تحقیق مقاله اصول پرورش زنبور عسل

زنبور عسل یکی از حشرات گرده افشان است که از دیر باز با زندگی بشر ارتباط نزدیکی داشته و با نقش فوق العاده ای که در گرده افشانی گیاهان افیا می کند توانسته به طور مستقیم یا غیر مستقیم 30 درصد از رژیم غذایی انسان را به خود اختصاص دهد علاوه بر آن در تولید عسل ،‌گرده گل، مومو،‌بره موم، و زهر خدمات شایسته ای را به جامعه بشری ارزانی دارد. اگرچه امروزه پرورش زنبور عسل بیشتر به منظور تولید فراورده های انجام می شود ولی ارزش اقتصادی گرده افشانی آن 140 برابر بیشتر برآورد شده است که در کشورهای توسعه یافته این موضوع به خوبی شناخته شده ولی در کشورما متاسفانه مورد غفلت واقع شده و یکی از دلایل افت محصول در واحد سطح باغات و مزارع نبود حشرات گرده افشانی است و بخصوص زنبور عسل است که به دلیل که به دلیل سمپاشی های بی مورد و عدم آگاهی کشاورزان از این مساله شاهدی براشت نامناسب از این مزارع می باشیم در کشورهای پیشرفته هر سال کشاورزان با زنبورداران جهت اجاره کندوها قراردادی را منعقد کرده تا در فصل گرده افشانی از آن بهره جویند. زنبور عسل رد بین حشرات گرده افشان بیشتر مورد توجه قرار می گیرد چون اولاً جمعیت زیادی را ایجاد می کندو نسبت به گیاهان پایبندی قابل توجهی دارد. فعالیت آن در طول سال متوقف نمی شود اگرچه با سرد شدن هوا ممکن است کاهش پیدا کند. علاوه بر گرده افشانی محصولات اقتصادی دیگری هم تولید می کند. زندگی آن اسرار آمیز است و همچنین به عنوان موجودی تفننی و سرگرمی توانسته جای خود را در بین خانواده های روستایی باز بکند. پرورش آن راحت است و بعد پرواز خوبی دارد (3km )

ارتباط زنبور عسل با زندگی انسان به قرن ها قبل بر میگردد به طوریکه اولین فسیل بدست آمده از زنبور عسل مربوط به 40 میلیون سال قبل است و اولین شواهد شناخت انسان از این حشره مربوط به نقاشی است که در اسپانیا وجود دارد. (7 هزارسال قبل از میلاد) که انسان جهت بدست آوردن عسل از صخره ای بالا می رود ارتباط اولیه انسان با زنبور عسل از قرن 16 میلادی به ثبت رسیده و این ارتباط به صورت یکطرفه بوده به این صورت که بشر با تخریب لانه آن عسل را جمع آوری می کرده ولی به تدریج این ارتباط همراه باشد و آگاهی می شود و سعی می کندبه طریقی عسل را استخراج کند تا بتواند جمعیت زنبور را حفظ کرد.

اولین بار مصری ها از دود برای دور کردن زنبور از لانه استفاده کردند که یک اقلام حفاظتی محسوب می شود به دنبال آن با ساخت کندوهای سفالی، سبدی به تنه درختی و سعی کرده زنبور را به نزدیک خانه خود منتقل نماید. و بدین شکل از گرما و سرما آن را حفظ نماید. در قرن 16 به بعد، کشفیات شروع میشود به طوریکه در سال 1586 میلادی در اسپانیا مشخص شد که ملکه زنبور عسل ماده است و تخم های کندو مربوط به او می شود. در سال 1609 تفاوت زنبورهای نو شناسایی شد و در سال 1637 کارگرها به عنوان ماده های عقیم شناسایی شدند بیشترین کشفیات بین قرن 16 تا 19 صورت گرفت و مشخص شد ملکه در خارج از کندو با بزها جفت گیری می کند . تولید موم توسط کارگرها انجام می شود و منشاء آن شهد گیاهان است تا قرن نوزدهم شانهای زنبور عسل همه ثابت بودند و جداسازی آنها همراه با تخریب آنها بود. تا اینکه آقای فرانسیس هاور شان لولایی را ساخت ولی چون زنبورها شانها را به هم می چسباندند جداسازی آنها ازهم مشکل بود.

مهمترین کشفی که در آن زبان اتفاق افتاد مربوط به سال 1851 است که یک دانشمند آمریکایی بنام لانگستروت گزارش کرد که اگر فاصله قاب ها 9/3mm باشد زنبور آن را می پذیرد و موم بافی اضافی نمی کند که آن را به عنوان فضای زنبور Bee space نامیدند و سرآغاز زنبورداری نوین گردید و کندو های ساخته شده بر این اساس را بنام لانگستروت نامگذاری شد.

در سال 1857 شخصی در آلمان شان زنبورعسل را تولید کرد و با ساخت خانه های 6 ضلعی بر روی آن کار زنبور را تسریع نمود در سال 1885 در اتریش دستگاه استخراج عسل وارد بازار شد و در همان سالها ورقه مومی آج دار، دستگاه دودی smoker و شبکه مانع ملکه  Quee Excluder ایجاد شد.

وضع امروزی زنبور داری در دنیا

امروزه زنبورداری یکی از رشته های کشاورزی و دامپروری محسوب می شود و توانسته در اغلب کشورها اشتغال قابل توجهی ایجاد کند. در حال حاضر بیش از پنجاه میلیون کلنی زنبور عسل وجود دارد (کلنی، جمعیت داخل یک کندو) (کندو: جعبه را گویند hive) . این کلنی ها توسط 5/6 میلیون نفر نگهداری می شوند و سالانه بین 2/1 میلیون تن عسل تولید می کنند متوسط برداشت عسل در سال 10kg است. در امریکا و استرالیا بین 20 تا 40 kg . اگرچه در نقاط پرگل این کشورها تا 180kg نیز می رسد. در روسیه و اروپای شرقی وضع زنبورداری به گونه اس است که هر کارگر می تواند (کارگر انسانی) 100 کندو را پرستاری کند. در انگلیس و آلمان 200 کندو، در استرالیا 300 کندو و در آمریکا 1000 کندو را رسیدگی می کند.

ایران طبق آخرین آمار، یک میلیون و سیصد و هشتاد هزار کندوی زنبور عسل دارد که حدود 90 درصد آن در کندوهای مدرن است برداشت عسل در این کندوها 1-kg در سال و درکندوهای یونی 3kg . در اصفهان در سال 1380 ،‌1952 زنبوردار به ثبت رسیده که با کارگرانشن ، 4309 نفر را شامل می شود. تعداد کل کندوها 32000124 عدد بوده و تولید عسل 1676 تن در سال بوده است.

گونه ها و نژادهای زنبور عسل (breed , species)

مجموعه افرادی که بتوانند با هم جفت گیری کنند و نتایج بارور تولید کنند را گونه گویند . نژاد مجموعه افرادی که در یک منطقه جغرافیایی خاصی گسترش پیدا کرده اند از نظر ظاهری و عملکردی شباهت بیشتری نسبت به سایر افرادو جمعیت های آن گونه دارند.

در زنبور عسل 4 گونه معروف وجود دارد

زنبور عسل کوچولو  apis florae

زنبور عسل درشت apis dorsata

زنبور عسل شرقی (هندی) A. cerana (Indica)

زنبور عسل غربی  A. mellifera

زنبور عسل کوچولو و درشت تکامل نیافته تر هستند،‌اولاً از نظر کروموزومی 16 کروموزم دارند (جنس ماده) و ثانیاً روی یک شان زندگی می کند. ثالثاً فقط در هوای آزاد می توانند زندگی کنند و سیستم ارتباطی آنها با هم خیلی ابتدایی است. در ایران فقط زنبور عسل و شرقی وجود ندارد Ac خراسان         AF جنوب

زنبور عسل کوچولو 7 تا 8 mm طول دارد و فقط یک شان می سازد (به ابعاد 15 الی 17) در 25 الی 30cm . تولیدش در طول سال بین 200 تا 1000 gr در هندوستان و یک تا سه کیلو در ایران گزارش شده و بیشتر به عنوان حشره گرده افشان در جنوب ایران می باشد.

زنبور درشت 16 تا 17 mm طول دارد و ابعادشان آن تا یک متر (محیط) می رسد،زنبورشرقی 8تا 11 mm  طول دارد و سالانه 5 تا 8 kg عسل تولید می کند. زنبور اروپایی (غربی) 9 تا 14 mm و 32 کروموزومی (ماده) است.

نژادهای زنبور عسل: زنبور عسل غربی دارای 25 نژاد است که به نژادهای آفریقایی (6نژاد) ،‌جنوب شرق اروپا(3 نژاد) و شمال غربی اروپا (10 نژاد) تقسیم بندی شده اند 40 نژاد معروف آن عبارتند از :

زنبور عسل تیره اروپا (زنبور سیاه یا آلمانی) A.m.m.

طول خرطومش 7/5 تا 4/6 mm است و کوتاهتراز بقیه زنبورهاست. زنبور نسبتا عصبانی ولی فعال است. زود نیش می زند. زمستان گذرانی نسبتا خوبی دارد و از نظر تولید عسل نسبت به بقیه کمتر است و رشد جمعیت آن در اول بهار کم است و کمتر با فقر غذایی مواجه می شود.

زنبور ایتالیایی (زنبور زرد ) A.M.Ligustica

طول خرطومش 6/6 – 3/6 mm . نسبتاً آرام است. زمستان گذرانی آن خوب است. تولید عسل خوبی دارد، بچه دهی کمی دارد. سرعت رشد آن در اول بهار زیاد است و لذا خیلی زود دچار گرسنگی می شود. در زمستان غذای زیادی مصرف می کند. زمستان های مرطوب و ملایم و تابستانهای خشک با دوره طولانی شهد را تحمل می کند. از عیوب آن غارتگری است.

زنبور خاکستری (بادکانی یا کارنیکا یا کارنیولان)  A.m. carnica

طول خرطومش 8/6 – 4/6 mm است. آرامترین زنبور عسل است بعد از نژاد ایتالیایی بیشترین گسترش را در دنیا دارد. زمستان گذرانیش خوب است. نوزادان زیادی را تولید می کند و در پالیز جمعیتش افت می کند.

زنبور نژاد قفقازی  A.m. caucasia

به رنگ خاکستری است طول خرطومش 2/7 mm است زنبوری آرام است از عیوب آن غارتگری زیادش است و نیز فراموشکاری خاطره آن زیاد است (کندویش را گم می کند) بره موم زیادی را جمع می کند و نسبت به بیماری نوزما(اسهال زنبور) حساس است.

مورفولوژی خارجی زنبور عسل

زنبور عسل تقریبا تمام خصوصیات ظاهری حشرات را در بر دارد به استثنای یک سری ویژگی ها که خاص این حشره است در زنبور عسل سه فرم مختلف وجود دارد: 1- ملکه 2- زنبور نر 3- کارگرها

که خود با هم اختلاف دارند علاوه بر این ها یکسری اروها نیز هسند که آنها هم باهم اختلاف دارند اگر بخواهیم به طور مشخص از نظر ظاهری یکی از اینهارا بررسی کنیم زنبور کارگربه عنوان بیشترین عضو این خانواده : یک زنبور کارگر دارای اسکلتی کتیبی است که از سه قسمت اصلی تشکیل شده :

سر head  2) سینه thorax  3) شکم Abdomen 

که علاوه بر اینها یکسری زوائد شامل شاخک ها Antenax ،‌بالها wings و پاها  legs به آن متصل است.

سر: سر زبنرو کارگر جمجمه نسبتا سختی است که از جلو مثلثی شکل به نظر می آید که بر روی آن دو شاخک ،‌دوچشم مرکب، سه عدد چشم ساده و آرواره ها و لب ها و نهایتاً‌ خرطوم تشکیل شده است.

شاخکها در زنبور کارگر 12 بندی و در نرها 13 قسمتی است و به  عنوان عضو حی عمل می کنند و خواصی مثل لامسه، بویایی و شنوایی و تشخیص رطوبت حرارت و گاز کربنیک روی شاخکها قرار گرفته ، تعداد عضو حسی که روی شاخک است در کارگرها 6 هزار عدد و در نرها 30 هزار عدد است. چشم های مرکب خود از چندین هزار چشم ساده (واجد بینایی) تشکیل شده و وظیفه آنها تشخیص شکل، رنگ و جهت حرکت است ولی چشم های ساده که به تعداد سه عدد هستند وظیفه بینایی چندانی را بخصوص در مصافت های طولانی به عهده دارد و از نوع جونده مکنده است. جونده جامد (پودر شکر – گرده گل) مکنده شهد گل، شربت قطعات دهانی شامل لب بالا در جلو فرآورده های بالا در طرفین است که این آرواره ها حرکت افقی دارند و در بریدن و ساختن لانه های بومی دخالت دارند. آرواره پایین که در زیر ارواره های بالا قرار گرفته، خود از 5 قسمت درست شده و همراه با آرواره بالا در عمل تغذیه نقش دارد. لب پایین 5 قسمتی است که از روی هم قرار گرفتن زوائد لب پایین و آروارده پایین مجموعاً خرطوم تشکیل می شود و کانال بزاقی و غذایی به این شکل به وجود می آید.