چکیده :
هدف اصلی تعلیم و تربیت را می توان ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار فراگیران دانست. علمای علوم تربیتی معتقدند ، آموزش و پرورش مشتمل بر سه مرحله اساسی است.
الف) تهیه وتدوین هدف ها
ب) آموزش
ج) ارزشیابی
با گسترش دانش علوم تربیتی وبازنگری آرمانهای نظام ها برای پاسخ گویی به نیازهای جامعه ، ولزوم تربیت انسانهایی که بتوانند در جهان آینده نیازهای آتی را فراهم آورند ، تلاشهای گسترده ای برای اصلاح یا تغییر نظام های آموزشی در حال انجام است. از عوامل احراز موفقیت در اصلاح نظام آموزشی ، شناخت فرایند یاددهی یادگیری و نظام ارزشیابی ، و هم سوکردن آن ها در راستای هدف های آموزش و پرورش است.
امروز یکی از مهمترین و در عین حال پیچیده ترین ارکان نظام تعلیم و تربیت ، ارزشیابی یادگیری های دانش آموزان است. ارزشیابی به فرایند نظام دار برای جمع آوری ، تحلیل و تفسیر اطلاعات گفته می شود ، به این منظور که تعیین شود ، آیا هدف های مورد نظر تحقق یافته اند. به عبارت دیگر ، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به عنوان ارزشیابی از برنامه ها و محتوای کتاب های درسی و تعیین میزان تحقق هدف های آموزشی که همان تغییرات مطلوب در رفتار فراگیران است ، بکار می رود.
بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمه :
ارزشیابی یکی از مولفه های مهم و حساس در فرایند برنامه ریزی درسی است ، زیرا هیچ فعالیت انسانی ، خصوصا آن دسته از اموری که پیچیدگی و ضرافت خاصی دارد ، نمی توانند از بررسی کیفی و بهبود مستمر فارغ باشند. بدیهی است ، هر قدر فعالیت ها و امور از حساسیت و تاثیر بیشتری بر زندگی برخوردار باشند ، سعی می کنیم ارزشیابی ها را دقیق تر و بر پایه اصول و معیارهای منطقی و تعریف شده تری انجام دهیم. به این دلیل جنبه های متفاوت تعلیم وتربیت ، خصوصا برنامه های درسی که رکن محوری و اساس در آموزش مدرسه ای محسوب می شوند ، نیازمند مولفه ی مهم ارزشیابی هستند . تنها با ارزشیابی از مراحل گوناگون برنامه ریزی درسی می توان کارایی و اثربخشی برنامه های درسی را افزایش داد وبرنامه های درسی مدرسه را بطور مستمر بهبود بخشید.
فصل اول : ضرورت و اهمیت ارزشیابی :
ارزشیابی یکی از مولفه های مهم ودر عین حال محوری در برنامه ریزی درسی است. دلیل این اهمیت نیزآن است که برنامه ریزی درسی ، همانند سایر زمینه های تربیتی، نیازمند بررسی و کنترول کیفیت است. از این رو ضروری است ، تمام ابعاد و عناصر برنامه ی درسی به طور دقیق بررسی ومطالعه شود تا بتوان بر پایه آن ، اصلاحات لازم را در برنامه درسی و یا اجزا ی آن صورت داد .
برای مثال ، قبل از اقدام به تدوین هدف ها محتوا و روش ها ، به عنوان مقدمه باید نیاز های آموزشی را بررسی کرد. بررسی نیازهای آموزشی و حتی بازبینی این فرایند ، در قلمروی ارزشیابی آموزشی است . علاوه بر این ، هنگامی که نیازها مشخص شوند ، باید هدف ها ، محتوا ، روش ها و سازکار اجرائی برنامه را تعیین کرد. ارزشیابی از هر یک از این اجزا ی برنامه درسی به ما کمک می کند کیفیت آن را بررسی و اصلاحات و تجدید نظرهای ضروری را اعمال کنیم. به بیان روشن تر می توان گفت برنامه ریزی درسی از ابتدا تا پایان در بستر ارزشیابی صورت می پذیرد. به همین دلیل باید برای ارزشیابی نقش محوری قائل شد . نتایج ارزشیابی اصلاحاتی را در محتوا و چگونگی تنظیم مطالب و زمان تخصیص یافته به آموزش آن ، همچنین تجدید نظر در مواد آموزشی و فعالیت های یادگیری وانتخاب نیروی انسانی در پی دارد.
فصل دوم : ارزشیابی سنتی مانعی در توسعه رویکردهای نوین آموزشی
ارزشیابی فرایند ی است منظم ، به منظور تعیین و تشخیص میزان پیشرفت دانش آموزان در رسیدن به هدف های آموزشی. با توجه به آن که نوع نگاه معلمان و هدف ها و روش های تدریس ، شیوه ارزشیابی آنها را مشخص می سازد ، در این مقاله سعی شده است اثرات ارزشیابی سنتی و فرایند مدار در تعیین هدف ها وروش های آموزشی بررسی شوند.
تاکیدی که امروزه بر استفاده از روش های نوین تدریس انجام می گیرد ، مبین این نظر است که آموزش سنتی در تحقق هدف های آموزشی ناکام بوده و نتوانسته است تغییرات مورد انتظار را در رفتار دانش آموزان ایجاد کند. با توجه به این که چهار ستون یادگیری در قرن 21 ، یادگیری برای دانستن ، یادگیری برای عمل کردن ، یادگیری برای با هم زیستن و بادگیری برای زیستن اعلام شده است . متاسفانه شاهد عقب ماندگی نظام آموزشی کشورمان در این راستا هستیم. این توقف و سکون هم در شیوه های تدریس و هم در شیوه های ارزشیابی به چشم می خورد . نگاهی گذرا به آموزش سنتی نشان می دهد وظیفه معلمان چیزی جز تقویت انبان حافظه و تراکم اندوخته های ذهنی دانش آموزان نیست. از سوی دیگر ، روشهای ارزشیابی نیز در این دیدگاه ( سنتی ) چیزی جز ارزیابی و سنجش آموخته ها و محفوظات ذهنی دانش آموزان نیستند. تنها و تنها مقدار و کمیت آموخته ها مطرح است.
چنانچه دانش آموزی بتواند نمره ی خوبی کسب کند، فرد موفق و رشد یافته ای تلقی می شود و بر عکس اگر نمره ی خوبی نگیرد فرد فرومایه ای است که به درد هیچ کاری نمی خورد . ملاک هویت ،محبوبیت و شخصیت در سطح خانواده،مدرسه و جامعه ارتقای نمره و معدل است وبر این اساس ،تب هلاک کننده ی نمره گرایی دامن همه را گرفته است.
متاسفانه در توصیه های مسئولان آموزشی به معلمان و مدیران مدرسه ها برای جلوگیری از افت تحصیلی نیز،چیزی جز بالا رفتن آمار و ارقام قبولی دیده و شنیده نمی شود. نتیجه این است که میبینیم. در پایان هر ترم نمودارهای رنگارنگی که نمایان گر رشد نمرات درسهای گوناگون ودرصد بالای قبولی دانش آموزان هستند ، زینت بخش تابلوی اعلانات مدرسه ها میشوند. واقعا این صدم ها و دهم ها تا چه میزانی کیفیت را نشان می دهد؟
به تعبیر فیلسوف بزرگ لا ئوتسه که به خوبی وارونگی پیش رفت های کنونی را نشان میدهد: اساس عظمت و بلندی ،در عمق و ژرفای وجود است همچون درختی که برای اندازه گیری بلندی آن باید عمق فرورفتگی هایش را سنجید، نه ارتفاع شاخه هاو ساقه هایش را. زیرا انچه به انسان عظمت میدهد و رفعت باطنی اورا وسعت می بخشد، نه در رشد خطی و پیشرفت طولی او بلکه در رشد عمقی و پیرفت عرضی و درونی اوست.
پس مشخص است ،تا هنگامی که از دانش آموزان انتظار داریم به جای طرح مسئله ، به حفظ راحل ها بپردازند ، به جای گسترش ذهن خود ، به تراکم معلومات آماده اکتفا کنند و به جای انتخاب تفکر و آرای گوناگون ، به تفکر همگرا و راه های متقارب گرایش یابد ، قطعا در ارزشیابی پایانی نیز همین انتظار را داریم .راحل هایی را درست میدانیم که از قبل تعیین شده اند و همگان باید به شیوه ای مرسوم و معمول به آنها برسند.و طبیعی است که چنین یاد گیری و ارزشیابی ، جز فلج کردن ذهن، خاموش کردن کنجکاوی و ترک خلاقیت، بازدهی دیگری ندارد.