پیشگفتار
نیازهای بشر چیزی نیست که بتوان به راحتی از آن صرفنظر کرد . امروز با توجه به منابع کمیاب و نیازهای نامحدودی که وجود دارد ، استفاده درست و مناسب از منابع کمیاب و بر طرف کردن نیازهای نامحدود امری واجب و ضروری به شمار می رود وهمچنین با توجه به جهانی شدن اقتصاد و شکستن مرزهای جغرافیایی چه از لحاظ اقتصادی و چه از لحاظ فرهنگی ، اجتماعی و . . . . و افزایش رقابت ، دولتها و شرکتها را بر آن داشته تا برای از دست ندادن بازارهای داخلی و خارجی و خارج نشدن از گوی رقابت داخلی وجهانی ، کالاهایی با کیفیت بهتر و کمیت بیشتر و قیمت پائین تر به بازارهای داخلی و خارجی شان عرضه نمایند که این می تواند با استفاده بهتر و مناسب از منابع موجود صورت گیرد. بنابراین ، این چیزی جزء بهره وری و کارایی بیشتر عوامل تولید نمی تواند باشد .
بهره وری باعث صرفه جویی در استفاده ازمنابع کمیاب و افزایش قدرت رقابت و در مورد افراد ، مزایای بهره وری همچنین به صورت دستمزدهای بالا و کیفیت بهتر زندگی شغلی ظاهر می شود.
بهره وری به عنوان یک ضرورت ، جهت ارتقاء سطح زندگی ، رفاه بیشتر و آرامش و آسایش انسانها می باشد ، که هدف اساسی برای همه کشورهای جهان محسوب می‌شود.
وقتی که ، مسئله بهره وری و بحث استفاه بهینه از منابع به میان می آید ، نمی‌توان از مهمترین بخش آن یعنی بهره وری نیروی انسانی به سادگی گذشت. استفاده منطقی از منابع فکری و فیزیکی نیروی انسانی کمک شایانی به بهره وری کرده و خواهد کرد و بکارگیری افراد ماهر و متخصص و دارای مهارت های مختلف در زمینه های متعدد ، می توان به کیفیت بهتر و کمیت بیشتر تولیدات بیانجامد . بدون اغراق می توان گفت که این ذهن و فکر و قدرت بدنی نیروی انسانی بوده است که چنین تحولات عظیمی در بکارگیری ماشین آلات ، مواد ، انرژی و... ایجاد کرده است .
بشر برای افزایش بهره وری از تمام توان خود استفاده کرده است ، به طوریکه جمیع اختراعات و ابداعات بشری از ابتدائی ترین ابزار کار دراعصار گذشته گرفته تا پیچیده ترین تجهیزات مکانیکی و الکترونیکی در زمان حاضر ، متأثر از همین تمایل و اشتیاق به بهره وری افزون تر بوده است و خواهد بود. می توان گفت یکی از مهمترین دستاوردهای انسانی امروز ، دستیابی به تکنولوژی الکترونیک و به دنبال آن دستیابی به ابزارهای محاسباتی قوی مانند کامپیوتر و وسائل ارتباطاتی که از مهمترین آنها اینترنت می باشد، بوده است که این هم خود در سایه استفاده صحیح و منطقی ازمنابع و امکانات موجود وجود محدودیتها تحقق یافته است .
امروزه استفاده از کامپیوتر و اینترنت در تمام کارها وارد شده است و در اکثر کارها از این دو ابزار و فناوری استفاده می شود . که در کشور ما نیز استفاده از کامپیوتر به طور گسترده و استفاده از اینترنت به طور محدودتر در زندگی افراد راه پیدا کرده است .
بدیهی است که تغییرات تکنولوژیکی علاوه بر اینکه روی بهره وری تأثیر می گذارد، باعث تغییر نوع شغلها ، مهارتها ، مسئولیتها و وظایف کارگران می شود و نیروی کار در بازار کار دارای مزیت خواهد بود . بنابراین ، جذب نیروی کار ماهر و متخصص در فعالیتهای مبتنی بر فنآوری اطلاعات ضروری است که این خود روی دستمزد نیروی کار تأثیر می گذارد.
گسترش سریع این دو وسیله ، دولتها ، شرکتها ، صنعتگران و مدیران و . . . را بر آن داشته است که برای بهبود کیفیت و کمیت تولیدات خود و افزایش بهره وری از فناوری اطلاعات به طور مطلوب استفاده کنند .
قطعاً هر تکنولوژی و ابزار جدید که وارد زندگی بشر می شود پیامدها و نتایج مثبت و منفی را با خود به همراه خواهد داشت و سوء ظن ها مختلفی را ایجاد خواهد کرد که فناوری اطلاعات و استفاده از آن نیز از این سوء ظن های به دور نبوده است . تحقیقات گسترده ای در زمینه تأثیر فناوری اطلاعات بر روی متغیرهای اقتصادی ، فرهنگی ، اجتماعی و ورزشی صورت گرفته است .
بنابراین ، با توجه به اهمیت فراوان این فناوری ها ، سوالی که مطرح می شود این است که آیا این فناوری ها روی بهره وری نیروی انسانی در صنایع ما موثر بوده اند ؟ آیا فناوری اطلاعات می تواند دستمزدها را تغییر دهد که این خودبه طور غیر مستقیم روی سطح زندگی شغلی و رفاه و آسایش مردم تأُثیر دارد . آیا کامپیوتر و اینترنت روی اشتغال تأثیر دارد؟ و سوال های مختلف دیگری که در مباحث اقتصادی می توان مطرح کرده هر کدام از این سوالات بحث جداگانه و گسترده ای را می طلبند ولی ما در این پایان نامه قصد بررسی دو سوال راداریم :
استفاده از فناوری اطلاعات ( کامپیوتر و اینترنت ) چه تأثیری روی بهره وری نیروی کار در صنایع تولیدی دارد ؟
استفاده از کامپیوتر و اینترنت چه تأثیری روی دستمزد نیروی کار دارد؟
کاربرد فناوری اطلاعات را می توان از دو جنبه مورد بررسی قرار داد :
1- تولید فناوری اطلاعات 2- استفاده از فناوری اطلاعات
تولید فناوری اطلاعات مربوط به صنایعی می شود که فناوری اطلاعات را تولید می کنند و به عنوان یک کالای نهایی در این صنایع به شمار می رود و استفاده از فناوری اطلاعات به عنوان کالای واسطه ای در صنایع دیگر کاربرد دارد که ما در تحقیق خود به مورد دوم می پردازیم .
از سه منظر بنگاهها و صنایع استفاده کننده از کامپیوتر و اینترنت ، می توانند افزایش بهره وری را انتظار داشته باشند :
کاهش سریع در قیمت کامپیوتر ، محرکی برای سرمایه گذاری گسترده در فناوری اطلاعات است . این سرمایه گذاری مانند هر شکل دیگر از هزینه سرمایه ، توانایی بهره وری را افزایش می دهد.
فناوری اطلاعات به طور بالقوه به بنگاهها اجازه می دهد که در راه تجارت به تغییرات کارا و افزایشی دست زنند که این دو اثر در معادله حسابداری رشد به عنوان یک شدت سرمایه[1] در ا ستفاده بنگاهها از فناوری اطلاعات وارد شود و روی بهره وری تأثیر بگذارد.
حالت سومی نیز قابل تصور است که بنگاهها استفاده کنند از فناوری اطلاعات از نیروی کار ماهر و متخصص در این زمینه استفاده می کنند که این حالت نیز به صورت نیروی کار مؤثر وارد تابع تولیدو معادله رشد می‌شود و یک افزایش در رشد بهره وری کل عوامل و نیروی کار را موجب می شود .
با توجه به مباحث گفته شده در این پایان نامه به دنبال آزمون دو فرضیه زیر هستیم :
استفاده از کامپیوتر و اینترنت روی بهره وری نیروی کار تأثیر مثبت دارد .
استفاده از کامپیوتر و اینترنت روی دستمزد درمحل کار تأثیر مثبت دارد .
این دو فرضیه در مورد صنایع استان تهران در سال 1381 مورد بررسی قرار می گیرد و جمع آوری آمار و اطلاعات به صورت میدانی صورت گرفته است .
در فصل اول به ادبیات موضوعی می پردازیم که شامل تعاریف بهره وری و دستمزد و بررسی فناوری اطلاعات و تاریخچه کامپیوتر و اینترنت می باشد. در فصل دوم به بررسی مبانی تئوریک می پردازیم که فناوری اطلاعات چگونه می‌تواند روی بهره وری نیروی کار و دستمزد تأثیر بگذارد . در فصل سوم به مطالعاتی که در این زمینه صورت گرفته است را تجزیه و تحلیل می کنیم و فصل چهارم به بحث روش نمونه گیری و برآورد موجودی سرمایه اختصاص یافته است و در نهایت ، در فصل آخر ضمن برآورد مدل به نتیجه گیری و پیشنهادات می پردازیم .
1 - Capital Deepening
در فصل اول ادبیات موضوعی مورد بررسی قرار می گیرد که تعریف بهره وری و معرفی شاخصهای بهره وری در بخش (1-1) مورد بحث قرار گرفته است. در بخش (1-2) مفهوم دستمزد مورد بررسی قرار گرفته است. بخش (1-3 ) به اهمیت و مفاهیم فناوری اطلاعات و مسیر تحولات کامپیوتر و اینترنت اختصاص داده شده است و در انتها و بخش (1-4 ) به خلاصه ای از وضعیت فناوری اطلاعات در ایران وجهان پرداخته شده است .
1-1- بهره وری
امروزه وجود رقابتهای جهانی و سیر پر شتاب تکنولوژی برای تسخیر بازار یک سو و محدودیت منابع طبیعی از سوی دیگر ، ضرورت توجه به بهره وری را برای همگان روشن ساخته است . اینک سیاستگذاران و مدیران « بهبود بهره‌وری » را گاه به عنوان ابزار و گاه به عنوان هدف مورد توجه قرار می‌دهند.
جمیع اختراعات و ابداعات بشر ابتدائی ترین ابزار کار در اعصار بدوی گرفته تا پیچیده ترین تجهیزات مکانیکی و الکتریکی زمان حاضر، متأثر از همین تمایل و اشتیاق به بهره وری افزونتر بوده است.[1]
یکی از مهمترین اهداف بهر وری ، افزایش مطلوبیت زندگی ، رفاه بیشتر ،آرامش و آسایش انسانهاست که امروزه یکی از اهداف کشورها می باشد . همانطور که گفته شد ، امروزه در اقتصاد کلیه کشورها ، چه توسعه یافته و چه توسعه نیافته ، توجه به افزایش بهره وری امری ضروری تلقی می شود ، زیرا کشورها می توانند با استفاده بهینه از منابع کمیاب ، کالاهایی با کیفیت بالا و قدرت رقابتی بیشتر تولید کنند و این خود باعث رفاه و آسایش افراد جامعه می‌شود ، زیرا کشورها می توانند با استفاده بهنیه از منابع کمیاب ، کالاهایی با کیفیت بالا و قدرت رقابتی بیشتر تولید کنند و این خود باعث رفاه و آسایش افراد جامعه می شود. به همین دلیل برخی از کشورها ، سرمایه گذاری های عظیم و گسترده ای را برای ارتقاء و گسترش آن در تمام سطوح جامعه انجام داده و از این طریق به درجات بالایی از رشد و توسعه دست یافته‌اند.
1-1-1- تعریف بهره وری
کلمه « بهره وری » معادل فارسی انتخاب شده برای لغت «productivity » می‌باشد. تعاریف متعددی برای بهره وری صورت گرفته است که به مرور زمان دستخوش تغییرات شده است .
اولین بار این واژه در آثار قدما ، بخصوص در اثری از آگریکولا (Agricola ) به نام (De-Re-Metadlical ) عنوان شده است . اما در قرن هیجدهم فیزیوکراتهایی همچون کوئیزنی (Quesnay ) در سال 1766 و لنیزه (Li-Littre ) در سال 1883 به این واژه مفهوم قدرت تولید کردن اطلاق کردند. [2]
در مباحث اقتصادی ، بخصوص بهره وری نیروی کار ، در نظریات « تقسیم کار » آدام اسمیت ، برای اولین به چشم می خورد . که اسمیت معتقد بود که با تقسیم کار می توان تولید نهایی نیروی کار را را افزایش داد .
- تعریف قدرت تقلید کردن در فرهنگ لاروس تاسال 1949 مشاهده شده است . اما از اوایل قرن بیستم اقتصاد دانان به این واژه مفهوم جدیدی را بخشیدند که عبارت است از « رابطه قابل سنجش بین تولید و عوامل تولید»[3].