درتنظیم این سلسه مقالات طوری اقدام شده است که هرقسمت جداگانه قابل استفاده باشد.
فرهنگ ودانستنیهای علمی وعملی برای نگاهداری وترمیم آثار هنری
(18)
دکتر جاویدفیوضات
نکاتی چنددرباره نگاهداری قالی و گلیم. روش‌های زدودن لکه های گوناگون از روی کاغذ
قالی وقالیچه (Tapis-Rugs)
باوجوداینکه قالی های دستبافت اجناس بادوامی محسوب شده ودراثراستعمال باسانی فرسوده نمیشودمعذالک نگاهداری ومحافظت آنهامستلزم رعایت تکات چندی است تا بزودی وبعبارت صحیح ترقبل از موعدپیش بینی شده پاره وفرسوده نشوند. گاهگاهی بایدفرشهاراجاروکردیابکمک دستگاه مکنده هواگردگیری نمودودرهردومورد باید امتداد«خواب» فرش را درنظرگرفت زیراجاروکردن درجهت مخالف خواب فرش نه تنها سبب میشودکه ذرات گردوخاک واردتاروپودقالی گردد بلکه گاهی گره‌های آنرا نیز سست مینماید. قالیهائی که زیاد کثیف شده باشند باید شسته شوند برای این منظور در ایران از چوبک یا صابونهای ارزان قیمت(مراجعه شود بانواع صابون وهمچنین چوبک در شماره‌های قبل) ودرکشور‌های اروپائی از صابونهای مخصوص شستشوی فرش (مانندChivers) استفاده میکنند- در این موارد بهتر است از ابتدا گوشه ائی از فرش را با آب صابون بشویند اگر آثار تغییر رنگ یا پخش شدگی در قالی مشاهده گردیدعمل شستشوی باآب را متوقف کرده و بجای آب وصابون نفت، بنزین والکل را بکار برند-(مواد مزبور ذر شماره‌های پیشین تحت عنوان حلالها بیان شده اند) آبهای سنگین برای این منظور مناسب نیستند وآبهای سبک مخصوصاً آب بارانی که در طشتی چوبین جمع آوری شده باشد برای این مقصود بسیار مفید است(خواص آبهای گوناگون در اولین شماره این سلسله مقالات بتفضیل ذکر گردیده است). قالیهائی که در اوقات معینی مرتباً گردگیری شده جارو شوند باحتمال خیلی زیاد از آسیب«بید» در امان میباشند زیرا این حشره اکثراً بفرشهائی که در انبارها مانده ویا در اطاقهای متروک گسترده باشند حمله میکند از اینرو جاروکردن قالیهای سالنها وطالار‌های بدون رفت وآمد الزام آور میباشد.
برای انبارکردن قالیها در انبار بهتر است بجای«تاکردن» آنها را لوله نمایند(در ایران این عمل اکثراً در مورد قالیچه‌ها مرسوم است) واگر احیاناً تاکردن قالی اجتناب ناپذیر باشد(در موارد حمل ونقل) لازم است این عمل بطریقی انجام گیرد که روی فرش(رویه پرداز آن) بطرف داخل قرار گیرد. هنگام زدودن لکه‌های فرش احتمال دارد که داروهای مورد مصرف رنگ فرش را نیز از بین برده یا تغییر رنگ فاحشی در آن بوجود آورند مثلاً غالب دارو‌هائی که برای زدودن لکه‌های مرکب و جوهر بکار میروند رنگ فرش را نیز از بین برده یا آنرا بسیار کمرنگ میکند.
بهمین جهت غالباً از پاک کردن و مخصوصاً زدودن لکه های بزرگ وپخش شده جوهر صرفنظر کرده ویا به کمرنگ کردن لکه اکتفا میکند-در مورد قالیهای گران قیمت در صورت امکان غالباً ترجیح میدهند که قسمت لک شده را رفو نمایند باین ترتیب که پرز‌های لک شده را شکافته ومجدداً بشکل اولیه می‌بافند، البته این امر در صورتی امکان پذیر است که مواد اولیه ای را که برای رفو بکار میبرند عیناً نظیر مواد قالی باشد(پشم ورنگ). لکه‌های چربی وروغنی بآسانی با بنزین پاک میشوند(رجوع شود به حلالها) باید مراقبت کرد تا فرشهائی را که بمراکز شستشو فرستاده میشود با مواد شیمیائی نامناسب نشویند زیرا این عمل نه نتها سبب خسران وزیان پشم میگردد بلکه کم وبیش برنگهای قالی نیز صدمه میزند. اگر کناره قالی پاره شده یا شکافته باشد ممکنست آنرا با کمی دقت بوسیله سوزن ونخ معمولی مرمت نمود لکن تعمیر قسمتهای پاره شده درمتن قالی منحصراً باید توسط رفوگر متخصص انجام گیرد. چون اکثر خوانندگان گرامی از چگونگیبافتن فرش اطلاع داشته وغالباً تکنیک این فن وهنر ظریف را از نزدیک درکارگاههای قالی بافی مشاهده کرده اند لذا ازبیان مطالبی در اینمورد که بطور کلی جنبه مقدماتی واصولی خواهند داشت صرفنظر کرده ویادآوری مینماید که کتابهای متعدد ومصوری بفارسی یا بزبانهای اروپائی درباره فرش منتشر شده ودر غالب کتابفروشیها در دسترس علاقمندان میباشد. هرچند که استفاده از رنگهای انیلینی(Aniline) از اوایل قرن بیستم میلادی توسط دولت ایران ممنوع شده است با وجود این بسیاری از بافندگان فرش مخصوصا درپنجاه سال اخیر رنگهای آنیلینی بکار میبرند واین رنگها که اکثراً ناپایدارند هنگام شستشو زدوده شده وپخش میشوند.