حسد، داراى مراتبى است و نیز از شدت و ضعف برخوردار است.
بدترین نوع آن این است که ما آرزو کنیم که نعمت یا مقامى که دیگرى دارد، از او گرفته شود و نوع دوم آن است که نعمت و مقام او از او گرفته شود و به ما داده شود.
وسرانجام، نوع سوم، آن است که آرزو کنیم نعمت و مقامى که دیگرى دارد، ما هم مثل آن را داشتهباشیم.
البته هر سه نوع مذموم است و به حساب حسد گذاشته مىشود.
یتوضیح این که شخص حسود باید بداند که اوّ مال و مقام این دنیا اعتبارات و امانات هستند که خداوند جهت رفع امور زندگى افراد مقدّر کرده و خود آن مال یا مقام، هدف نیست، بلکه میزان، امانتدارى و انجام تکلیف در مورد آن مال یا مقام است.
با توضیحى که دادیم، مال و مقام انسان را به هدف اعلاى حیات نمىرساند، اما مال و مقام، ابزارى هستند که حتى اگر تکلیف و امانت خود را درست نسبت به آنها انجام دهیم، ممکن است شرّ باشند.
و لذا به ظواهر حسادت کردن، غیر از حسادت، مصیبت هم هست.
ثانیاً، داشتن یا نداشتن این دنیا، که همهاش اعتبارات است، چقدر ارزش دارد که انسان به آن حسادت کند؟! اما نتیجه خطرناکتر که از حسادت به وجود مىآید، این است که شخص، در حقیقت نسبت به نعمت خدا و قسمتى که مدبّر حکیم قرار داده، مخالفت کند و در حقیقت، به فعل حق اعتراض دارد، و لذا در عمل و فکر خود عصیان مىکند و در نتیجه به دین خود و عبودیّت خود آفت مىرساند و حال و هواى عبودى را از خود مىگیرد.
تنها مورد مجاز براى مردم معمولى، این است که از خدا بخواهند (بدون نظر به دیگران و مقایسه با دیگران که همان حالت حسادت است) آنقدر زندگى آنان را تأمین کند که بتوانند با شادابى و طراوت بندگى کنند و البته ایرادى که به این امر وارد است، این است که ما براى خدا، تکلیف تعیین کردهایم و خدا، هرچه به ما داده، باید در مقام رضا آن را بهترین بدانیم و به قسم خود راضى باشیم.
مهم آن است که قسم خود را نردبان رسیدن به حق قرار دهیم، لذا هر چه خدا مقدر فرموده و هر چه داده، خوب است.
نکته مهم دیگر این که، خدا بنده را در داشتن مىآزماید و گاهى در نداشتن.
مهم، مرتبه عبودى ماست که در این راه تعیین مىشود.
البته، اگر مال و مقام باشد و حلال و حرام آن نیز رعایت شود و در راه بندگى به کار گرفته شود، بسیار مطلوب است.
تنها مورد پسندیده براى ما، غبطه است، آن هم فقط در اعمال و مقامهاى عبودى، و نسبت به اولیاى خدا که انسان آرزو کند که خدایا مرا نیز به آن مقامها برسان و این مقبول است، اما اگر همین امر، در مورد امور دنیوى باشد که:
«خدایا مرا مانند فلان کس، که در امور دنیوى به ظاهر موفق است، موفق بگردان.»
البته این درجهاى از حسد را دارد.
در قرآن کریم در باره حسد، در سوره یوسف، همان مثال برادران یوسف آمده است که به یوسف حسد بردند و در سوره فلق مىفرماید:
«به خدا پناه ببرید در موقع حسدِ حسودان.»