سوره بقره، (به معنای سوره گاو ماده)[۱] دومین و بزرگترین سوره کتاب قرآن است و ۲۸۶ آیه دارد. بیشتر آیات این سوره در مدینه و پس از هجرت نازل شدهاست.[۲]
علت نامگذاری
بقره به معنی گاو مادهاست. دلیل نامگذاری این سوره به این نام، این است که در آیات ۶۷ تا ۷۳ این سوره داستان فرمان خدا به بنیاسرائیل مبنی بر کشتن و ذبح کردن گاو، بیان شدهاست.[۳]
محتویات سوره
این سوره از نظر اصول اعتقادی اسلام و بسیاری از مسائل عملی (عبادی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی) جامعیت دارد.[۴] در این سوره:
بحثهائی پیرامون توحید و شناسائی خدا مخصوصا از طریق مطالعه اسرار آفرینش آمدهاست.
بحثهائی در زمینه معاد و زندگی پس از مرگ، مخصوصا مثالهای حسی آن مانند داستان ابراهیم و زنده شدن مرغها و داستان عزیر.
بحثهائی در زمینه اعجاز قرآن و اهمیت این کتاب آسمانی.
بحثهائی پیرامون داستان آدم و حوا و توبهٔ آنها
بحثهائی پیرامون رزم و ماهیت نبرد در اسلام
بحثهائی بسیار مفصل درباره یهود و منافقان و موضع گیریهای خاص آنها در برابر اسلام و قرآن.
بحثهائی در زمینه تاریخ پیامبران بزرگ مخصوصا ابراهیم و موسی.
بحثهائی در زمینه احکام مختلف اسلامی از جمله : نماز، روزه، حج، تغییر قبله، ازدواج و طلاق، احکام تجارت، احکام ربا، بحثهایی در زمینه انفاق در راه خدا، مسائل قصاص، تحریم قمار و شراب و قسمتی از گوشتهای حرام و احکام وصیت و مانند آن.
همچنین آیات آیه الکرسی در این سوره قرار دارد.
حواشی سوره
منقول است هنگام بازخوانی این سوره فرشتهها به قدری پایین میآیند که باعث وحشت اسب میشوند. [۵]
نام سوره
این سوره را از آن جهت بقره نامیدهاند که داستان بقر (گاو) بنی اسرائیل در این سوره آمده است.
مشخصات سوره بقره
این سوره مدنی است و در جزء اول قرآن و بعد از سوره مبارکه حمد قرار دارد. این سوره اولین سورهای است که در مدینه بر خاتم الانبیاء صلیاللهعلیهوآلهوسلم نازل گردیده و پس از آن سوره انفال دومین سورهای است که در مدینه بر پیامبر نازل شد. این سوره را (فسطاط القرآن : سراپرده قرآن) نیز نامیدهاند.
این سوره دارای 6121 کلمه 205500 حرف است و مجموع آیاتش را از 284 تا 287 آیه ذکر کردهاند.
ثواب قرائت سوره بقره
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم فرمود : هر چیزی را رفعتی است و رفعت قرآن سوره بقره است. هر مومنی که در خانه خود آنرا تلاوت نماید تا سه روز شیطان وارد آن خانه نشود. و نیز فرمود : هرکس این سوره را تلاوت نکند خانهاش از خیرات خالی باشد.
در تفسیر ابوالفتوح و دیگر تفاسیر آمده است : هنگامی که پیامبر لشگری را روانه جنگ مینمود یک یک افراد لشگر را نزد خود میطلبید و میفرمود: از قرآن چه در حفظ داری؟ عرض میشد فلان و فلان سوره را. تا آنکه جوانی پیش آمد که از نظر سن از همه کوچکتر بود ، عرض کرد : یا رسول اللّه من حافظ سوره بقرهام. پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم به سپاه اسلام فرمودند این شخص را امیر شما قرار دادم. گفتند : یا رسول اللّه چگونه این جوان را بر ما پیران امیر قرار دادی؟ فرمود : (مَعهُ سوره ُ البَقَره ؛ او حافظ سوره بقره است.) از این سخن رسول اللّه معلوم میشود که منصب امارت و حکومت ، به علم است و فضیلت و کثرت دانش نه به سن و سال. به همین جهت امیرالمومنین علیهالسلام که تمام سورهها را با تمام تفاصیل میدانست و علوم تمام انبیا را در سینه داشت، در خلافت مقدم بود.
عرض سوره بقره
این سوره بصورت قسمتهای مختلف و جداگانهای نازل شده است. به همین جهت تمام آن یک مقصد را دنبال نمیکند. اما بیشتر آن در صدد بیان موضوعات ذیل است :
حقوق خدا بر بندگان ، وجوب ایمان به کتب نازل شده ، عدم تفاوت بین پیامبران ، ذم کافران و منافقان به دلیل ایجاد اختلاف در دین خدا ، تغییر سمت قبله ، آداب حج ، ارث ، روزه ، مباحث اخلاقی ، تذکر و پند و موعظه.
فوائد تلاوت سوره بقره
حضرت علی علیهالسلام از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم روایت کرده که فرموده : هر کس چهار آیه از اول سوره بقره را با آیه الکرسی و آیه بعد آن و سه آیه آخر سوره را تلاوت نماید چیزی که باعث ناراحتی او شود به او نمیرسد چه در رابطه با خودش و چه در رابطه با اهل و مالش و شیطان به او نزدیک نشود و قرآن را فراموش نکند.