چکیده
شرکتها همواره با محدودیت منابع مواجه بوده و هستند. یکی از مهمترین منابع موردنیاز شرکتها منابع مالی است. به منظور تامین نیازهای مالی شرکتها، بانک ها تسهیلاتی را درقالب عقود مختلف دراختیار آنان قرار می دهند. اما نکته قابل ملاحظه این است که انتخاب نوع تسهیلات و شرایط مربوط به آن گاهی برای مدیران ابهاماتی را ایجاد می کند. انتخاب نوع تسهیلات تابعی از عوامل مختلف چون نوع شرکت، موارد استفاده از تسهیلات، مدت بازپرداخت و نرخ سود تسهیلات است.
مقدمه
یکی از مهمترین منابع موردنیاز سازمانها برای بقا و ادامه فعالیتهایشان، منابع مالی است. بخشی از این منابع مالی عمدتا" ازطریق سرمایه‌گذاری بنیانگذاران سازمان، سهامداران شرکت و یا از فروش کالاها و خدمات شرکت تامین می شود. ولی در اکثر اوقات این منابع مالی تکافوی نیازهای شرکتها را نمی کند و نیاز به منابع مالی دیگری احساس می شود. در پاسخ به این نیاز بانک ها با جذب سپرده‌هایی، تسهیلاتی را دراختیار سازمانها قرار می دهند. اما سوال اینجا است که چه تسهیلاتی بهتر قادر است نیازهای مالی شرکتها را مرتفع سازد؟
درواقع انتخاب هوشمندانه نوع تسهیلات نه تنها مشکلات مالی شرکت را برطرف می سازد، بلکه موقعیت شرکت را درمیان رقبایش نیز بهبود می بخشد. درمقابل چنانچه اخذ تسهیلات بانکی بدون توجه به موقعیت شرکت و دیگر عوامل مهم در این زمینه صورت پذیرد، شرکت را در بلندمدت دچار مشکلاتی می کند. چرا که در این گونه موارد اخذ تسهیلات برای شرکت به مانند مسکنی است که مشکلات شرکت را به طور موقت حل کرده، ولی مشکلات بزرگتری را در آینده به وجود خواهدآورد.
این مقاله درصدد است با مروری بر انواع تسهیلات اعطایی بانک ها به شرکتها، راهکارهایی را به مدیران برای انتخاب نوع تسهیلات در مراحل مختلف حیات شرکتها معرفی و ارائه کند.
در جدول شماره یک برخی از ویژگیهای این تسهیلات با یکدیگر مقایسه شده اند.
نقش تسهیلات بانکی در مراحل مختلف حیات سازمان
سازمانها نیز به مانند افراد روزی متولد شده و سپس مراحل رشد و بلوغ را طی کرده و نهایتا" به پیری رسیده و ازبین می روند. سازمانها و شرکتها در هریک از این مراحل دارای ویژگیها و نیازهای خاصی هستند. اولین دوره از حیات یک سازمان، ایجاد یا تاسیس نامیده می شود. در این مرحله سازمان هنوز متولد نشده است و فقط به صورت یک ایده وجود دارد. به وجود آمدن شرکت یا موسسه تجاری غالبا" به دنبال احساس فرصتی در بازار است.
موسسان اولیه شرکت غالبا" تامین کنندگان سرمایه و منابع مالی موردنیاز نیز هستند. ولی غالبا" سرمایه بنیانگذاران شرکت تکافوی کلیه هزینه های تاسیس و راه اندازی شرکت را نمی کند. بانک ها در این راستا و جهت تامین بخشی از نیازهای مالی شرکتها تسهیلاتی را دراختیار آنان قرار می دهند.
در این مرحله، بانک ها می توانند ازطریق عقود مختلفی تسهیلاتی را دراختیار شرکتها قرار دهند. که از جمله کاربردی ترین این عقود، عقد مشارکت مدنی است. سپس در مرحله رشد و به منظور گسترش و توسعه فعالیتهای شرکتها، بانک ها می توانند درقالب عقودی چون عقد مضاربه، سلف، جعاله، فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک تسهیلات را دراختیار شرکتها قرار دهند. البته لازم به ذکر است که همان طور که قبلا" اشاره شد، اعطای تسهیلات درقالب هریک از عقود بالا، کاملا" وابسته به نوع شرکت و نیز مورد سرمایه گذاری است. در مرحله بلوغ شرکتها، چنانچه سرمایه گذاریهای قبلی به درستی انجام شده باشد، شرکت از فروش و سود قابل توجهی برخوردار می شود. در این مرحله شرکت می‌بایست از منابع مالی مازاد این مرحله جهت سرمایه گذاریهای آتی استفاده کند. اما چنانچه شرکت در این مرحله برای تامین سرمایه در گردش خود نیازمند منابع مالی باشد، می تواند از عقد سلف به منظور تامین نقدینگی موردنیاز خود استفاده کند. درمرحله چهارم شرکت به پیری رسیده و چنانچه سرمایه گذاریهایی به منظور تجدید حیات شرکت صورت نگیرد، شرکت از بین خواهدرفت. در این مرحله نیز شرکت به منظور تامین نقدینگی جهت سرمایه‌گذاری، می‌تواند از تسهیلات بانک ها استفاده کند. ازجمله عقودی که سازمانها می توانند دراین مرحله استفاده کنند عقود، فروش اقساطی، جعاله، اجاره به شرط تملیک و مشارکت مدنی هستند.
عوامل موثر در انتخاب نوع تسهیلات بانکی
سازمانها جهت استفاده از تسهیلات مختلف بانکی می بایست ملاحظاتی را مدنظر داشته باشند. که ازآن جمله، می توان به موارد درپی آمده اشاره کرد:
1 – نوع شرکت و صنعت موردفعالیت شرکت: برخی تسهیلات فقط درمورد شرکتهای خاصی کاربرد دارند. به طور مثال از تسهیلات عقد مضاربه در امور خدماتی و بازرگانی قادر به استفاده هستند؛
2 – موارد استفاده از تسهیلات: شرکتها بسته به اینکه تصمیم دارند با تسهیلات اعطایی چه نوع سرمایه گذاری و یا کاری را شروع کنند، می توانند