تحقیق مقاله تفسیرسوره مبارکه واقعه

مقدمه

این سوره در مکه نازل شده و داراى 96 آیه است

محتواى سوره واقعه

در (تاریخ ‌القرآن ) از (ابن ندیم ) نقل شده که سوره (واقعه ) چهل و چهارمین سوره اى است که بر پیغمبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله ) نازل شد قبل از آن سوره (طه )، و بعد از آن (شعرا) بوده است .

این سوره همانگونه که از لحن آن پیدا است ، و مفسران نیز تصریح کرده اند، در مکه نازل شده است ، هر چند بعضى گفته اند آیه 81 و 82 در مدینه نازل گردیده ، ولى دلیلى براى این گفته در دست نیست ، و نشانه اى در آیات مزبور بر این ادعا وجود ندارد.

سوره واقعه چنانکه از نامش پیدا است از قیامت و ویژگیهاى آن سخن مى گوید، و این معنى در تمام آیات 96 گانه سوره مساءله اصلى است ، اما از یک نظر مى توان محتواى سوره را در هشت بخش خلاصه کرد:

1 - آغاز ظهور قیامت و حوادث سخت و وحشتناک مقارن آن .

2 - گروه بندى انسانها در آن روز و تقسیمشان به (اصحاب الیمین ) و (اصحاب الشمال ) و (مقربین ).

3 - بحث مشروحى از مقامات مقربین و انواع پاداشهاى آنها در بهشت .

4 - بحث مشروحى درباره گروه دوم یعنى اصحاب الیمین و انواع مواهب الهى بر آنها.

5 - بحث قابل ملاحظه اى درباره (اصحاب الشمال ) و مجازاتهاى دردناک آنها در دوزخ .

6 - ذکر دلائل مختلفى پیرامون مساءله معاد از طریق بیان قدرت خداوند، و خلقت انسان از نطفه ناچیز، و تجلى حیات در گیاهان ، و نزول باران ، و فروغ آتش ، که در ضمن نشانه هائى از توحید نیز محسوب مى شود.

7 - ترسیمى از حالت احتضارو انتقال از این جهان به جهان دیگر که آن خود نیز از مقدمات رستاخیز است .

8 - نظر اجمالى دیگرى روى پاداش و کیفر مؤ منان و کافران و سرانجام سوره را با نام پروردگار عظیم پایان مى دهد.

فضیلت تلاوت این سوره

درباره تلاوت این سوره روایات زیادى در منابع اسلامى ذکر شده است ، از جمله در حدیثى از رسول خدا مى خوانیم : (من قراء سوره الواقعه کتب لیس من الغافلین ): (کسى که سوره واقعه را بخواند نوشته مى شود که این فرد از غافلان نیست ).

چرا که آیات سوره آنقدر تکاندهنده و بیدارکننده است که جائى براى غفلت انسان باقى نمى گذارد.

به همین دلیل در حدیث دیگرى از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله ) مى خوانیم : وقتى از آن حضرت سؤ ال کردند: چرا با این سرعت آثار پیرى در چهره مبارک شما ظاهر شده است ؟ در پاسخ فرمود: شیبتنى هود، والواقعه ، والمرسلات ، و عم یتسائلون : (سوره هاى هود و واقعه و مرسلات و عم مرا پیر کرد)! (چرا که

در این سوره ها اخبار تکاندهنده اى از قیامت و رستاخیز و حوادث هولناک و مجازات مجرمان آمده ، همچنین داستانهاى تکاندهنده اى از سرگذشت اقوام پیشین و بلاهائى که بر آنها نازل شد).

در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام ) مى خوانیم : من قراء فى کل لیله جمعه الواقعه احبه الله ، و حببه الى الناس اجمعین ، و لم یر فى الدنیا بؤ سا ابدا، و لا فقرا و لا فاقه و لا آفه من آفات الدنیا، و کان من رفقاء امیرالمؤ منین (علیه السلام ): (هر کس سوره واقعه را در هر شب جمعه بخواند خداوند او را دوست دارد و نزد همه مردم محبوب مى کند، و هرگز در دنیا ناراحتى نمى بیند، و فقر و فاقه و آفتى از آفات دنیا دامنگیرش نمى شود، و از دوستان امیرمؤ منان على (علیه السلام ) خواهد بود).

در حدیث دیگرى آمده است که عثمان بن عفان به عنوان عیادت وارد بر عبدالله بن مسعود شد در همان بیمارى که با آن از دنیا رفت ، پرسید: از چه ناراحتى ؟ گفت : از گناهانم ، گفت : چه میل دارى ؟ گفت : رحمت پروردگارم ! گفت : اگر موافق باشى طبیب براى تو بیاوریم ؟ گفت : طبیب بیمارم کرده ، گفت : اگر مایل باشى دستور دهم عطاى تو را از بیت المال بیاورند، گفت : آن روز که نیازمند بودم به من ندادى و امروز که بى نیازم به من مى دهى ؟!

گفت : مانعى ندارد براى دخترانت باشد، گفت : آنها هم نیازى ندارند، چرا که من سفارش کردم سوره (واقعه ) را بخوانند، من از رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله ) شنیدم که مى فرماید: من قراء سوره الواقعه کل لیله لم تصبه فاقه ابدا: (هر کس سوره واقعه را هر شب بخواند هرگز فقیر نخواهد شد).

و به همین دلیل در روایت دیگرى سوره واقعه سوره (غنى ) نامیده شده است .

روشن است که تنها نمى توان با لقلقه زبان اینهمه برکات را در اختیار گرفت ، بلکه باید به دنبال تلاوت فکر و اندیشه ، و به دنبال آن حرکت و عمل باشد.

آیه 1-14
بِسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
إِذَا وَقَعَتِ الْوَاقِعَه ُ(1)
لَیْس لِوَقْعَتهَا کاذِبَه ٌ(2)
خَافِضه ٌ رَّافِعَه ٌ(3)
إِذَا رُجَّتِ الاَرْض رَجًّا(4)
وَ بُستِ الْجِبَالُ بَسًّا(5)
فَکانَت هَبَاءً مُّنبَثًّا(6)
وَ کُنتُمْ أَزْوَجاً ثَلَثَه ً(7)
فَأَصحَب الْمَیْمَنَه ِ مَا أَصحَب الْمَیْمَنَه ِ(8)
وَ أَصحَب المَْشئَمَه ِ مَا أَصحَب المَْشئَمَه ِ(9)
وَ السبِقُونَ السبِقُونَ(10)
أُولَئک الْمُقَرَّبُونَ(11)
فى جَنَّتِ النَّعِیمِ(12)
ثُلَّه ٌ مِّنَ الاَوَّلِینَ(13)
وَ قَلِیلٌ مِّنَ الاَخِرِینَ(14)

  ترجمه :

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
1   - هنگامى که واقعه عظیم (قیامت ) برپا شود،
2   - هیچکس نمى تواند آن را انکار کند.
3   - گروهى را پائین مى آورد و گروهى را بالا مى برد.
4   - این در هنگامى است که زمین به شدت به لرزه در مى آید.
5   - و کوهها در هم کوبیده مى شود.
6   - و به صورت غبار پراکنده در مى آید.
7   - و شما به سه گروه تقسیم خواهید شد.
8   - نخست اصحاب میمنه   هستند، چه اصحاب میمنه اى ؟
9   - گروه دیگر اصحاب شومند، چه اصحاب شومى ؟
10   - و سومین گروه پیشگامان پیشگام !
11   - آنها مقربانند
12   -  در باغهاى پر نعمت بهشت جاى دارند

13   -  گروه کثیرى از امتهاى نخستین هستند
14   -  و اندکى از امت آخرین !

 تفسیر:

واقعه عظیم !

مسائل مربوط به قیامت در قرآن مجید معمولا با ذکر حوادث عظیم و انقلابى و کوبنده در آغاز آن تواءم است ، و این در بسیارى از سوره هاى قرآن که بحث از قیامت مى کند کاملا به چشم مى خورد، در این سوره واقعه که بر محور معاد دور مى زند نیز همین معنى کاملا در نخستین آیاتش مشهود است .

در آغاز مى فرماید: (هنگامى که واقعه عظیم قیامت برپا شود) (اذا وقعت الواقعه ).

(هیچکس نمى تواند آنرا انکار کند) (لیس لوقعتها کاذبه ).

چرا که حوادث پیش از آن به قدرى عظیم و شدید است که آثار آن در تمام ذرات جهان آشکار مى شود.

(واقعه ) به صورت سربسته اشاره به مساءله رستاخیز است و از آنجا که وقوعش حتمى است از آن تعبیر به (واقعه ) شده ، و حتى بعضى آنرا یکى از نامهاى قیامت شمرده اند.

واژه (کاذبه ) را در اینجا بعضى به معنى مصدرى گرفته اند، اشاره به اینکه وقوع قیامت آنچنان ظاهر و آشکار خواهد بود که هیچگونه جاى تکذیب

و گفتگو ندارد، بعضى نیز آنرا به معنى ظاهریش که اسم فاعل است تفسیر کرده اند و گفته اند در برابر وقوع رستاخیز تکذیب کننده اى وجود نخواهد داشت .

به هر حال رستاخیز نه تنها با دگرگونى کائنات تواءم است بلکه انسانها هم دگرگون مى شوند همانگونه که در آیه بعد مى فرماید: (گروهى را پائین مى آورد و گروهى را بالا مى برد)! (خافضه رافعه ).

مستکبران گردنکش و ظالمان صدرنشین سقوط مى کنند، و مستضعفان مؤ من و صالح بر اوج قله افتخار قرار مى گیرند، عزیزان بى دلیل ذلیل مى شوند، و محرومان بى جهت عزیز مى گردند، گروهى در قعر جهنم سقوط مى کنند، و گروه دیگرى در اعلا علیین بهشت جاى مى گیرند، و این است خاصیت یک انقلاب بزرگ و گسترده الهى !

و لذا در روایتى از امام على بن الحسین (علیه السلام ) مى خوانیم که در تفسیر این آیه فرمود: (خافضه ): حفضت و الله باعداءالله فى النار، (رافعه ): رفعت و الله اولیاءالله الى الجنه : (رستاخیز خافضه است چرا که به خدا سوگند دشمنان خدا را در آتش ساقط مى کند، و رافعه است چرا که به خدا سوگند اولیاءالله را به بهشت بالا مى برد)!.

سپس به توصیف بیشترى در این زمینه پرداخته مى گوید: (این در هنگامى

است که زمین به شدت به لرزه درآید) (اذا رجت الارض رجا).

این زلزله به قدرى عظیم و شدید است که (کوهها در هم کوبیده و خرد مى شود) (و بست الجبال بسا).

(و به صورت غبار پراکنده اى در مى آید) (فکانت هباءا منبثا).

(رجت ) از ماده (رج ) (بر وزن حج ) به معنى حرکت دادن شدید است و (رجرجه ) به اضطراب گفته مى شود.

(بست ) از ماده (بس ) (بر وزن حج ) در اصل به معنى نرم کردن آرد به وسیله آب است .

(هباء) به معنى غبار است و (منبث ) به معنى پراکنده ، بعضى گفته اند (هباء) آن غبارهاى بسیار کوچکى است که در فضا معلق است و در حال عادى دیده نمى شود مگر زمانى که نور آفتاب از روزنه اى به درون محل تاریکى بتابد.

اکنون باید اندیشید که آن زلزله و انفجار تا چه حد سنگین است که مى تواند کوه هاى عظیم را که در صلابت و استحکام ضرب المثلند آنچنان متلاشى کند که تبدیل به غبار پراکنده کند، و فریادى که از این انفجار عظیم برمى خیزد از آن هم وحشتناکتر است .

به هر حال در آیات قرآن درباره وضع کوهها در آستانه قیامت تعبیرات گوناگونى دیده مى شود که در حقیقت مراحل مختلف انفجار عظیم کوهها را نشان مى دهد.

گاه مى گوید: (کوهها به حرکت در مى آیند) و تسیر الجبال سیرا (طور - 10).

و گاه مى گوید: (کوهها از جا کنده مى شوند) و اذ الجبال نسفت (مرسلات - 10).

و گاه مى فرماید: (برداشته مى شوند و در هم کوبیده مى شوند) فدکتا دکه واحده (حاقه - 14).

و زمانى مى گوید: (به تلى از شن متراکم تبدیل خواهند شد) و کانت الجبال کثیبا مهیلا (مزمل - 14).

و گاه مى فرماید: (به صورت غبار پراکنده اى در مى آیند)! (آیه مورد بحث ).

و سرانجام مى گوید: (همچون پشم زده شده اى در فضا پخش ‍ مى شوند) که تنها رنگى از آن دیده مى شود و تکون الجبال کالعهن المنفوش (قارعه - 5).

البته هیچکس جز خدا دقیقا نمى داند مسیر این حوادث چگونه است ؟ و شاید با الفاظ و در قالب سخنان ما قابل توصیف نباشد، ولى این اشارات پرمعنى همگى حاکى از عظمت این انفجار بزرگ است .

بعد از بیان وقوع این واقعه عظیم و رستاخیز بزرگ به چگونگى حال مردم در آن روز پرداخته ، و قبل از هر چیز آنها را به سه گروه تقسیم کرده ، مى گوید: (و شما در آن روز سه دسته خواهید بود) (و کنتم ازواجا ثلاثه ).

مى دانیم (زوج ) همیشه به جنس مذکر و مؤ نث گفته نمى شود، بلکه به امورى که قرین هم هستند نیز زوج اطلاق مى شود، و از آنجا که اصنافى از مردم در قیامت و حشر و نشر قرین یکدیگرند به آنها ازواج اطلاق شده است .

در مورد دسته اول مى فرماید: (نخست اصحاب میمنه هستند، چه اصحاب

میمنه اى )؟! (فاصحاب المیمنه ما اصحاب المیمنه ).

منظور از (اصحاب المیمنه ) کسانى هستند که نامه اعمالشان را به دست راستشان مى دهند و این امر در قیامت رمزى و نشانه اى براى مؤ منان نیکوکار و اهل نجات است ، چنانکه بارها در آیات قرآن به آن اشاره شده .

یا اینکه (میمنه ) از ماده (یمن ) به معنى سعادت و خوشبختى گرفته شده ، و به این ترتیب گروه اول گروه سعادتمندان و خوشبختانند.