آیه:
الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
ترجمه:
(خدایى که) بخشنده و مهربان است.
تفسیر:
کلمه «رحمن» به معناى مبالغه و شدّت در رحمت و گستردگى آن است. از کاربرددو صفت «رحمن» و «رحیم» در قرآن، استفاده مىشود که رحمانیّت درباره همهىمخلوقات ورحیم بودن، مربوط به انسان وموجودات مکلّف است.
خداوند رحمت را برخود واجب کرده است، «کتب ربّکم على نفسه الرّحمه » و رحمت او بر همه چیز سایه گسترده است، «و رحمتى وسعت کلّ شیىء» همچنین پیامبر و کتاب او مایه رحمتند، «رحمه ً للعالمین» آفرینش وپرورش او براساس رحمت است و اگر عقوبت نیز مىدهد از روى لطف است.بخشیدن گناهان و قبول توبهى بندگان و عیبپوشى از آنان و دادن فرصت براىجبران اشتباهات، همه مظاهر رحمت و مهربانى اوست.
آیه:
مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ ترجمه:(خدایى که) مالک روز جزاست.
تفسیر:
مالکیّت خداوند، حقیقى است و شامل احاطه و سلطنت است، ولى مالکیّتهاىاعتبارى، از سلطهى مالک خارج مىشود و تحت سلطهى واقعى او نیست. «مالکیوم الدین»
با آنکه خداوند مالک حقیقى همه چیز در همه وقت است، ولى مالکیّت او در روز قیامت و معاد جلوهى دیگرى دارد؛
* در آن روز تمام واسطهها واسباب قطع مىشوند. «تقطّعت بهم الاسباب»
* نسبتها و خویشاوندىها از بین مىرود. «فلا انساب بینهم»
* مال و ثروت و فرزندان، ثمرى ندارند. «لا ینفع مال و لا بنون»
* بستگان و نزدیکان نیز فایدهاى نمىرسانند. «لن تنفعکم ارحامکم»
* نه زبان، اجازه عذر تراشى دارد و نه فکر، فرصت تدبیر. تنها راه چاره لطف خداوند است که صاحب اختیار آن روز است.
لفظ «دین» در معانى گوناگون به کار رفته است:
الف: مجموعهى قوانین آسمانى. «إنّ الدّین عنداللَّه الاسلام»
ب: عمل و اطاعت. «للّه الدّین الخالص»
ج: حساب و جزا. «مالک یوم الدّین»
«یوم الدّین» در قرآن به معناى روز قیامت است که روز کیفر و پاداش مىباشد. «یسئلون ایّان یوم الدّین» [36]مىپرسند روز قیامت چه وقت است؟ قرآن در مقام معرّفى این روز، چنینمىفرماید: «ثم ما ادریک ما یوم الدّین . یوم لا تملک نفس شیئاً و الامریومئذ للّه» (اى پیامبر!) نمىدانى روز دین چه روزى است؟ روزى که هیچ کس براى کسى کارآیى ندارد وآن روز تنها حکم و فرمان با خداست.
«مالک یوم الدّین» نوعى انذار و هشدار است، ولى با قرار گرفتن در کنارآیهى «الرّحمن الرّحیم» معلوم مىشود که بشارت و انذار باید در کنار همباشند. نظیر آیه شریفه دیگر که مىفرماید: «نبّىء عبادى انّى أنا الغفورالرّحیم . و أنّ عذابى هو العذاب الالیم» [38]به بندگانم خبر ده که من بسیار مهربان و آمرزندهام، ولى عذاب و مجازات مننیز دردناک است.