نقد و بررسی سیاست های حمایتی در بخش کشاورزی (قسمت دوم)
هدف از سیاستگذاری چیست؟ ( هدف از اتخاذ سیاست های حمایتی چیست؟)
دلایل عمومی پذیرفته شده ای وجود دارد که مداخلات دولت در قیمت گذاری ، حمایت درامدی ، کنترل تولید ، اعمال محدودیت های گمرکی بر واردات و اعطای یارانه های صادراتی به محصولات کشاورزی را توجیه می کند. برای درک چرایی و چگونگی استفاده از ابزارهای حمایتی در بخش کشاورزی لازم است تا راهبردهای دولت از دخالت در این بخش را شناسایی نماییم.
راهبردهای اساسی دولت از دخالت در بخش عبارتند از :
- تثبیت عرضه محصولات تولیدی بخش ؛
- تثبیت تقاضای محصولات تولیدی بخش ؛
- تثبیت درامد تولید کنندگان بخش؛
- تثبیت قیمت محصولات تولیدی بخش؛
- تنظیم بازار؛
- تشویق تولید و صادرات ؛
- محدودیت تولید؛
- تشویق یا محدود نمودن استفاده از نهاده ای بخصوص؛
- تشویق سرمایه گذاری؛
- تشویق فرایند تعدیل ساختاری ؛
- توسعه روستایی و کاهش فقر در روستا؛
- احساس تعلق خاطر و وابستگی بیشتر با جامعه روستایی و تولید کنندگان بخش کشاورزی.
علاوه بر موارد فوق الزامات مزیت نسبی و ساختاری تولید محصولات کشاورزی نیز مساله مهمی است که مداخله دولت ها را بویژه در بخش کشاورزی ، توجیه پذیر کرده است. در سالهای اخیر جدیدترین تلاش نظریه پردازان تجارت بین الملل ارائه نظریه سیاست استراتژیک تجاری بوده است. بحث اصلی نظریه فوق این است که در اقتصاد جهانی بشدت بهم پیوسته و مرکب از شرکت های بزرگ و دولت های رقیب این امکان وجود دارد که کارتل های اقتصادی و دولت ها با اتخاذ سیاست های خاصی مانند دامپینگ و یارانه صادراتی ضمن تسخیر بازارهای جهانی و انتقال سود تجارت از سایر کشورها به کشور خود ، موجبات از بین رفتن مزیت نسبی و سوداوری فعالیت های کشاورزی در سایر کشورها را فراهم اورند. لذا این الزام بوجود می اید که دولت ها با استفاده از سیاست های حمایتی باید مانع از بین رفتن مزیت نسبی در بخش کشاورزی شوند.
ذکر قانون غلات انگلستان از این نظر جالب توجه است که با نظریه عمومی مداخلات و سیاست های دولت در مباحث اکادمیک ان زمان مغایرت دارد. به عبارتی عقلانیت دولت بر خلاف عقلانیت اکادمیک ( نظریه ادام اسمیت ) عمل کرده و علاوه بر عقلانیت اقتصادی سایر عقلانیت ها اعم از سیاسی و اجتماعی را در بر گرفته است . تمام کشورها اعم از توسعه یافته یا در حال توسعه به روشهای گوناگون ، تولید کنندگان بخش کشاورزی را مورد حمایت قرار می دهند. ولی نوع و میزان حمایت در بسیاری از کشورها شفاف نیست. در این باره نکته جالب توجه این است که کشورهای صنعتی و پیشرفته بعنوان طرفداران نظام رقابتی بازار ، بیشترین حمایت را از بخش کشاورزی می کنند.
همانطور که ملاحظه می شود دولت برای دخالت در بخش کشاورزی می تواند راهبردهای متفاوت و حتی گاه متناقضی را بصورت همزمان دنبال نماید. طبیعی است که در چنین شرایطی سیاستگذار بجای استفاده از یک ابزار حمایتی از مجموعه ای از این ابزارها در قالب سبد حمایتی استفاده خواهد نمود. استفاده از چنین سبدهایی امروزه در تمامی کشورهای عضو OECD بعنوان کشورهایی که بیشترین حمایت ممکن را از بخش کشاورزی خود بعمل می اورند کاملا متداول است.
مفاهیم مورد استفاده برای اندازه گیری سیاست حمایتی
برای داشتن درک یکسان از مفاهیم حمایتی نیاز به تعریف و یکسان سازی روش محاسبه حمایت ها می باشد. در ادامه به تعدادی از مهم ترین این شاخص ها اشاره می شود:
- برآورد میزان حمایت از تولید کنندهpes
شاخصی است از ارزش ناخالص پولی سالیانه کلیه پرداختهایی که بمنظور حمایت از تولید کنندگان بخش کشاورزی انجام می شود. این شاخص که در سطح مزرعه اندازه گیری می گردد ، دارای هشت جزء متفاوت است که عبارتند از :
- حمایت قیمتی بازار ؛
- پرداخت بر اساس میزان تولید؛
- پرداخت بر اساس سطح زیر کشت یا تعداد دام های نگهداری شده ؛
- پرداخت بر اساس سابقه مشارکت در برنامه های کشاورزی؛
- پرداخت بر مبنای میزان مصرف نهاده ؛
- پرداخت بر مبنای محدودیت مصرف نهاده های تولید ؛
- پرداخت بر اساس کل درامد مزرعه یا تولید کننده ؛
- سایر پرداخت متفرقه.