پیشگفتار
روند رو به رشد علوم و تکنولوژی تغییرات عمده ای را در فرایند زندگی انسانها به وجود آورده است . این تغییرات وظایف و مسئولیت های جدیدی را برای انسانها ایجاد نموده است که رعایت هر یک از آنها به سازگاری بیشتر آنها در قبال این تغییرات می انجامد به عبارت دیگر می توان گفت که با بروز تحولات در علوم و محیط انسان ها نیز می بایست تغییراتی را در خود ایجاد کنند تا بهتر بتوانند با مولفه های جدید موثر در زندگی سازگاری پیدا کند .
علاوه بر آن گذشته از تاثیر پیشرفت های علمی در زندگی انسانها بعضی از موقعیت های دیگر نیز می تواند به صورت طبیعی و یا بر اساس موقعیت های خاص فردی در روند زندگی تاثیر داشته باشد و نیاز به آمادگی وداشتن مهارت است .
مقدمه
مهارت عبارت است از مجموعه توانائیهای که فرد را قادر می سازد تا در طول زندگی در جهت ارتباط با خدا ورسیدن به کمال و ارتقاء و سازگاری با خود و دیگران و محیط کام بردارد بطوری که منجر به بهبودی کیفیت زندگی او شود .
البته در این راستا لازم است که جغرافیا را تعریف کنم که عبارت است از « روابط متقابل انسان و محیط » به منظور بهینه سازی زندگی و یا به تعبیر کرسی نیوز : جغرافیا عبارت است از « رابطه متقابل بین محیط و انسان » که دارای چشم انداز های دیگری است و می توان اینچنین هم تعریف کرد که « جغرافیا ارتباط بین محیط ، انسان و زمان » است و یا اینکه « جغرافیا رابطه بین انسان محیط ، مدیریت و تکنولوژی است » اما اصل موضوع این است که محیط به عنوان یک بستر و پدیده و انسان نیز به عنوان یک بستر و پدیده ای دیگر است .
بنابراین چون انسان به عنوان یک عامل وجوهر اصلی در تعریف و موضوع جغرافیا قرار دارد و از طرفی دیگر همین انسان در محیط زندگی می کند که به عنوان عاملی دیگر در جوهر اصلی تعریف و موضوع جغرافیا قرار می گیرد محیط که دارای شگفتی ها و تنوع زیادی است که آفریننده خالق یکتا است و طبیعتا انسان نیز شیوه ای متنوعی از زندگی را ایجاد و انتخاب کرده است و پدید آورنده فرهنگ ها و چشم اندازهای متنوعی است چرا که محیط های طبیعی بستر زندگی و فعالیت انسان مطرح می شود .
بنابراین آگاهی از اوضاع جغرافیایی محیط های گوناگون و درک بهتر از چگونگی زندگی انسان ها با توجه به مهارت هایی که در این زمینه کسب کرده است باید دارای آگاهی و تفاهم بیش تر بین ملتها و همکاری و دوستی متقابل با دیگر ساکنان این محیط ( تفاهم بین المللی ) برای حفظ و نگه داری آن و بالاخره یادگیری شیوه های منطقی بهره برداری از منابع را نیز داشته باشد چون انسان همیشه درصدد است ا زسرزمینی که در آن به سر می برد و از زندگی مردم در سایر نقاط جهان اطلاعاتی کسب کند و به کنجکاوی های درونی خویش پاسخ گردید . بنابراین باید درسی بنام جغرافیا در جدول برنامه های درسی دانش آموزان از دوره ابتدایی تا متوسط گنجانده شود . جغرافیا علاوه بر پاسخ به کنجکاویهای ذهنی دانش آموزان درمورد مکانها و انسانها به چرایی تفاوت های مکانی نیز توجه دارد و این چراها با بررسی روابط علت و معلولی پاسخ گفته می شود از وظایف اصلی علم جغرافیا ، پاسخ به همین چراهاست که گاهی به صورت کنجکاویهای در مورد آداب و رسوم زندگی در مناطق مختلف جهان و یا به صورت سفر کردن و کشف سرزمینهای ناشناخته مطرح می شود . البته د راین ارتباط موضوعات جغرافیایی فقط مکانی می شود ولی زمانی موضوعات جغرافیایی استدلالی می شود که ارتباط متقابل انسان با محیط طبیعی نیز مطرح می شود وذهن دانش آموز بطور فعال با اطلاعات پایه ی جغرافیایی و روش استدلال جغرافیایی درگیر می شود و با توجه به آنها به فکر راه حل هایی در این ارتباط نیز هست مثلا در مبحث آلودگی هوا یا به هدررفتن آب چه در بخش کشاورزی یا صنعت و یا شهری و همچنین چگونگی ایجاد مخاطرات طبیعی ، تاثیر و پیامدهای آن و چگونگی مقابله کردن با آنها بوسیله انسان ؟ حتی در زمانی که تحت آن شرایط قرار نگرفته باشد که نوعی از مهارت همدلی را می رساند که چگونه شرایط دیگران را درک کند که باعث بهبود بخشیدن روابط اجتماعی می شود .
البته پاسخگویی به سوالات خود به خود دانش آموز را به سمت عوامل جنبی مثل عوامل اقتصادی – صنعتی –مدیریت بهره برداری و حفاظت از منابع طبیعی با توجه به اینکه این مدیریت کشش و واکنش میان عوامل زیستی ( انسان – جانوران و گیاهان ) و مکان های جغرافیایی ( شهری – روستایی – سواحل ) سبب می شود تا تعادل انسان و محیط حفظ شود و همچنین برنامه ریزیهای فضایی ( آمایش سرزمین ) سوق می دهد .
می توان بیان کرد که هدف آموزش جغرافیا در دوره ابتدایی و یا دوره های دیگر تحصیلی همین امر است که برای حل یک معضل محیطی نباید به صورت انفرادی عمل کرد بلکه باید سایر عوامل طبیعی و انسانی و همچنین استعانت از علوم دیگر اعم از علوم فیزیکی –شیمی –ریاضی – اجتماعی – روانشناسی – وحتی کامپیوتر نیز به بررسی مسائل ومشکلات پرداخت .
امروزه با توجه به عملکرد و فعالیت رسانه ای گروهی که بصورت مداوم و در برنامه های مختلف اسامی مکانها و شیوه ی زندگی و آداب و رسوم و یا پدیده های مختلف طبیعی در نواحی مختلف را بیان می کنند اکنون سوال اینجاست که کدام ماده درسی باید دانش آموزان را برای درک و شناسایی موقعیت این مکانها و یا شیوه های زندگی و یا اتفاق افتادن یک پدیده طبیعی د رمحیط آشنا کرد مسلما در میان دروس مختلف درس جغرافیا بیشتر خودنمایی می کند چرا که جغرافی دانان در جهان امروز با روش جغرافیایی ناحیه ای یا منطقه ای به مطالعه کره زمین می پردازد پس این موضوع به جغرافیا جنبه کاربردی نیز می بخشد وهمچنین مطالعات جغرافیا مطالعاتی نظامند هست چرا که معتقدیم جهان و محیط که یکی از عناصر مطالعاتی جغرافیاست عینی است و اجزای آن مانند یک سیستم تودر تویی است که از یکسری ورودی ها و خروجی ها تشکیل شده است که مطالعه این ورودیها و خروجیها حتما نیاز به مطالعه علوم دیگر را می طلبد تا این تعریف را که دید جغرافیا نسبت به مسائل یک دید کلی است نه جزئی مصادق پیدا کند و با توجه به همکاران برای آموزش واژه های جغرافیایی از مفاهیمی استفاده می کنند که در دنیای پیرامون دانش آموز وجود دارد ( یعنی واژه ای عینی ) بنابراین آموزش جغرافیا نیازمند وجود یک برنامه درسی باز است نه یک برنامه بسته و انعطاف ناپذیر !
به این ترتیب 2 نکته مشخص می شود که :
1- باید آموزش واژه ای جغرافیایی با آموزش اصطلاحات پیرامون محل زندگی و تحصیل دانش آموز شروع شود که این همان ارتباط جغرافیا و مهارتهای زندگی است .
2- آموزش جغرافیا هنگامی امکان پذیر است که یک برنامه درسی انعطاف پذیری وجود داشته باشد .