اعتدال :حد میانه و میانه روی دراصطلاح به معنای حاکمیت میانه روی و پرهیزاز افراط و تفریط جایگاه این اصل در همه وجوه است . سیره رسول خدا سیره معتدل بود.(سیر ته القصد)سیره ورفتاراو میانه روی است.
از افراط وتفریط در هر کاری پرهیز می کرد . اصل اعتدال زندگی را سالم و عاری از تکلف و سختی می سازد.((ایها الناس علیکم بالقصد علیکم بالقصد علیکم بالقصد))بر شما بادبه اعتدا ل ومیانه روی که تاکید فراوان داشتند.
ریشه بسیاری از انحرافات فردی وا جتماعی وخارج شدن از مسیر صحیح کمال وهدایت عدم رعایت این اصل است شان عقل اعتدال است وشان جهل عدم اعتدال.
قصد:حداعتدال در هر چیز و معنای میانه روی مشی:راه رفتن وسیر و روش و رفتار به طور عموم عدل:نهادن هر چیز به جای خود انفاق:بذل و بخشش مال وهزینه کردن و صرف ان در رفع حوائج خویش یا دیگران اسراف:خروج از حد که در جهت زیاده روی است.خروج از حد اعتدال به سمت افراط
شاکله اعتدال:
جهت گیری تربیت اسلامی که انسانی معتدل در همه وجوه تربیت کند انسانی که شاکله اش معتدل باشد و مشی او راه ورسم واعتدال باشد.
نمونه اعتدال : امت اسلامی را امتی وسط ومعتدل خداوند خطاب می کند که امتی نمونه باشد.
و اقصد فی مشیک سوره لقمان ایه 19 به اعتدال ومیانه روی درروش ورفتار دعوت می کند یا در خصوص راه رفتن دستور اعتدالمی دهد .
(الوسط العدل )درباره امت وسط رسول خدا فرموده : وسط اعتدال است .همچنین قران هم رابطه میان همه برنامه های اسلامی را همانطور که قبله میانه ونشانه مقصد و جهت گیری را مشخص می کند .
امت معتدل : اعتدال در عقیده یعنی نه غلو ونه شرک نه جبر ونه تفویض نه تشبیه ونه تعطیل اصول که اعتدال برتمامی تعلیمات اسلام احاطه دارد.
یک مسلمان واقعی اعتدال در همه برنامه ها دارد (لتکونوا شهداعلی الناس )امتی که گواه بر مردم وپیامبر گواه بر انها (نحن الشهدا علی الناس
جهت گیری تربیتی دین :
(المومن سیرته القصد )مومن راه ورسمش میانه روی است انبیا و اولیای الهی هدف انان این بوده که انسان شاکله اعتدال یابد ودر نتیجه مشی معتدل در همه امور حاصل اید .
اعتدال در روابط خانوادگی : اعتدال در خانواده و اعتدال محبت در این کانون است .
خطاب به پدر ومادر درباره فرزندان از موضع تحذیرکه فتنه و ازمایش و خطر هستند امده و خطاب به فرزندان درباره پدرو مادر از موضع تشویق بیان می کند و پدر ومادر مستحق نیکی واحسان اند تاکید دارد .
اعتدال در روابط و مناسبات و محبت ومودت در کانون خانواده توصیه شد ه تا کانونی معتدل و باعث رشد براساس اصل حاکم شود
شیطان از این دو راه به خوبی می تواند درانسان نفوذ کند وانسان را به سمت خود بکشاند و از یاد خدا غافل کند . در سوره لقمان شکر پدر ومادر مانند شکر خدا محسوب شده چرا؟ چون متهی ووصل به سفارش وانجام دادن فرمان خدای متعال است وعبادت خداست .
اعتدال در روابط اجتماعی : بغض افراطی و حب افراطی نهی شده و در تمام روابط اجتماعی و در دوستی ودشمنی ها اعتدال ومیانه روی توصیه شده .نتیجه محبت افراطی پشیمانی و دشمنی افراطی شرمندگی است انسان عاقل در رفاقت بی اندازه اعتماد نمی کند ودر شکایت از رفیق دیروز خود تندروی نمی کند .حب و بغض افراطی سبب نابودی انسان است .(هلک فی رجلان محب غال و مغبض قال ) غلو که نوعی کفر و بغض افراطی مستلزم هلاکت و عداوت و دشمنی با ولی خدا و خداست .
باعث هلاکت می شود .افراط در امور اجتماعی موجب واکنش در جهت تفریط می شودو بالعکس وروند نا سالم جامعه دچار تزلزل کرده وتا زمانی که راه نیکوی اعتدال میان افراط و تفریط نباشد حرکت به سوی کمال ناممکن خواهد بود.
اعتدال در امور اقتصادی:اعتدال در نوع زندگی و نحوه برخورداری ازامکانات است.غنای مشروع (غنای کفافی)مقتضی تربیت است.عفاف وکفاف وقناعت و قصد بهترین زمینه اقتصادی برای زندگی سعادت امیزوارامش و اسایش حقیقی می باشد.همان راه و قصد میانه بر اساس کفاف است.
خدا اموال را امانتی در دست مردم قرار داده تا با بهره گیری درست و متعادل و زمینه تربیت وکمال را مهیا کند نه فساد وتباهی وعدم اعتدال وخداوند از کسانی که اعتدال در هزینه کردن اموال میکنند با نام( عباد الرحمان) یاد می کند.
فزون خواهی تکاثر طلبی(غنای تکاثری و غنای وافر) و کنز دادن اموال و دارا ئی هاباعث تباهی فرد و جامعه شده و اموال در راه خدا و بندگان خدا بکار بگیرید وازخارج شدن ان از گردش به شدت بپر هیزید.زیاده خواهی ودوستی مال ادمی اسیر دنیا و تباهی قلب و فراموشی حق که چون احساس بی نیازی می کندومبدا و معاد فراموش می کند و از اعتدال خارج می کند و به نا فرمانی حق وستمگری و بیدادی می کشاند.
چهار خصلت فقر :ضعف در یقین.نقصان درعقل. سستی در دین.کم حیائی در چهره
فقر مفرط انسان را منکسر و متوقف می کندایمان و یقین را متزلزل و کمالات اخلاقی به تباهی کشانده (کاد الفقر ان یکون کفرا)
اعتدال در انفاق و ایثار:رعایت حد اعتدال جایز است.نه دچار اسراف در انفاق و نه اقتار در انفاق شود.
ایثار در صورتی که به اصطلاح قران (ملوم و محسور)نشوییم یعنی نظام خانوادگی به خطر نیفتد و باعث ضربه زدن و اسیب به حقی بزرگتر (حق جامعه)نشوییم مسلما بهترین راه عمل است.
رعایت اعتدال و ایثار چگونه است؟در تضاد ند؟عدل یا بخشش کدام بهتر است؟ رعایت اعتدال حکمی عام که همه امور شامل میشود.ایثار حکمی خاص که مربوط به موارد ی معین می شود و خیر این دو حکم با هم تضادی ندارند.عدالت با فضیلت تر و شریفتر زیرا عدالت تدبیر کننده ای به سود همگان و بخشش به سود خاصگان.
اعتدال در دینداری:در عبادت وپرستش هم باید دعوت به رعایت اعتدال در دینداری شود.چرا؟ در دلها رغبت و بی رغبتی است در موقع رغبت به مستحبات ودر بی رغبتی فقط به واجبات اکتفا کرده چون حد واجبات اندازه ای ا ست که همه می توانند انجام بدهندو
عملی بی نور و سبب بیزاری از دین نشود.
اساس اخلاق نیکو:
اعتدال در خوییها و صفات.هر صفت و رفتاری طرف افراط وتفریط دارد ورسیدن به حد وسط سخت و دشواراست.امام باقر(ع) به امام صادق(ع) فرمودند:مراقب باشی به نیکوئی (اعتدال)میان دو بدی(افراط و تفریط)که بدیها را از بین می برد.
شان مومن اعتدال در بیم و امیدش هست بیم زیاد انسان به رکود و سکون می کشاند و امید زیاد گستاخ شده و به بی پروائی و بی بندوباری کشیده میشود.در قران هم کنار ایات عذاب (بیم)ایات تشویق(امید)قرار داردو شان فرستاده گرامی ان بشارت و انذار است.
بیرون شدن از اعتدال چه در خوی ها و صفات و رفتارها و روشهاسبب اختلال در اخلاق و رفتار ادمی می شود.انسانهائی که ارزش خود را کم(نا توان وبی اراده) ویا انسانهایی که(خودبین و خودخواه) ارزش خود را زیاددانسته خطاب به انها :ارزشهای خودرا بشناس و در زمینه اعتدال تربیت درست فراهم می شود.
«اللهم انی اسئلک الهدی والتقی والعفاف والغنی والعمل بما تحب وترضی»1
خداوند متعال نسخه های هدایت وسعادت بشریت را به واسطه پیامبران ، هادیان وراهبران مصلح برای امتهای مختلف فرستاده است، که کاملترین آنها دردین مبین اسلام متجلی است، این دستورات براساس شناخت دقیق ابعاد گوناگون وجودی انسان، متضمن دستیابی به زندگی شایسته ونیل به کمال حقیقی وسلامت جسم وروح اوست .
در آیین مقدس اسلام، برنامه تربیت براساس احیای تمامی تمایلات فطری وهدایت همه خواهش های طبیعی بشر استوار است وشناخت این تمنیات فطری وارضای صحیح ومعتدل هر یک از آنها اساسی ترین پایه تربیت انسان می باشد . چنین تربیتی هماهنگ با نظام حکیمانه خلقت وبر وفق قانون آفرینش است، انسان را به شایستگی می سازد وموجبات خوشبختی وسعادت ابدی او را فراهم می کند.