تحقیق مقاله فرش آذربایجان بهشت بافته ایرانی

    رنگ ها اغلب با شماره در کنار نقشه مشخص می شود. نقشه ای که پس از چندین بار استفاده مستعمل می شوند، دوباره ترمیم می شوند. برای ترمیم نقشه های قالی گاه از اوراقی با رج شمار بیشتر استفاده می شود، به عنوان مثال نقشه قالی های 30 رجی و کمتر را روی ورق40 رجی(160) ترسیم می کنند که 15در11 خانه دارد و در نتیجه تعداد اوراق لازم برای قالی ربعی4در3 به14 تا15 ورق تقلیل می یابد. هزینه نقشه در طرح های نیمه(نظیر درختی و یا گلدانی) و به ویژه طرح های تمام (نظیر زیر خاکی ) بسیار بیشتر است.

    رنگ های طبیعی قالی های آذربایجان عبارتند از روناس (گلی)، قرمز دانه(گلی و قرمز آتشی)، اسپرک (زرد)، از ترکیب رنگ های زرد و نیلی، رنگ های سبز چمنی، زیتونی و مله ای به دست می آید، رنگ موشی( طوسی) یا خاک سیاه که در اصطلاح محلی به آن «قره ترپاخ» می گویند از معادن «میشه باره» ارسباران استخراج می شود.

    کاستن رنگ قالی های نو برای کهنه کردن فرش ها

    تجار تبریز را می توان جزء نخستین افرادی دانست که به روش کهنه کردن فرش ها آشنایی یافته اند، رونق فراوان صادرات فرش ایران به اروپا و ناتوانی این تجار در تغذیه بازار اروپا، آنان را بر آن داشت که فرش های نو را که دارای رنگ هایی خام بودند با شستشو و آفتاب دادن و مالش با چوبک و انداختن در معابر عمومی به صورت کهنه درآورند لیکن آنان به زودی دریافتند بهترین وسیله برای کاهش رنگ های تند قالی های نو، شستشوی آنها با خاکستر چوب است و از آن پس شستشو با خاکستر چوب به عنوان تنها روش در این زمینه پذیرفته شده است.

    حوزه هریس و مهربان

    سایر شهرستانهای آذربایجان به سبب دوری از مراکز و بی نصیبی از مبادلات فرهنگی، اقتصادی با دیگر مناطق در طرح و نقشه و رنگ از اصالت بیشتری برخوردارند. این مناطق گاه از حیث طرح و رنگ دارای کیفیتی مشابهند. هریس در مرکز آذربایجان و شمال شرقی تبریز مرکز مهم منطقه است که تولیدات آن بخصوص در گراوان، مهربان، سراب، قراچه و بخشایش تولید می شوند، در این میان هریس به سبب بافت طرح های متنوع و دلپذیر از دیگر مراکز گوی سبقت را ربوده است.

    قالیبافی از روزگار قدیم در هریس معمول بوده و به واسطه طرح های بدیع و رنگ های زیبا، شهرت جهانی داشته و هنوز هم با آنکه تولید آن به پستی گراییده، اهمیت منطقه مزبور به منزله یک حوزه ممتاز به کلی از بین نرفته است.

    وجه مشترک کلیه نقشه ها خطوطی هندسی است که از ترکیب خطوط افقی، عمودی و مایل تشکیل می شود. طرح های لچک و ترنج با تغییر خطوط افقی، عمودی و مایل تشکیل می شود. طرح های لچک و ترنج با تغییر خطوط از منحنی به مستقیم و تبدیل طرح های گردان به شکسته با همان ویژگی ها تولید می شود. این گونه نقشه ها به طور ذهنی بافته می شود و در صورت نیاز از نقشه های کوچک که بر پارچه ای ترسیم یافته است، استفاده می شود.

    طرح و نقشه قالی های هریس، معمولالچک و ترنج است که در اصطلاح محلی به آن «گوشه گوبگ» می گویند.حاشیه معروف به «توسباغا» یا «بالوق شاماما» و یا «سماوری» نیز از جمله حواشی متداول و رایج است. نقشه «قاچ خاتون» یا «داش خاتونن» با ترنجی کف ساده و «حاج عظیمی» با ترنجی لوزی و «صمدخانی» با ترنجی مدور و «نوعی اسلیمی» و «افشان» که هر دو با طرح های اسلیمی و افشان شهری متفاوتند و بالاخره نقشه «تاجری» از جمله مهمترین نقشه های متداولند.

    بخشایش- گراوان

    بخشایش از نظر تولید کناره های زیبا و دلفریب که بازی رنگ هایی با مایه های آبی و قرمز نخودی و آجری آنها را از زیبایی خاصی برخوردار می سازند،در بین مناطق حوزه هریس دارای مرتبه ای والاست. نقشه ای بزرگ گیاهی که از نقشه ای هریس الهام گرفته اند، برخلاف تولیدات سراب در سرتاسر متن تکرار می شوند.

    پشم «شاه وزن» که دارای درخشندگی و استحکام بسیار است، عامل اصلی شناخت تولیدات گراوان از بخش های دیگر است. مدالیون در قالی های گراوان آنقدر بزرگ است که گاه برای حفظ توازن متن تا مرکز حاشیه داخلی می رسد. تار و پود تمام قالی های هریس و توابع گراوان، سراب، مهربان و بخشایش از پنبه است و نخها اصولازمخت هستند. در بعضی قالیچه ها مثل قالیچه های بولوردی به طور استثناء به جای یک پود، دو پود از بالای ردیف گره ها می گذرد، یکی کشیده و پنهان و دیگری به رنگ آبی که از پشت قالی قابل رویت است.

    گره حاکم در منطقه ترک باف است که تراکم آن از 1000 تا 600 گره در دسی متر مربع می رسد. در برخی از قالیچه ها که از سفتی و زمختی بیشتری برخوردارند، این تعداد گره از 1500 تا 1000 گره در دسی متر مربع در تغییر است. قالیبافان این مناطق بر حسب عادت به هنگام چیدن پرز آنها را بلندتر می چینند و به اصطلاح آنها را پرگوشت می گیرند. درشت بافی و زمختی از صفات ظاهری و مشخصه فرش های هریس، گراوان، بخشایش و مهربان است.

    قالیچه های بزرگ در قطع2 /5در3/ 5 متر و 3در4 متر و کناره های 1در3 ذرع و 1در 4 ذرع اندازه های متعارف هریس و مناطق اطراف است و رج شمار معمول نیز بین 18 تا 25 گره در هر رج (7 سانتیمتر) است.

    اهر

    شهرستان های اهر و مناطق اطراف آن نیز، شیوه هریس را پذیرفته اند. ده شربیان که قالی های بزرگ یک پودی می بافند نیز در این تقسیم بندی جزء هریس به شمار می آید، زیرا نقشه و قطع قالی های آن بی شباهت به نقشه اهر نیست. لیکن طرح آنها دارای رفتار هندسی کمتری است و بافت فشرده و کیفیت مطلوب آن را از شهرت خاصی بهره مند نموده است. غالب طرح ها ترنجی نسبتا بزرگ را در بردارند که برگهایی درشت اطراف آن را در بر گرفته اند. اهر و ابهر دارای نقشه متنوعی نیستند و جنس آنها سفت و استخوانی است که با رنگهای تیره و نقش های هندسی از دوامی بسیار بهره مندند.

    سراب

    سراب در نزدیکی شهر اردبیل و مشتمل بر 21 روستا است که در دو طرف جاده اردبیل واقع شده و از نظر تهیه کناره ها و پادری های مرغوب در اندازه های مختلف مشهور است. در نقش قالی های سراب ترکیب تزئینی از چهار لچک و یک مدالیون طویل تشکیل می شود.

    محیط و یا لبه خارجی این مدالیون ها دندانه و بیشتر چنگکی و به طور عمده با زمینه پشم شتری است . لچک ها با نقش های آبی آجری روشن شباهت بسیاری به مدالیون مرکزی دارند. مجموعه این نقوش (مدالیون لچک) در زمینه های مشحون از ساقه ها و شاخه گلها و برگهای نخلی قراردارد، در حاشیه ها که از سه قسمت تشکیل شده ترکیب هندسی به تکامل می رسد و زمینه، نگاره های هندسی و برگهای دندانه دار را که به تناوب تکرار می شود، در خود جای می دهد.

    قالیچه های کناره سراب اغلب نرم و تقریبا بلند و دارای بافتی فشرده تر از قالیچه های هریس است. حاشیه خارجی دارای نقشی دندانه ای و کنگره ای به نام مداخل است. بیشتر مطالب فوق برای تولیدات قدیم سراب صادق است. صفت ممیزه قالی های جدید، زمختی و فشردگی آنهاست. ابتدا و انتهای قالی ها با ریشه های آنها تزیین می شود. در برخی از قالی های یکی دو قرن اخیر، ریشه ها به صورت تور بافته شده تزیین شده اند، علیرغم تعمیم واژه روستایی باف برای مناطق روستایی لازم به تذکر است که این مناطق خود دارای ویژگی های خاصند، کناره های سراب گرچه دیگر ظرافت و لطافت گذشته را ندارند، با این حال با کناره ها و قالیچه های سایر نقاط متفاوتند.

    قراچه

    قراچه نیز در شمال شرقی هریس و نزدیکی شهر تبریز، از جمله مهمترین مناطقی است که در حوزه فرشبافی هریس به داشتن کناره هایی بسیار متمایز نسبت به دیگر نقاط، مشهور است. این کناره ها که در بافت آنها تنها از یک پود استفاده می شود، با بافتی بسیار فشرده و پرداختی مناسب در بازار اروپا به نام کناره های قراچه شناخته می شود.