رشد و تکامل ذهنی در دوران نوجوانی به کندی صورت می گیرد و تقریبا رشد دستگاه عصبی به میزان بزرگسالان می رسد. نوجوان به استدلال و فهمیدن بسیار توجه دارد و اگر تجربه نیز چاشنی کارهای او باشد، می تواند مسائل زیادی را حل کند. علاوه بر تکیه روی واقعیات، تخیل وی نیز گسترش می یابد. همچنین نوجوان با کسب تجربیات متعدد موفق می شود در حل مسائل پیچیده از شیوه های علمی استفاده کند. تفکر منطقی و مستدل و نوجویی از ویژگی های نوجوانی است. عملیات ذهنی که او انجام می دهد، عملیات فرضی - استنتاجی است و فرضیات می تواند پایه و اساس عمل ذهنی او قرار گیرد. در این دوره هوش نوجوان به حداکثر رشد خود می رسد و به منطق نمادی، فکر مجرد و پیچیده دست یافته و از تجزیه و تحلیل مسائل ذهنی آگاهی پیدا می کند. نوجوانی سن دلیل و منطق است. در مقایسه با کودکان، توانایی نوجوان ها در اندیشیدن به مسائل و رعایت نتایج منطقی موقعیت های مختلف بسیار بیشتر است. نوجوان ها وقت می گذارند و تامل می کنند تا بهترین استراتژی را بیابند.
جهش رشد عقلی در نوجوانی، طرز اندیشه های جدیدی را مطرح می سازد. نوجوان ها به دنیای نقطه نظرهای مجرد و موقعیت های فرضی وارد می شوند. مفاهیم مجرد مانند عدالت، صداقت و وفاداری معنای جدیدی پیدا می کنند. رشد توانایی های ذهنی، نوجوان ها را در برابر امکانات قرار می دهد. برای آن ها آن چه حقیقی است (آن چه هم اکنون وجود دارد)، تنها یکی از امکانات بسیار زیاد است. در واقع برای آن ها شرایط موجود می تواند به اشکال دیگری متجلی گردد. افق ذهن آن ها محدود به شرایط موجود نیست.
رویکرد به هوش: روان سنجی و رشدی
هوش توسط روانشناسان به دو روش مطالعه شده است. رویکرد روانسنجی، هوش را به منزله یکی از صفات بارز انسان می داند که هرکسی بهره ای از آن دارد. در این رویکرد نظریه های بسیاری در مورد ماهیت هوش وجود دارد.
رویکرد دوم تلاش دارد تا به چگونگی هوش بپردازد. این رویکرد، رویکرد رشدی نام دارد و به بهترین وجه توسط پیاژه مطرح شده است. پیاژه معتقد است که هوش، توانایی انسانی فوق العاده ای است که به جای غریزه در حیوانات عمل می کند. از نظر او هر دو عوامل درونی و بیرونی در رشد تفکر مهم هستند و تعامل فعالی نیز بین فرد و محیط وجود دارد. چهار عامل برای فرایند رشد شناختی ضروری است: بلوغ دستگاه عصبی، تجربه، تعاملات اجتماعی و تعادل جویی.
مرحله عملیات صوری
این مرحله در سنین 11 و 12 سالگی شروع می شود. پیاژه معتقد است با شروع تفکر عملیات صوری، تمام ساختارها و تجهیزات لازم برای اندیشیدن، گسترش و رشد می یابند. با این حال او معتقد بود که این ساختارها برای آن که کاملا رشد یابند به میزان زیادی نیاز به ظرافت و اصلاح دارند.