چشمه آب گرم یا چشمه گرمابی مکانی است که به صورت مداوم آب گرم یا داغ از زمین خارج میشود. به خاطر درصد بالای مواد حل شده معدنی آب بعضی از این چشمه‌ها عده‌ای از آنها استفاده درمانی می‌کنند.
چشمه‌های آب گرم ایران
استان اردبیل با دارا بودن بیش از ۱۱۸ دهنه چشمه معدنی ( به نقل از کتاب درمان با آبهای معدنی تالیف تورج مهدیزاده - مریم پنجعلی اصل - انتشارات باغ اندیشه ۱۳۸۲) مقام اول را در ایران از این نظر داراست از آن گذشته چشمه قوتورسویی اردبیل با درجه اسیدی ۲٫۷ به عنوان اسیدی‌ترین چشمه دنیا و چشمه شابیل اردبیل با ظهور آبگرم با دمای ۵۰ درجه در ارتفاع ۲۷۰۰ متری ، مرتفع‌ترین و گاومیش گلی سرعین پرآب‌ترین چشمه ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است .
پس از سرعین در استان اردبیل ؛ شهر نیر با داشتن بیش از ۲۶ دهنه آبمعدنی گرم و سرد در رده دوم اهمیت واقع است. از دیگر چشمه‌های آبگرم و معدنی مهم ایران که تاثیرات در مانی آنها بطور تجربی به اثبات رسیده است، می توان به چشمه‌های سیرچ و لاله زار در کرمان، گنو، خورگو و خمیر در هرمزگان، چشمه‌های معدنی متعدد در دامنه کوه تفتان در سیستان و بلوچستان، چشمه ورتون اصفهان، چشمه آبگرم دهلران، چشمه نیلو در بوشهر و چندین چشمه آبگرم در استانهای فارس، کردستان، آذربایجان و خراسان اشاره نمود. برخی از این چشمه‌ها (مثل سیرچ کرمان و گنو بندرعباس) هر ساله شاهد خیل عظیمی از مسافرانی هستند که جهت آبدرمانی به آنجا مراجعه می کنند. تاریخ استفاده از آبدرمانی به هزاران سال قبل از میلاد مسیح (ع) برمیگردد و ارسطو و افلاطون و بقراط در این باره مطالب فراوانی دارند در ایران هم ابن سینا و سایرین مطالبی در باب استفاده صحیح از آبدرمانی نوشته‌اند و این موضوع گاه با خرافات نیز درهم آمیخته‌است لکن مطالعات دانشمندان و پایان نامه‌های دانشجویی به خصوص در انگلستان بتدریج اثرات درمانی آن را اثبات نمود . آبهای معدنی بواسطه مواد شیمیایی موجود در آنها و حرارت بالا و یا بدلیل وجود گازهای مختلف دارای کاربردهای متنوعی در امور زراعی و پرورش گیاهان و تولید محصولات گلخانه‌ای هستند ؛ در صنایع غذایی نیز استفاده و استخراج گاز دی اکسید کربن فعلاً در ایران کاربرد دارد در سایر موارد در دنیا برای پرورش آبزیان خاص یا استخراج گوگرد و فلزات نایاب از آنها ، استفاده از دمای آب برای گرمایش منازل و کف خیابانها و معابر و نیز برای تولید برق کاربرد دارند.
خواص چشمه های آب گرم
چشمه های آب گرم و معدنی در نقاطی از زمین پدید می آیند که در آنها شرایط مورفولوژی ، تکتونیکی ، ماگمایی و جوی فراهم آمده باشد. در ایران چشمه های معدنی و گرم بسیار است و این به سبب فعالیت گسترده آتشفشانی در سراسر این مرزو بوم و تکرار چرخه های آن از زمانهای بسیار دور تا عهد حاضر است .
آب معدنی به آبی اطلاق میشود که بطور طبیعی از زمین خارج می شودو باآبهای معمولی ( آشامیدنی) از نظر تعداد و نوع مواد معدنی و گاز های محلول در آن فرق داشته باشد. در اغلب چشمه های معدنی و گرم ، گازهای زیادی مانند ئیدروژن سولفوره (H2O) ، دی اکسید کربن و مواد رادیواکتیو وجود دارد.
آبهای معدنی و گرم ایران به 11 نوع تقسیم شده است که بر روی نقشه آبهای معدنی و گرم ایران به رنگهای استاندارد بین المللی (ZAH) نشان داده شده است.
استفاده از آب های معدنی و گرم در ازمنه قدیم مورد توجه بشر بوده است و میتوان تاریخ شروع آنرا با تاریخ تمدن بشری همزمان دانست.
اغلب گازهای موجود در آب اثر درمانی دارند و استفاده صنعتی از آنها نیز در برخی از کشورها رایج است و دیگر آن که پاره ای از این آبها بصورت آشامیدنی عرضه میشود.
تاریخچه آبهای معدنی و گرم
مطالعه آبهای معدنی و گرم در ایران در سال 1306 شروع گردید و در سال 1307 اولین چشمه آب معدنی در آبعلی ( جاده هراز ) مورد استفاده قرار گرفته است .
در سال 1353 سازمان زمین شناسی کشور مطالعه و بررسی چشمه های معدنی ایران را جزء برنامه کارهای تحقیقاتی خود قرار داد و در حدود چهارصد چشمه آب معدنی و گرم موجود در ایران را از نظر زمین شناسی و تکتونیک و منشاء مورد مطالعه قرار داد که حاصل آن مطالعات بصورت نقشه آبهای معدنی و گرم با مقیاس 000/500/2: 1 در سال 1369 توسط این سازمان چاپ و نشر گردیده.
مطالعه دقیق تر بر روی قسمتی از آبهای معدنی و گرم ایران و تعیین خواص درمانی آنها درسال 1340 توسط رشته آبشناسی دانشکده داروسازی دانشگاه تهران آغاز گشت و نتیجه این مطالعات و بررسیها بصورت جزوه در آرشیو دانشکده داروسازی دانشگاه تهران موجود است.
به طورکلی چشمه های آبگرم به دو نوع تقسیم می شوند. چشمه هایی که منشا ایجاد آنها حوادث طبیعی است و چشمه هایی که از بخار خمیره سنگ های سوزان درون پوسته زمین به وجود آمده اند
آب گرم
ورتون از دسته آب های کلروره بی کربناته و سولفاته گرم است. خواص درمانی استحمام در این آب عبارت است از : تسکین دهندگی دردهای
عصبی و رماتیسمی و به سبب وجود سدیم در ترکیب آن خاصیت ملین دارد و در صورت نوشیدن موجب ازدیاد ترشح معده می گردد و سرانجام به سبب وجود آهن در ترکیب آن در درمان کم خونی موثر است
چشمه آب معدنی صالح معروف به آب صالح در ارتفاع 300 متری کوه اشک قمصر واقع در منطقه فرقهان با چشم اندازی زیبا و بدیع جاری می باشد .
این چشمه دارای خواص بسیار مثبت و مطلوب خاصه در جهت تسکین و التیام آلام بیماران پوستی و ... که متاسفانه علیرغم برخورداری از ویژگی های چشمگیر تاکنون ناشناخته مانده است . آبی که از این چشمه خارج می شود ، سرشار از املاح سولفات بی کربنات ، کلرور ، آهن و روی می باشد .
شهردار قمصر افزود : نتایج به دست آمده ، بسیار قابل ملاحظه و تامل ، حیرت انگیز بوده ، چرا که خصوصیات معدنی و درمانی این چشمه برابر و مطابق با نمونه های بزرگ کشور از جمله چشمه سرعین و آب گرم محلات و با این تفاوت که بر اثر عدم توجه منطقی و درست ، چشمه معدنی آب صالج مهجور مانده است . لذا اکنون که این ذخیره الهی در شهر توریستی قمصر واقع شده نیازمند سرمایه گذاری و توجه مسئولان ذیربط در امر گردشگری کشور می باشد .
مهندس صادقی ایجاد یک مجتمع آب درمانی در کنار این چشمه را در چند بعد حائز اهمیت دانست و استفاده بهینه از خواص و شفابخش بودن آن برای امراض پوستی و جلدی جهت استفاده شهروندان را در راستای جذب توریست و گردشگر در طول سال و عمران و آبادانی، رونق و شکوفایی اقتصاد این خطه موثر دانست .
چشمه آب درمانی صالح یکی از چشمه های بی نظیر در سطح کشور و برای درمان بیماری های رماتیسم ، کم خونی و گوارش موثر بوده و تسکین دهنده ، اشتهاآور و ملین و با اثر ضد تورمی موضعی نیز می باشد.
وی در پایان افزود : با سرمایه گذاری و ایجاد ایستگاه های مناسب (دوش ، استخر و ...) درمانی در سرچشمه و پایین آن به همراه مراکز تفریحی ، اقامتی و در صورت کاپیتاژ صحیح و رفع آلودگی میکروبی و نیز لایروبی مناسب آن ، می توان یک مرکز آب درمانی تاسیس و منطقه را که فاقد چنین امکاناتی می باشد از تاثیرات اجرای این پروژه نظیر افزایش اشتغال ، کاهش مشکلات بهداشتی ، درمانی و جذب گردشگر بهره مند ساخت .
چشمه ها و مراکز آب درمانی
آب معدنی از جمله پدیده های جالب و جذابی است که از نظر جهانگردی و پزشکی همواره مورد توجه قرار گرفته است . منابع آبهای معدنی هر کشور می تواند منبع درآمد مهمی به ویژه از نظر جلب جهانگردان باشد . در استان هرمزگان به علت موقعیت زمین شناسی زمین شناسی ویژه ،منابع نسبتا غنی آبهای معدنی به وجود آمده ات که مهمترین انها عبارتند از : آبگرمهای گنو ،خورگو ،خمیر ، چستانه و معدونیه . خواص آب چشمه های معدنی استان هرمزگان به شرح زیر طبقه بندی شده است : آبهای کلر وره : این نوع آبها اگر به صورت خارجی ( حمام کردن مصرف شوند، در درمان بیماریهای رماتیسم ،لنفاتیسم ،بیماریهای زنانه و تورم موضعی موثرند . مصرف این نوع آب به صورت بخور ،غر غره و شویه بینی در درمان بیماریهای تنفسی موثر است . حمام کردن با این آب ،موجب گشادی رگهای خونی میشود . این نوع آبها اگر آشامیده میشود ،صفار آورند و ترشحات دهان و معده را افزایش میدهند و حرکات با این آب ، موجب گشادی رگهای خونی میشود . این نوع آبها اگر آشامیده شود ،صفرا آورند و ترشحات دهان ومعده را افزایش میدهند و حرکات روده ها را نیز افزایش میدهند و گاهی ملین هسستند .
آبهای گوگردی : ورود گوگرد به دستگاه متابولیسم بدن باعث بروز فعل و انفعالات مختلف در این دستگاهها شده و در درمان بیماریهای مختلف تنفس ، رماتیسم و بیماریهای جلدی موثر واقع میشود . آبهای کلروره سولفاته : این نوع آبها خاصیت تسکین دهندگس ، ضد خارش ملین و صفرا آور دارند . آبهای کلر وره سدیک : مصرف خاجی این آبها محرک قوا است و برای برخی از بیماریهای زنانه مورد استفاده قرا میگیرد .
خاصیت درمانی با آب دریا : آب دریا دارای املاح فراوان است و در طول کیلومتر ها از سواحل استان هرمزگان ،به راحتی در اختیار قرار میگیرد . این آب دارای املاح فراوان کلر ،سدیم و املاح مختلف دیگر و همچنین گیاهان و جانواران دریایی به خصوص جلبک و پلانکتون میباشد و اثرات بسیار مفیدی دارد . آب تنی در آب دریا باعث انبساط و تحریک گوارش ،بالا رفتن تبادل تنفسی و سرانجام احساس آرامش میباشد .