروهای مخصوصی هم احتیاج داشته باشد در اکثر مردم که دارای، استعداد متوسط برای یادگیری هر کاری می باشند این استعداد وجود دارد.
(طاوورسی، شعبان. (کابوک). شهریور 1353، صفحه 450)
آیا برای یادگیری هیپنوتیزم باید تمریناتی انجام داد؟
البته هر کسی برای یاد گرفتن هر کاری احتیاج به مطالعه و تمرین دارد، ولی معنی انجام تمرینات در هیپنوتیزم این نیست که نیروهای هانیه تیمی خاص در شخص ذخیره شود مانند منبع برق و باطری هر وقت مورد احتیاج بود آنرا بکار انداخت به هر حال برای یاد گرفتن هیپنوتیزم باید آمادگی قبلی داشت، باید مطالعه کرد و کمی تمرین نمود.
(طاوورسی، شعبان. (کابوک). شهریور 1353، صفحه 450)
تاثیر هوش در هیپنوتیزم شدن
به طور کلی ما هنگام هیپنوتیزم کردن با 3 دسته از اشخاص روبرو هستیم، یک دسته اشخاص سالم که دارای هوش متوسطی هستند و یک دسته بیماران روانی یا کسانیکه دچار ناراحتیهای عصبی هستند و یک دسته اشخاص کردن و کم هوش که هر یک از این سه دسته در درجات متفاوتی از هوش هستند اشخاص خیلی کردن و کم هوش را نمی توان هیپنوتیزم کرد اشخاص که دارای اختلالات عصبی هستند هنگام هیپنوتیزم باید از ساز و کارهای دفاعی آنها استفاده کرد و آنها را هیپنوتیزم نمود و کسانی که سالم و باهوش هستند اگر خودشان مایل باشند بخوبی هیپنوتیزم خواهند شد.
(طاوورسی، شعبان. (کابوک). شهریور 1353، صفحه 511)
آیا از هیپنوتیزم می توان در امتحانات نهایی و کنکورهای دانشگاه استفاده کرد؟
از طریق هیپنوتیزم، می توان کاری کرد، که امتحان، در سه جلسه امتحان به خواب برود و در خواب ببیند که صفحات کتاب، باز و در مقابلش گسترده است، آنگاه از روی کتاب اوراق امتحانی خود را بنویسد.
اگر چنین عملی انجام شود، آیا جنبه تقلب دارد؟
مسلماً نه؟ زیرا این عمل یک عمل تقویت حافظه و تجسم خارق العاده چیز دیگری نیست، دانشجو درس را خواند، و در اثر تمرکز فکر توام با تجسم، قادر است در سه جلد امتحان کتاب باز را در مقابل خود ببیند.