موضوع آزمایش: تشریح کبوتر
هدف آزمایش: آشنایی با مشخصات ظاهری واندام های داخلی کبوتر
وسایل آزمایش:
1.سینی تشریح به همراه وسایل تشریح
2.ذره بین
3.سنجاق ته گرد
4.کبوتر
5.پنبه واتر
شرح آزمایش:
مرحله اول: بررسی مشخصات ظاهری
بدن از قسمت های سر، گردن، تنه (شامل بال ها و پاها) تشکیل شده است. پوست بدن غیر از منقار، بند پایینی و انگشتان پا از پر پوشیده شده است.
سر کبوتر:
سر کبوتر به شکل گرد بوده و در انتها به یک نوک کوتاه ختم می شود، نوک کبوتر، ساختمان شاخی داشته و در منتهی االیه خود کمی قوس دار است. کمی بالاتر از نوک فوقانی دو سوراخ بینی قرار گرفته اند.
در قاعده نوک، ساختمان محافظ نوک که از جنس فلس مانند است در عقب سوراخ های بینی قرار گرفته است. چشم های کبوتر در دو طرف سر قرار دارند، که بزرگ و گرد می باشند. چشم ها دارای دو پلک هستندو پلک سوم که روی چشم را می پوشاند و بنام پلک اشکی خوانده می شود، شفاف و بسیار نازک است. سوراخ گوش خارجی، مختصری پایین تر از لبه عقبی چشم ، در دو طرف سر در داخل پرهای ریزی که روی سر را پوشانده، قرارگرفته اند. (چنانچه پرهای این ناحیه کنار زده شود، به آسانی مشاهده می گردد.)سوراخ های مذکور کوچک بوده و در داخل آن ها پرده صماخ قرار دارد. کبوتر فاقد لاله گوش است.
گردن:
گردن نسبتا بلند و قابل انعطاف است و حرکات چرخشی سر را میسر می سازد.
تنه:
در مجموع دوکی شکل بوده و این یکی از سازگاری های پرنده برای پرواز در هواست. باله در حال پرواز گسترده و در حال عادی در طرفین بدن به شکل حرف Z جمع می شوند. هرگاه بال را بگسترانید خواهید دید که پوست شانه و بازو بر سطح آن می افزایند. پوست روی بال را لمس کنید تا در زیر آن بوجود استخوان های بازو، ساعد، کف دست و انگشتان پی ببرید. پاها کوتاه و تنومندند و بوسیله فلس های شاخی پوشیده شده اند.
پا های جلویی= بال ها
پاهای جلویی پرندگان، تبدیل به بال ها شده و جهت پرواز سازش یافته است. ماهیچه های حرکت دهنده، بال ها، بویژه ماهیچه های سینه ای، رشد زیادی نموده است.
شاه پرهای عمده بال عبارتند از شاه پرهای بالی دسته اول، که روی قسمت هایی از بال، که شامل استخوان های انگشتان و metacarpalsمی باشد، قرار می گیرند. دسته دوم شاه پرهای بال روی استخوان های ساعد شامل Cubitus و Radius می چسبد.
در ضمن تعداد چند عدد از شاه پرها نیز در ابتدا استخوان کف پاmetacarpal می چسبد. معمولا بر روی قسمتی که استخوان بازو قرار دارد، شاه پرها، نچسبیده است. استخوان بازو با استخوان های scapulum(معادل با کتف)، تر قوه و غرابی مفصل ایجاد می کند.
پاهای عقبی
پاهای عقبی کبوتر، کاملا از پر پوشیده می شود، البته باید دقت نمود که قسمتی که انگشتان و پا قرار دارد، معمولا از پر پوشیده نشده ،بلکه از فلس هایی پوشیده شده است.
استخوان های پنجه پا و کف پا با یکدیگر جوش خورده و اصطلاح tarsometatarsus به آن اتلاق می شود. قسمت فوقانی پنجه پا در کبوتر از پر پوشیده می شود، لیکن قسمت زیرین پنجه پا از فلس هایی پوشیده شده است. در قسمت جلویی پنجه پا فلس های بزرگ Scutellum قرار دارند، در حالی که در قسمت عقب پنجه پا، فلس ها ریز تر می باشد، و اصطلاحا فلس های مشبک خوانده می شوند. کبوتر دارای چهار انگشت است، سه تا از انگشتان بطرف جلو، و یک انگشت بطرف عقب قرار می گیرد. کف پا بسیار کوچک است، که سه تا از انگشتان جلویی در قاعده خود، آنرا تشکیل می دهند. این کف پای کبوتر که خیلی کوچک می باشد، بیشتر جهت اولین انگشت (معادل انگشت شست) که در عقب قرار می گیرد، مورد استفاده واقع می شود. انتهای انگشتان دارای ناخن است. روی انگشتان پاهای مرغ از فلس های بزرگ اپیدرمی پوشیده شده است، که در واقع در دنباله Scutellum قرار می گیرند.
مطالعه انواع پر در کبوتر
پرها از لحاظ اندازه به سه گروه تقسیم می شوند.
پرهای بزرگ یا شاه پر، پوش پرها و کرک پر ها.
هر پر بزرگ (شاه پر بال و یا شاه پر دمی) شامل یک محور مرکزی (ساقه پر) و رشته هاست. محور پر محکم بوده و در آن دو بخش متمایز دیده می شود. قاعده محور، برهنه و توخالی است و در پوست وارد می شود. در نوکش سوراخی وجود دارد که از آن طریق تغذیه می شود بالای محور، تو پر است و به آن رشته های پر متصل می شوند. رشته های پر خود بوسیله الیاف ظریف تری به هم مربوطند.
پوش پرها کوتاه تر از شاه پرها و محور آنها ضعیف تر است. علاوه بر دو نوع پر یاد شده، نوع سوم از پرهای موجود بر بدن پرندگان که بسیار ریز تر بوده و فاقد محور Shaft می باشند به نام کرک پر نامیده می شوند. کرک ها، بعلت اینکه مستقیما با پوست در تماس هستند و سطح پوست بدن را می پوشانند وظیفه گرم کردن بدن را به عهده دارند. کرک پرها دارای ریشک های متعدد کوتاه مجعد می باشند.
پرریزی پدیده ای که در اغلب پرندگان ازجمله در کبوتر وجود دارد.
برای مطالعه پر، یک پربال پرنده را بیرون کشیده و بررسی نمایید. شکلی از این پر رسم کرده و قسمت های مختلف آن را روی شکل مشخص کنید. برای مشاهده و رسم اشکال مربوط به ریش پر و ریشک پرها می بایست یک شاه پر بال را در زیر استرتو میکروسکوپ قرار دهید.
مرحله دوم: مشاهده دستگاه ها و اندام های داخلی بدن.
برای این کار ابتدا می بایست کبوتر را بیهوش کنید، که در این صورت لازم است که مقداری پنبه آغشته به اتر یا کلروفرم را در جلوی دهان و بینی کبوتر قرار دهید، و بعد از بیهوش شدن عمل تشریح را شرو ع نمایید بمحض اینکه کبوتر حالت بیهوشی اش از بین رفت، مجددا پنبه آغشته به اتر را در جلوی دهان و بینی کبوتر قرار دهید. این کار که در آزمایشگاه هایی که دارای هواکش قوی برای خروج بوی اتر هستند مناسب تر است. در غیر این صورت می توانید کبوتر را سر بریده و سپس به تشریح اندام های داخلی آن بپردازید .
حفره دهانی:
برای مطالعه حفره دهانی شکافی برگوشه های فک ها بدهید و بدین طریق دهان را باز کنید در سقف دهان یک جفت تاخوردگی مشاهده می شود که در بالای آنها سوراخ های بینی داخلی بصورت دو شکاف طولی دیده می شوند. در دهان دندانی وجود ندارد و در کف دهان، زبان نوک داری که لبه عقب آن دو شاخه آزاد است ،قرار دارد. (مثلثی شکل و ساختمانی شاخی دارد) در عقب زبان، زبان کوچک در قاعده ما بین نای و مری قرار دارد. در نزدیک سوراخ حلق در دو طرف سوراخ شیپور استاش دیده می شود.
در سقف محوطه حلق، درسمت عقب انتهای تاخوردگی های سقفی، محل باز شدن یک جفت لوله شنوایی است. در پرندگان برعکس سایر مهره داران لوله های شنوایی در یک سوراخ باز می شوند. در کف دهان و در عقب زبان، شکاف تنفسی (گلوت) وجود دارد. دهانه مری نیز دیده می شود.
اینک برای مطالعه اندام های داخلی حفره بدن بصورت زیر عمل کنید:
1- حیوان را به پشت روی سینی تشریح بخوابانید بطوری که شکم حیوان بطرف بالا باشد. برای اینکه از پراکنده شدن پرها در آزمایشگاه جلوگیری شود ابتدا تمام پرهای سطح زیرین شکم حیوان از زیر گلو تا مخرج رامرطوب کنید و سپس با دقت بکنید و در سطل مخصوص آزمایشگاه بریزید.
2-پوست را در ناحیه شکم بوسیله پنس بالا گرفته و در امتداد خط میانی بدن از مخرج تا زیر منقار شکافی عمودی در امتداد AC ایجاد نمایید. به کمک چاقوی تشریح پوست را از عضلات زیرین جدا نموده و عقب بزنید. دقت کنید که در ناحیه گلو یعنی نقطه B ، چینه دان کاملا به پوست چسبیده است و با اندکی بی احتیاطی پاره می شود. در این قسمت باید پوست را به کمک انگشتان از چینه دان جدا نمایید. از آنجا که چینه دان قسمتی از دستگاه گوارش محسوب می شود باید دقت کنید که در مراحل بعدی تشریح نیز صدمه ای به آن نرسد.
3-عضلات بزرگ سینه ای روی قفسه سینه را می پوشاند بکمک چاقوی جراحی آنها را از استخوان جدا نموده و بردارید تا دنده ها نمایان شوند.
4-درنقطه A مانند پوست برشی در عضله شکمی ایجاد کنید و این برش را در امتداد خط میانی شکم تا زیر دنده ها ادامه دهید. سپس از نقطه A دو برش افقی در امتداد AEو AD ایجاد نمایید. از نقاطD وE دو برش DD` وEE`را در امتدادبرش اولیه AC بالا ببرید و دنده ها را از کنار قطع نمایید (شکل 3).
5-از نقطه D` وE`در سطح افقی استخوان غرابی و چنبری را نیز قطع کنید. قفسه سینه به طور کامل برداشته می شود و اندام های داخلی نمایان می گردند.