ایزو 14001 استاندادرهای اصلی در استانداردهای سری ایزو 14000 است و تحت عنوان «سیستم های مدیریت زیست محیطی ایزو 14001 - ویژگیها و راهنمای استفاده انتشار یافته است شرایط مورد نیاز برای استقرار یک سیستم مدیریت زیست محیطی کامل در ایزو 14001 ذکر شده است همان گونه که ایزو 9001 شرایط ضروری جهت ایجاد یک سیستم مدیریت کیفیت قابل قبول را مشخص نموده است.
برای استقرار سیستم مدیریت زیست محیطی توجه به موارد زیر ضرورت دارد :
1-خط مشی زیست محیطی .
2-برنامه ریزی .
3-اجرا و طرز کار .
4-مرحله کنترل .
5-بازنگری مدیریت .
استاندارد ایزو 14001 در شرکتها و سازمان های مختلف عمومی یا خصوصی قابل اجرا است . شرکتها ، موسسات بازرگانی ، سازمانها و واحدهای عملیاتی درون سازمانی برای رسیدن به اهداف زیر ، می توانند از این استاندارد بهره گیرند . نکات قابل بررسی عبارتند از :
اجرا ، نگهداری ، بهبود یک سیستم مدیریت زیست محیطی .
تضمین مطابقت سیستم با خط مشی زیست محیطی .
اثبات این مطابقت برای دیگران از طریق تایید یا ثبت سیستم مدیریت زیست محیطی توسط شخص ثالث مستقیم یا مطابقت خود اعلام با استاندارد .
چنانکه قبلاً ذکر شد ، استانداردهای سری ایزو 9000 درباره سیستم مدیریت کیفیت ، اساساً بر تامین رضایت کامل مشتری نسبت به رفع نیازها تاکید دارد . بدین منظور 20 نیازمندی را در استاندارد ایزو 9001 تعیین نموده است . با مقایسه ایزو 9000 و ایزو 14000 ملاحظه می شود که سیستم مدیریت زیست محیطی ایزو 14000 به نیازهای طیف وسیعی از اشخاص و جامعه - که به حمایت از محیط زیست علاقمند هستند - می پردازد .
برای برآوردن این نیازها ، شرکتها یا سازمانها باید پنج شرط زیر را تامین کنند . مواردی که بر اساس ایزو 14000 باید مورد بررسی قرار گیرد ، به شرح زیر است :
خط مشی زیست محیطی .
برنامه ریزی شامل موارد زیر :
1-جنبه های زیست محیطی .
2-شرایط قانونی و سایر شرایط .
3-مقاصد و اهداف .
4-برنامه های مدیریت زیست محیطی .
اجرا و طرز کار به شرح زیر است :
1-ساختار و مسئولیت .
2-آموزش ، آگاهی و مهارت .
3-ارتباط .
4-مستند سازی سیستم مدیریت زیست محیطی .
5-کنترل اسناد .
6-کنترل عملیاتی .
7-آمادگی و پاسخ فوری .
اقدامات تطبیقی و اصلاحی شامل :
1-مدیران و اندازه گیری .
2-فقدان مطابقت و اقدام اصلاحی و پیشگیرانه .
3-سوابق .
4-ممیزی سیستم مدیریت زیست محیطی .
- بازنگری مدیریت .
تاریخچه تاسیس موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران
در دیماه سال 1332 طرح ایجاد یک سازمان جهت تهیه استاندارد در ایران به تصویب وزارت بازرگانی وقت رسید . از آغاز سال 1333 مقدمات تاسیس اداره استاندارد در ایران آماده شد .
در هفتم مهرماه سال 1338 ساختمان اداره استاندارد به جاده کرج منتقل گردید . عنوان اداره مذکور نیز به «موسسه استاندارد» تغییر یافت .
در تاریخ بیست و پنجم خرداد ماه سال 1339 اجرای قانون مربوط به اجازه تاسیس موسسه استاندارد ایران که به تصویب قوه مقننه رسیده بود ، ابلاغ شد .
با توجه به گسترش موسسه ، ساختمان آزمایشگاههای شهر صنعتی کرج نیز در اختیار موسسه استاندارد قرار گرفت . موسسه مذمور «موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران» نامیده شد و به موجب اساسنامه و تشکیلات جدید شروع به کار کرد .
در سال 1340 عضویت موسسه در سازمان بین المللی استاندارد به تصویب مجلسین رسید . در دیماه سال 1349 مواد الحاقی به قانون موسسه استاندارد که به تصویب قوه مقننه رسیده بود به موسسه ابلاغ شد . بر اساس مواد قانون مذکور ، به موسسه این اختیار اعطاء شد که اجرای استاندارد فرآورده هایی را که از نظر ایمنی یا حفظ سلامت عمومی حائز اهمیت باشد به منظور حمایت از مصرف کننده اجباری اعلام کند .
سرانجام در تاریخ بیست و پنجم بهمن ماه سال 1371 قانون اصلاح قوانین و مقررات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید اهداف ، وظایف ، ارکان ، مقررات مربوط به این موسسات بر اساس قانون مذکور تعیین شده است .
وظایف موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران
بر اساس قانون اصلاح قوانین و مقررات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ، وظایف متعددی به این موسسه محول شده است . با توجه به وظایف قانونی موسسه استاندارد ، برخی از وظایف مذکور در ارتباط با استانداردهای ملی و در محدوده قلمرو تحت حاکمیت جمهوری اسلامی ایران مصداق می یابد . بخش دیگر این وظایف ، مشتمل بر امور مربوط به حضور در بازارهای بین المللی و صادرات کالاهاست . اهم وظایف موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در خصوص استانداردها به شرح زیر است :
تدوین استانداردهای ملی
به موجب بند 1 ماده 3 قانون اصلاح قوانین و مقررات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ، این موسسه تنها مرجع رسمی تعیین ، تدوین و نشر استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران این موسسه تنها مرجع رسمیتعیین استانداردهای ملی (رسمی) در کشور است . از این رو اقدامات مقتضی در این گونه امور صرفاً به موسسه استاندارد محول شده است . به عبارت دیگر کلیه فعالیت هایی که در ارتباط با استانداردهای ملی انجام
می شود از قبیل تعیین استاندارد ملی یا انتشار آن بر اساس مقررات موجود در صورتی اعتبار قانونی خواهد داشت که توسط موسسه استاندارد اعمال گردد .
موسسه استاندارد در جهت ایفای وظیفه تدوین استاندادرهای ملی با استفاده از امکانات و تجهیزات موجود و استفاده از نظر کارشناسان موسسه اقدام می کند و حسب مورد می تواند از اطلاعات علمی و دانش فن افراد و موسسات دارای صلاحیت به عنوان کارشناس استاندارد و تحقیقات صنعتی بهره گیرد .
برای تعیین استانداردهای ملی ، نکات متعددی مورد توجه واقع میشود. مانند : استفاده از شیوه های علمی در نظر گرفتن شرایط کشور از جهان صنعتی ، اقتصادی ، جغرافیایی ، امکانات موجود ، برآوردن نیازهای اقتصاد ملی ، تامین منافع تولید کنندگان و مصرف کندگان ، هماهنگی با پیشرفت های علمی و فنی و توصیه های سازمان بین المللی استاندارد و ...
اجرای استانداردهای اجباری و نظارت بر آن
با توجه به ملاحظات خاص از جهات بهداشتی ، اقتصادی ، حمایت ازمصرف کننده و ... و با تصویب شورای عالی استاندارد موسسه استاندارد می تواند اجرای استاندارد کالاهای تولید داخلی و یا بخشی از یک استاندارد با آیین های کاررا با رعایت مقررات مربوط، اجباری اعلام می کند .
کنترل کیفیت کالاهای وارداتی مشمول استاندارد اجباری
به منظور حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان داخلی و جلوگیری از ورود کالاهای نامرغوب خارجی به کشور ، اعمال کنترل کیفیت کالاهای وارداتی مشمول استاندارد اجباری بر عهده موسسه استاندارد شده است . در موارد مختلف با توجه به ضوایط و مقررات موجود اقدامات مقتضی جهت تعیین ویژگیهای لازم و کیفیت مطلوب کالا ها صورت می گیرد .
کیفیت مواد و کالاهای وارداتی با عنایت به نکات و موازین ایمنی ، بهداشتی و ملاحظات مربوط به جنبه های اقتصادی واردات - مانند اطمینان یافتن از ورود کالا با ارزش اعلام شده و جلوگیری از تخلفات قانونی واردکنندگان - باید مورد پذیرش موسسه باشد . کالاهای مذکور باید منطبق با استاندادرهای ملی جمهوری اسلامی ایران یا استانداردهای کشور مبدا باشد . یا اینکه با استاندادرهای معتبر دیگر مورد قبول موسسه مطابقت داشته باشد . بر اساس تبصره ذیل ماده 5 قانون اصلاح قوانین و مقررات موسسه استاندادر ، این موسسه تنها مرجع رسمی برای تایید صلاحیت شرکتها و موسسات بازرسی کننده خارجی و داخلی (سورویانس) است . با توجه به ضوابط اعلام شده توسط بانک مرکزی انجام بازرسی و ارائه نسخه اصلی گواهینامه سوریانس (بازرس کالا) صادر شده توسط یکی از شرکتهای بازرسی کننده بین المللی مندرج در فهرست ابلاغ شده ، برای کلیه کالاهای با ارزش بیش از معادل 20000 دلار (با احتساب بهره در مورد خریدهای یوزانس ) که از طریق گشایش اعتبار اسنادی و بروات وصولی به کشور وارد می شوند با رعایت نکات مورد نظر ، الزامی است .
کنترل کیفیت کالاهای صادراتی مشمول استانداد اجباری
یکی از مهمترین وظایف موسسه استاندادر ، کنترل کیفیت کالاهای صادراتی مشمول استاندارد اجباری است . در راستای ایفای این وظیفه - که به منظور ایجاد امکانات رقابت با کالاهای مشابه خارجی و حفظ بازارهای بین المللی برای کالاهای صادراتی کشورمات مقرر شده است -موسسه استاندارد می تواند از صدور کالاهای نامرغوب جلوگیری کند . بر اساس تبصره 3 ماده 6 قانون اصلاح قوانین و مقررات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ، ایران ابزار قانونی مورد نیاز جهت موسسه فراهم شده است . به موجب تبصره مذکور ، موسسه استاندارد می تواند برای جلوگیری از صدور کالاهای نامرغوب و حفظ بازارهای بین المللی اجرای استاندارد کالاهای صادراتی و درجه بندی آن را تدریجاً اجباری کند .
در ارتباط با اعمال مقررات مربوط به استاندارد اجباری کالاها و فرآورده ها نکاتی بدین شرح قابل ذکر است :
به موجب تبصره 6 ماده 9 قانون اصلاح قوانین و مقررات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی مقرر شده است : «مسئولیت کنترل کیفیت فراورده های مشمول استانداردهای اجباری در واحدهای تولیدی به عهده افرادی خواهد بود که دارای تحصیلات لازم و تجربه کافی در رشته های تولیدی مربوطه باشند ...» . از طریق تصدی شخصی با برخورداری از صلاحیت های علمی و تجربی لازم در امور مربوط در یک واحد تولیدی زمینهای مساعد جهت کنترل کیفیت کالاهای مشمول استاندارد اجباری تولیدی فراهم خواهد شد .
هرگاه از طریق انتشار در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران اعلام گردد که فراورده های مشمول استاندارد اجباری شده است . برخی از اقدامات در ارتباط با فراورده مذکور باید با رعایت مقررات مربوط اعمال شود . اعطای هرگونه تسهیلات به واحدهای تولید کننده فراورده های مشمول استاندارد اجباری توسط وزارتخانه ها و سازمانهای مختلف دولتی و نیز تبلیغات رسمی این فراورده ها از طریق رسانه های ارتباط جمعی به داشتن پروانه کاربرد علامت استاندارد یا تایید به آن و یا تایید موسسه استاندارد منوط خواهد بود . افزون بر آن ، هرگاه اجرای استاندارد در مورد کالاهایی اجباری اعلام شود بعد از انقضای مهلت های تعیین شده ، تولید ، تمرکز ، توزیع و فروش این گونه کالاها با کیفیتی پایین تر از استاندارد مربوط و یا بدون علامت استاندارد ایران ، ممنوع خواهد بود . در صورت عدم رعایت موارد فوق با توجه به نکاتی از قبیل شرایط ارتکاب ، دفعات و مراتب جرم و... مسئول یا مسئولان این امر به مجازات های مقرر ، به حکم محاکم صالح خواهند شد .
در راستای ایفای وظایف موسسه استاندارد مبنی بر تعیین کیفیت و ویژگیهای کالاهای وارداتی که ار نظر ایمنی و بهداشت عمومی حائز اهمیت هستند . (موضوع ماده 4 قانون اصلاح قوانین و مقررات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران) رعایت مقررات استانداردهای اجباری در مورد کالاهای وارداتی نیز الزامی است . علاوه بر آن ، در صورت عدم اجرای
آیین های کار اجباری ، پس از انقضای مهلت های مقرر ، مجازاتهای یش بینی شده در ماده 9 قانون اصلاح قوانین و مقررات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ، بر اساس حکم محاکم صالح قابل اعمال خواهد بود .
شایان ذکر است که در ارتباط با رعایت نکردن مقررات مربوط به کالاها و آیین های کار مشمول استاندارد اجباری ، موسسه استاندارد می تواند جهت اعلام جرم و درخواست تعقیب متخلفین ، از مراجع قضائی اقدام کند . علاوه بر آن موسسه مذکور می تواند فرآورده های خارج از استاندارد و فاقد علامت استاندارد را از مراکز تولید ، توزیع و فروش جمع آوری و توقیف کند و به منظور جلوگیری از ادامه تولید این گونه فرآورده ها ، ابزار ، ماشین آلات و وسایل تولید مربوط را موقتاً لاک و مهر نماید .