نوجوانی
مقدمه
سالهاست که نوجوانی دورانی دشوارتر از دوران کودکی محسوب می شود. البته مفهوم نوجوانی تا اواخر قرن نوزدهم به عنوان مرحله ای که با پیچیدگی روانی توام و قابل مطالعه علمی است قلمداد نمی شد.
در واقع نوجوانی مرحله بلوغ جسمانی، روانی، اجتماعی و گذراز مرحله کودکی به بزرگسالی است که بلوغ جسمانی زودتر از بلوغ روانی و اجتماعی رخ می دهد و همزمان با شروع زندگی باروری، تواناییهای ذهنی و قابلیت های شناختی و عاطفی آنها شکل می گیرد.
رشد جسمانی در مراحل اولیه بلوغ به میزان بالایی می رسد و شامل مرحله ای است که از آن به عنوان جهش بلوغ نام برده می شود. در این مرحله افزایش فوق العاده ای در قد، وزن و رشد عضلانی بوجود می آید،. بلوغ بیولوژیکی یا جنسی در دوران اولیه نوجوانی تحت تاثیر هورمونها آغاز می شود.
نوجوان در دوران بلوغ علاوه بر تغییرات جسمی ، دستخوش یکسری تغییرات و علائم روانی می شود که شناخت این علائم به والدین و مربیان برای درک بهتر نوجوان ، برخورد صحیح و منطقی با وی و رفتار مناسب با شرایط روانی ورفتاری آنان کمک زیادی می کند .
بلوغ
نوجوانی دوران تغییر است . نه تنها بدن نوجوانان بالغ می شود بلکه طریقه نگرش آنها به زندگی و نحوه تفکر آنها نسبت به روابط اجتماعی تغییر می کند.
بلوغ فرایندی بیولوژیک و شامل تغییرات جسمانی است که نوجوانان هنگام گذر از دوران کودکی به بزرگسالی آن را تجربه می کنند. بلوغ بوسیله تحریک قسمت هایی از مغز وآندوکرین آغاز می شود که کانون هورمون های جسمی می باشد. تغییراتی که در بدن نوجوانان ایجاد می شود در نتیجه آزاد شدن هورمون های مانند استروژن و تستوسترون می باشد.
بلوغ از چه زمانی آغاز می شود؟ سن آغاز بلوغ در افراد مختلف متفاوت می باشد . بنابراین صحبت درباره سن «معمول» شروع بلوغ تا حدودی گمراه کننده است.در دختران بلوغ زودرس در7 سالگی و بلوغ دیررس در 13سالگی آغاز می شود.در پسران بلوغ زود رس در5/9 سالگی و بلوغ دیررس در5/13سالگی آغاز می شود. ولی در کل فرایند بلوغ به 2 تا 5 سال زمان برای کامل شدن نیاز دارد . به طور کلی ،بلوغ در دختران 2 سال زودتر آغاز می شود و پایان می پذیرد.
در حالت کلی واژه نوجوان و بلوغ به گروه سنی 19-10 سال اطلاق می گردد.
- بلوغ به چهار مرحله تقسیم می شود :
مرحله قبل از بلوغ که بین ۱۲-۱۰ سالگی قرار دارد . ولی گاهی بلوغ جسمی نیز در این مرحله اتفاق می افتد .
مرحله ۱۳ تا ۱۴ سالگی که معمولاً مرحله بلوغ جسمی است .
مرحله بعد از بلوغ یا مرحله اواسط نوجوانی که مرحله ۱۶-۱۵ سالگی است .
مرحله ۱۷ تا ۱۹ سالگی که اواخر بلوغ و مرحله تکامل رشد جسمی است .
چه نوع تغییراتی در دوران بلوغ بوجود می آید ؟ بلوغ حد اقل دارای 4 نوع پیشرفت جسمانی است. یکی از نشانه های بلوغ رشد سریع و ناگهانی نوجوان است. در این دوران قد و وزن نوجوان به سرعت افزایش می یابد. در نقطه اوج رشد ، بدن نوجوان مانند بدن نوزاد رشد می کند.
دومین تغییر فیزیکی ، کامل شدن ویژگی های اولیه جنسی یا سیستم تناسلی است .
قابل توجه ترین این تغییرات ، تغییر سوم یعنی تکامل ویژگی های ثانویه جنسی است. ویژگی های ثانویه جنسی ویژگی هایی هستند که سبب تمایز مردان از زنان می شوند.
چهارمین تغییر فیزیکی در دوران بلوغ تغییر ریخت بدنی است . بدن نوجوانان چه دختر و چه پسر دارای ماهیچه ها و چربی بیشتری می شود . ولی این افزایش در دختران و پسران دارای سرعت متفاوتی است ، بطوریکه در پایان دوران بلوغ نسبت عضله به چربی در بدن پسران 3 به1 است، درصورتی که در دختران میزان عضله و چربی با یکدیگر برابراست .
دوران تغییر
معمولاً ما نوجوانان را سخت می پنداریم . ما چنین فرض می کنیم که نوجوانان از بزرگسالان دمدمی تر هستند. زیرا در دوران بلوغ تغییرات هورمونی در بدن نوجوانان رخ می دهد . آیا دلیل دمدمی بودن نوجوانان در دوران بلوغ است ؟ پاسخ این سوال هم مثبت و هم منفی است.تحقیقات نشان می دهند نوسان شدید هورمون ها در بدن نوجوان، وی را تحریک پذیرتر، پرخاشگرتر و افسرده تر می سازد. بالا رفتن و پایین آمدن سطح هورمون ها در شروع دوران بلوغ دیده می شود ولی به زودی ثابت می شود. بنابر این رابطه بین هورمون ها و دمدمی بودن نوجوان فقط در اوایل دوران نوجوانی و زمانی که سطح هورمون ها دارای نوسان است وجود دارد. پس می توان گفت هورمون ها فقط در اوایل دوران بلوغ مسئول دمدمی بودن نوجوانان هستند.
تحقیقات بیشتر نشان داده اند که دمدمی بودن نوجوان بیشتر از خود بلوغ با تغییرات محیط اجتماعی اطراف وئ ارتباط دارد. در نوجوان تغییر خلق و خو با تغییر فعالیت ها همزمان می شود. از این رو نوجوانان همچنانکه در طول روز وارد محیط های مختلف می شوند دارای رفتارها و خلق و خوهای متفاوتی نیز می گردند ممکن است نوجوان نوسان زیادی در رفتار و خلق وخوی خود احساس کند زیرا او در طول روز دچار تغییرات زیادی در فعالیت ها و بافت های اجتماعی میشود.
صرف نظر از مبا حث زیست شناختی، بلوغ می تواند در رفتار نوجوانان و پیشرفت آنها از بسیاری جهات تاثیر بگذارد. بلوغ باعث بوجود آمدن تغییراتی در نحوه نگرش نوجوان به خویشتن می شود. تغییرات بوجود آمده در ریخت بدن و کامل شدن صفات ثانویه جنسی نیز بر تصوری که نوجوان از خویش دارد اثرمی نهد و در نتیجه رفتار وئ دچار تغییر خواهد شد. برای مثال هم دختران وهم پسران نوجوان تمایل بیشتری به تنهایی دارند و در دوران اولیه بلوغ از تغییرات بوجود آمده در بدنشان دچار ناراحتی می شوند . هم دختران و هم پسران حساسیت بیشتری نسبت به ظاهر خود پیدا خواهند نمود و با کامل شدن دوران بلوغ تغییراتی در عادات غذایی و ورزش آنها نیز بوجود خواهد آمد.
تغییرات بوجود آمده درظاهر نوجوان رفتار و دید دیگران را نسبت به آنها تحت تاثیر قرار خواهند داد. غالبا در دوران بلوغ از یک نوجوان انتظار می رود رفتار بهتری داشته باشد که معمولا فراتر از دسترس یک نوجوان است.
بسیاری از تغییراتی که نوجوانان شاهد آنها هستند مانند تغییرات جسمانی و تغییر توانایی آنها برای تفکر و استدلال و نیز پتانسیل های اجتماعی می توانند برای آنها بسیار سخت و دشوار باشند. تمام این تغییرات واکنش و انتظارات دیگران را از نوجوان و نیز شیوه تفکر آنها را نسبت به خودشان تحت تاثیر قرار خواهد داد. با وجود تمام این تغییرات ، نوسانات کم اهمیت رفتاری کاملاً طبیعی هستند و بیشتر به دلیل تنظیم های چند گانه بوجود می آید. چه چیزی می تواند چنین با سرعت و در چندین مسیر توسعه پیدا کند؟! پس تعجبی ندارد که گاهی اوقات نوجوان دمدمی باشند.
ویژگیهای روانی و رفتاری بلوغ
این ویژگیها عبارتند از : میل به گوشه گیری ، حساسیت بسیار نسبت به انتقاد دیگران ، بی قراری ، بی ثباتی ، تحریک پذیری ، نوسان در خلق و خو ، مخالفت با خانواده و دوستان و به طور کلی جامعه ، در رؤیا فرو رفتن ، شرم و حیای مربوط به تغییرات ناشی از بلوغ جنسی ، تنبلی و سستی ، نافرمانی از بزرگترها ، خیره سری و خودرأیی ، نداشتن احساس امنیت و اعتماد به نفس ، مقاومت در برابر پند و اندرز والدین ، تمایل شدید به ارتباط نزدیک با دوستان و گفتگوهای پنهانی و طولانی با آنها ، حساسیت نسبت به آراستگی ظاهر خود و صرف وقت جلوی آینه . نوجوانان در این سنین ، لباس پوشیدن به شیوه ای متفاوت با معیارهای خانواده و همسان ،با گروه هم سن و سال خود را ترجیح می دهند .
این علائم که حدود یک سال پیش از بلوغ آغاز می شود ، در مرحله جنسی رو به شدت می گذارد و در مراحل پایانی بلوغ بتدریج کاهش می یابد . باید به تفاوتهای فردی بین نوجوانان توجه داشت ، یعنی اینکه ممکن است این علائم به صورت یکسان در همه نوجوانان ظاهر نشود ، ضمن آنکه اغلب نوجوانان احساسات و عواطف خود را در این مرحله از رشد بروز نمی دهند .
معیارهای رفتار و لباس پوشیدن را گروه هم سن و سالش برای او تعیین می کند . کنجکاوی رو به افزایش درباره جنس مخالف ، در رؤیاهای عاشقانه فرو رفتن و اشتغال ذهنی از ویژگی های روانی این دوره است . علاوه بر اینها تفکر نوجوان به صورت انتزاعی در می آید که مرحله تازه ایی از هویت یابی ( شناخت خویش ) و رشد و شکوفایی اوست . جهت گیری آینده و اندیشیدن درباره تصمیمات مهم زندگی مانند تحصیل ، اشتغال ، انتخاب همسر و ازدواج ، بخش مهمی از رؤیاهای او را تشکیل می دهند
. به طور خلاصه می توان گفت در این گذرگاه ، زندگی آینده نوجوان پایه ریزی می شود . رابطه او با والدین و مربیان از شکل رابطه کودک با پدر و مادر یا مربی ، به رابطه یک نوجوان در آستانه بزرگسالی با بزرگسالان دیگر از قبیل والدین و مربیان تبدیل می شود و همین امر توقعات زیادی را در او به وجود می آورد . لذا نوجوانان در این سنین به برخورد بزرگسالان با خود بسیار حساس هستند . نقش مهم و حساس والدین و مربیان در برخورد با نوجوانان در این مرحله قابل توجه و تأمل است .
یکی از مسائل عمده نوجوانان در دوره بلوغ شکل گیری هویت است. بر طبق نظریه اریک اریکسون، افرادی که احساس هویت قوی ای دارند خود را افرادی مجزا و متمایز از دیگران می دانند که د رنیازها و انگیزه ها ورفتار آنان انسجامی وجود دارد. استنباطی را از نوجوانان دارند که نوجوانان از خودشان دارند. شکل گیری هویت در جوامع صنعتی مدرن بسیار پیچیده است، زیرا نوجوان در اینگونه جوامع با اوضاع و احوالی روبرو می شود که به سرعت در حال تغییر است و به ناچار باید نقش های متنوعی را ایفا کند. مشکلاتی که بر سر راه شکل گیری هویت وجود دارد عبارت است از :هویت یابی زودرس و سردرگمی در هویت یابی یا ناتوانی در ایجاد هویتی با ثبات. غالبا زمانی انسان به هویتی رشد یافته دست می یابد که دورانی پر از جستجو و عدم اطمینان را گذرانیده باشد.
تحولات روحی در دوران بلوغ در بین دختر ها و پسرها متفاوت است. این تفاوتها نه تنها به دلیل شرایط خانوادگی و فرهنگی و تفاوت جایگاهی که یک دختر خانم و یا آقا پسر جوان در جامعه دارند بلکه بدلیل تفاوت های هورمونی شان هم هست.
در این سن بیشترین اشخاصی که روی فرد نوجوان تاثیر دارند دوستان وی هستند. چون فرد نوجوان تصور می کند هیچ کس او را درک نمی کند و تنها کسانی که تجربه همسان دارند و همسن او هستند مشکلات او را می فهمند. دلیلش هم خیلی ساده است.
در نظر بگیرید یک فرد نوجوان موضوعی را با والدین خود در میان بگذارد. مثلا بگوید دوستم میثم سیگار می کشد. اگر پدر و مادر بلافاصله عکس العمل نشان بدهند و یا با میثم برخورد بدی بکنند و یا نوجوان را از دیدن دوستش محروم کنند بار بعدی فرزند شان حرفی را که بداند عواقب اینچنینی دارد برای پدر و مادرش بازگو نمی کند.
بهترین راه گوش کردن بدون نظر دادن و قطع کردن صحبت نوجوان است. بعد از آن می توانید نظر او را در مورد سیگار کشیدن بپرسید و بعد راجع به آن را هم صحبت کنید تا خود او به این نتیجه برسد که سیگار کشیدن برایش ضرر دارد و این انتخابی نیست که می خواهد برای خودش بکند.
اما اگر سیگار کشیدن را محکوم کنید بدون اینکه نوجوان دلایل آن را درک کرده باشد در بازداری وی از انجام این عمل موفق نبوده اید.
بر خلاف عقیده رایج، همسالان ارزش های اساسی والدین را تقویت می کنند و با آن مخالف نیستند، هر چند که ممکن است از لحاظ سلیقه یا آداب و رسوم اختلافاتی داشته باشند. گروههای همسالان نوجوان شامل جمعیت بزرگتر و غیر شخصی و نیز دسته کوچکتر و دوستی های فردی است. بسیاری از عوامل در پذیرفته شدن نوجوانان از سوی همسالانشان تاثیر می گذارد و این عوامل عبارتند از هوش، شکل ظاهری و مهارتها، موقعیت اجتماعی و استعداد های خاص. به طور کلی، نوجوانان همسالانی را ترجیح می دهند که بدشانس، انعطاف پذیر، خوش طینت و مشتاق باشند، افرادی از نظر آنها محبوبند که به دیگران یاری دهند تا احساس کنند از سوی سایرین پذیرفته شده اند. روابط ضعیف با همسالان در دوران کودکی و نوجوانی پیشگویی ناسازگاریهای عاطفی دوران بزرگسالی، بزهکاری، اختلالات در سازگاری جنسی و سایر رفتارهای ناسازگارانه است.