مقدمه :
ادبیات و هنر از پدیده هایی است که همواره نقشی موثر در زندگی انسان داشته واز دیر باز مورد نظر فلاسفه , اندیشمندان و مربیان بوده است .چنان که مکاتب گوناگون فکری ,سیاسی و اعتقادی هنر را به منزله وسیله ای کار آمد جهت توسعه مفاهیم و معارف مختلف در جامعه دانسته و آن را در پرورش انسان به گونه ای متناسب با هدفهای خود به کار گرفته- اند . صاحب نظران بر این واقعیت اتفاق نظر دارند که هنر,از قدیمی ترین پدیده های انسانی و اجتماعی بوده و در دوره های مختلف و فرهنگ ها و جوامع گوناگون وجود داشته و در مراسم مذهبی و اجتماعی و خلق آثار هنری نقش بارزی را عهده دار بوده است .
"تیتوس بورکهارت " در مقاله خود در باره هنر دینی میگوید :( هنر دینی هنری است که در ذیل دین محقق شده باشد و نتیجه تاریخی تقرب انسان به حقیقت مطلق است . در حالی که هنر امروز نتیجه تاریخی روی گرداندن بشر از حق و فروافتادنش از بهشت مثالی خویش است .) )
هنر دینی بیش از هر چیز مظهر روح است و هنر عرفی مظهر نفس یا نبوغ جمعی و بررسی این مسئله ضرورت دارد که مشخص کنیم که باورهای دینی در خلق آثار هنری تا چه اندازه تاثیر دارد و از چه اصولی پیروی می کند و چه اهدافی را دنبال میکند ؟
لذا در مقاله زیر کوشش شده است که ,هنر دینی از جنبه های مختلف مانند: روح هنر اسلامی ,ارزشهای جاوید آن و اصول و معیارهای آن از نظر دانشمندان و کارشناسان امور دینی مورد بررسی قرار گیرد تا بتوانیم تاثیر آن را برهنر معماری ایرا ن مورد مشاهده دقیق قرار دهیم .
تاریخ وقدمت هنر :
قدمت آثار هنری را مرتبط با پیش از تاریخ و عصر (پارینه سنگی ) از دوران غارنشینی انسان دانسته اند .نمونه های به دست آمده در نقاط مختلف جهان از جمله غار "لاسکو "در فرانسه بیانگر قدمت آثار هنری و پیشرفتتدریجی هنر در طی هزاران سال قبل می باشد .
پدیده های دیگر مانند :پیکر سازی ,هنرهای نمایشی ,افسانه ,شعر و آهنگ و.....هم از قدمتی طولانی برخوردار می باشند
تاریخ ادبیات و هنر دینی رامی توان به طورکلی از دو جنبه :ابتدایی و پیشرفته بررسی کرد.
الف : هنر و فرهنگ های دینی (بدوی ) : نقش هنردر باورهای دینی در گذشته های دور را می توان در قبایل و جوامع استرالیا ,افریقا و امریکا دید . در این جوامع به منظور پرستش خدایان ,درمان بیماری ها و .....(تاثیر هنر در دین) مراسمی توام با رقص ,آواز ,
فعالیت های نمایشی با صورتکهای گوناگون برگزار می کنند .ضمنا استفاده از نقاشی
, طراحی در تزیین ظروف و حجاری و پیکر تراشی از دیگر مواردی است که به کرات دیده شده است .
ب: هنر و فرهنگ پیشرفته : ادبیات و هنر در فرهنگ و تمدن کنونی جایگاهی ویژه دارد.
گسترش معارف بشری و دستاوردهای فکری و عملی همراه با پیشرفت تکنولوژی ,باعث تولید و ارائه آثار هنری بهتری شده است . زیرا هنر ابعاد مختلفی از زندگی فردی و جمعی را در زمینه های آموزشی ,درمانی و رسیدن به مقاصد خاص اجتماعی و سیاسی را نیز در بر می–گیرد . هنر امروز همچون وسیله ای موثر در جهت رسیدن به اهداف مختلف به کار گرفته می شود .مانند کنقاشی وشعر وموسیقی ونمایش و انواع دیگر هنرها با بهره گیری از امکانات جدید از توسعه و تاثیر فزاینده ای بر مخاطبین خود برخوردار شده اند .
البته شایان ذکر است که ,سودمند بودن یا زیانبار بودن هنر بستگی به سه عامل زیر دارد:
1-مقاصد مورد نظر 2- محتوی وپیام آ ن 3-نحوه نگرش و اقدام مسئولان جامع
اصول و معیارهای هنر دینی و جهانی
معجزه اسلام " کلام الهی"است که مستقیما در "قرآن کریم " نازل شده است و با خواندن در مراسم عبادی به فعلیت میرسد و نشاندهنده آن است که همه چیز اثر حقیقت الهی است .شریعت اسلام صور و سبکهای خاصی از هنر را تجویز نمی کند .بلکه قلمرو تجلیات هنر و حدود آن را معین می سازد . هنر اسلامی سعی برآن دارد که پریشانی ها و تمایلات نفسانی منفی گرا را از میان بردارد و تعادل ,آرامش و صلح را جایگزین آ ن سازد .از این امر می توان به اهمیت اساسی معماری در هنر اسلامی پی برد .همان طور که پیامبر (ص)میفرماید:
"خداوند امت خود را مورد عنایت قرار داده و تمام سطح زمین را جایگاه عبادت او قرار داده است ." (سوره اعراف آیه 27 )
در مسجد فرد مومن با وضو خود را تطهیر کرده و با قرائت قرآن با خدا در خانه خدا ارتباط برقرار می کند .طرد تصویر در هنر اسلامی وقار را به انسان برمی گرداند .زیرا یکی از علل کفر و اهانت به دین در بعضی از ادوار تاریخ اروپا و کشورهای دیگر توجه به تصویر در هنر دینی بوده است .هنر های بصری در اسلام را می توان در مقاله به صورت محدود از دو جهت مورد بررسی قرار داد . 1-معماری : علم و مهارت معمار در معماری اسلامی بسیار اهمییت دارد .زیرا در یک معماری دینی اکثر ابعاد یک بنا از دایره و شکل های هندسی تشکیل می شود که رمز واضح وحدت وجود است و نشان دهنده امکانات هستی است .
2- خط :در هنر خطاطی اسلامی قوانین شدید از لحاظ اشکال مشخص حروف و تناسب آنها ,استمرار وزن و انتخاب سبک وجود دارد .دیدنکتیبه های ماخوذ از قرآن کریم بر دیوارهای مساجد یا سایر مکانهای مقدس انسان را یاد آور این حقیقت می سازد که تار و پود حیات اسلامی از آیات قرآن نشات گرفته است و بدین وسیله تاثیر باورهای دینی را در هنر مشاهده کرد .زیرا یک اثر هنری تاثیر گذار نتیجه نهادینه شدن آن ارزش در فرد است .
ارزش هنر دینی در آن است که این هنر یک ذکاوت وبینشی را به فرد منتقل می کند که جامعه بشری فاقد آن است .هنر دینی دارای خصلت فعل و عقل است .ولی در هنر مسیحی عنصر اصلی نقاشی است و معتقدند درمکانهای مقدس باید تصاویر" حضرت مسیح وحضرت مریم" به همراه صلیب باشد .در هنر بودایی تصویر مقدس" بودا " محور هنر دینی است و مجسمه سازی نیز از ارکان اساسی هنر دینی به شمار می آید .در هنر تصویری هندو حالتها , حرکات و رقص اساطیری بسیار اهمییت دارد رقص عامل موثر در هنر هندوست .مانند :
"رقص شیوا –ناتا راجا|" در هنر دینی چینی ,طبیعت مظهر جاودان اصول کلی است و نقاشی آنها دارای خصایص خطاطی و از ظرافت عرفانی برخوردار است .