مقدمه
ملک الشعرای بهار از جستجوگران فرهنگی و روزنامه نگاران پرمایه و تاریخ نگاران دقیق بود . محمد تقی بهار فرزند حاجی میرزا محمد کاظم صبوری از سخنسرایان و شاعران بزرگ ایرانی است . او چندین دوره نماینده مجلس و یکبار نیز وزیر فرهنگ ایران شد . ملک الشعرا استاد دانشگاه بود و از آثار اومی توان به سبک شناسی ، تاریخ تحول نثر فارسی ، تاریخ احزاب سیاسی ، داستان نیرنگ سیاه و انتشار روز نامه های نوبهار ، تازه بهار و مجله دانشکده اشاره کرد . بهار از همان اوایل مشروطیت با ساختن تصنیف و ترانه های ملی که مفاهیم آزادی خواهانه در آن ها موج می زد به یاری مشروطه در ایران برخاست. او در بیست و هشتم شهریور در سال 1334 هنگامیکه مدیریت روز نامه بهار را به عهده داشت ، دستگیر و تبعید شد .
بهار ، تحصیلات نخستین خود را در مکتبخانه و نیز نزد پدرش ( محمد کاظم صبوری – ملک الشعرای آستانِ قدس رضوی ) گذراند . اندکی بعد در 18 سالگی ، پدرش را از دست داد و به ناچار سرپرستی خانواده را به عهده گرفت . شاعر جوان ، چون اداره امور خانواده بر او دشوار شده بود ، قصیده ای پرداخت و برای پادشاهِ وقت ، مظفرالدین شاه قاجار ، به تهران فرستاد که مورد پسند شاه واقع شد . شاه مبلغ یکصد تومان جایزه برایش فرستاد و همچنین لقب ملک الشعراییِ آستانِ قدس را – که قبلاً لقب پدرش بوده – به او اعطاء کرد .
با صدور فرمانِ مشروطه ، بهار به جمعِ آزادیخواهان پیوست و به سرودنِ شعرها و تصنیفهای سیاسی و میهنی روی آورد . سپس در تشکیلات سیاسی ، مثل انجمنِ سعادت وارد شد و روزنامه هایی چون نوبهار ، تازه بهار ، زبانِ ازاد ، دانشکده و ….. را راه اندازی کرد .سرانجام از مشهد به تهران تبعید گردید و مدتی بعد ، در تهران به عنوانِ نماینده به مجلس راه یافت . در 32 سالگی با روی کار آمدن رضاخان میرپنج ، مبارزات سیاسی بهار شدت گرفت . به همین سبب ، بارها دستگیر و زندانی شد .
مهارتِ سخنوری بهار را در هیچ یک از معاصران او سراغ نداریم . تسلط وی به زبان و فرهنگ فارسی و عربی ، قابل ستایش است . تنوع واژگان ، بهره گیری از واژه های اوستایی ، فُرس قدیم ، اصطلاحاتِ عامیانه و زبان مردم کوچه و بازار ، به شعر او خاصیتی بخشیده است که خود شاعر از آن به “ سبک ساده ” یاد می کند .
آثار تحقیقی او شامل تصحیح و انتشار تاریخ سیستان ، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ، مجمل التواریخ و القصص ، سبک شناسی ( در سه جلد) می باشد .
متن کامل پیام جناب آقای خاتمی در همایش بزرگداشت محمد تقی بهار به شرح ذیل است:
بسم الله الرحمن الرحیم
شناخت فراز و فرودهای تاریخ فرهنگ و سیاست در یکصد سال اخیر، مایه موثر خویشتن شناسی ملی ایرانیان است. تلاش های روشنگرانه چند نسل در طلب آزادی و استقلال ، ره توشه ای ارزشمند در شناخت راهی است که ملت سربلند ایران امروز در آن گام می زند و بدون درک درست و واقعی از راه طی شده، چشم اندازی روشن از آینده نمی توان ترسیم کرد.
***
ملک الشعرای بهار یکی از تلاشگران راه آزادی ، جستجوگران فرهنگی و روزنامه نگاران پرمایه و تاریخ نگاران دقیق است که شخصیت چند وجهی او نماد تحولات عرصه فرهنگ و سیاست در تاریخ معاصر ایران است. کوشش برای شناخت نقش وی در تاریخ معاصر ایران با همه فراز و فرودهایی که زندگی این سیاستمدار شاعر و محقق داشته است تلاشی برای درک بهتر مسیری است که ملت ایران طی یک قرن پیموده است.
بهار نماینده ادیبانی است که پس از مشروطیت مفهوم میهن و میهن دوستی را در قلمرو و فرهنگ عمومی ایران رایج کردند. او با تتبعات علمی و پرمایه خود مجموعه ای ارزشمند از تاریخ تطور زبان پارسی پدید آورد که هنوز هم در نوع خود کم نظیر است و هر پژوهشگر منصفی برای شناخت احزاب و جمعیت های پس از مشروطیت به نوشته های او نیاز جدی دارد، چرا که خود در بطن و متن این تشکل ها و جمعیت ها زندگی کرده و یکی از صادق ترین راویان تاریخ تشکل های سیاسی ایران معاصر است.
اینک که غبار حب و بغض ها فرو نشسته، نگاهی علمی و دقیق به حیات فرهنگی و سیاسی بهار کاری ارزشمند است که امیدوارم حاصل آن، روشنگری علمی دقیق و منصفانه باشد چرا که جامعه ایران در موقعیت کنونی بیش از همیشه به انصاف نیازمند است.
زندگی محمدتقی بهار
محمدتقی بهار (۱۲۶۶ - ۱۳۳۰ خورشیدی) معروف به "ملک‌الشعرای بهار"، شاعر و محقق و سیاست‌مرد ایران
آغاز زندگی و نوجوانی
میرزا محمد تقی صبوری، متخلص به بهار، در 18 آذرماه سال 1265 خورشیدی در مشهد متولد شد. هنوز به سن 18 سالگی نرسیده بود که پدرش، میرزا محمدکاظم صبوری، ملک الشعرای آستان قدس رضوی، درگذشت و به فرمان مظفرالدین شاه، لقب ملک الشعرایی پدر به پسر واگذار گردید.
بهار تخلص خود را از بهار شیروانی دارد. این شخص از سخنوران به نام عهد ناصرالدین شاه است که در مشهد به دوست خود صبوری، پدر بهار، وارد شد و در خانه وی درگذشت.
بهار ادبیات فارسی را نخست نزد پدر آموخت. از هفت سالگی به سرودن شعر آغاز کرد و چند سال برای تکمیل معلومات فارسی و عربی از محضر میرزاعبدالجواد ادیب نیشابوری و سیدعلی خان درگزی استفاده کرد و پس از آنکه صاحب شغل دولتی و منصب ملک الشعرایی شد، به تکمیل زبان عربی پرداخت و از راه مطالعهً کتب و مجلات مصری بر اطلاعات خود افزود و با دنیای نو آشنایی یافت.
آزادی‌خواهی
بهار از چهارده سالگی به اتفاق پدرش در مجامع آزادیخواهان حاضر شد و به واسطهً انس و الفتی که با افکار جدید پیدا کرده بود، به مشروطه و آزادی دل بست. دو سال پس از مرگ پدر که مشروطیت در کشور ایران مسقر شد، بهار به مشروطه خواهان خراسان پیوست.
بعد از فوت مظفرالدین شاه که میانهً مجلسیان و محمدعلی شاه کشاکش درگرفت، در مشهد انجمنی به نام "سعادت" به وجود آمد که با انجمن سعادت استانبول و آزادیخواهان باکو ارتباط داشت. بهار به انجمن سعادت راه یافت و در دوره‌ای که به نام "استبداد صغیر" شناخته شده، با بعضی از رفقای حزبی خود، از جمله سید حسین اردبیلی، روزنامهً خراسان را پنهانی به اسم "رئیس الطلاب" انتشار داد و نخستین اشعار ملی خود را در آن منتشر ساخت.
چندی بعد که مجاهدان بختیاری و رشت وارد پایتخت شدند و محمدعلی شاه به سفارت روس پناه برد و از سلطنت کناره گیری کرد، در همه جا و از جمله در مشهد جشن‌های ملی برپا شد. اشعار و سرودهایی که در شب جشن مشهد خوانده شد همه از بهار بود.
در سال 1289 خورشیدی حزب دموکرات ایران با تعالیم حیدرعمواوغلی، یکی از پیشگامان جنبش ملی، در مشهد تاًسیس شد و بهار که در همان سال به عضویت کمیتهً ایالتی حزب درآمده بود، روزنامهً "نوبهار" ناشر افکار و سیاست حزب جدید را دایر کرد. این روزنامه به واسطهً شهامت و حملات تند و آتشین خود بر ضد فشار روس‌ها و دخالت آنان در سیاست داخلی کشور اهمیت خاصی داشت. دولت تزار در ایران از مستبدان حمایت می‌‌کرد و نیرو به خراسان آورده بود و روش حزب دموکرات مخالف با سیاست روس و بقای نیروهای روسی در ایران بود.
روزنامهً نوبهار با فشار سفارت روس پس از یک سال توقیف شد و بلافاصله به نام "تازه بهار" دایر گردید تا اینکه در محرم خونین سال 1330 هجری قمری با بسته شدن مجلس و پایان مشروطهً دوم این روزنامه هم به دستور دولت دیکتاتوری ناصرالملک توقیف و بهار با نه نفر دیگر از افراد حزب به تهران تبعید گردید و به قول خود او "هر چه آزادیخواهان بافته بودند پنبه شد."
به سال 1294 خ. به عنوان نماینده برگزیده مردم مشهد رهسپار تهران شد.
در سال 1296 خورشیدی به نشر «مجله دانشکده» همت گمارد.
در سال 1299 مدیریت «روزنامه ایران» نیز به دوش استاد افتاد.
درسال 1307 به عنوان استاد ادبیات فارسی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به تدریس پرداخت.