جفری فِفِر» (Jeffrey Pfeffer) به عنوان یکی از بزرگترین نظریه پردازان و یا حتی بزرگترین نظریه پرداز حال حاضر تئوری و رفتار سازمانی شناخته می شود. تخصص و رویکرد اصلی «فِفِر»، قدرت و سیاست در سازمان هاست. «فِفِر» در یکی از مقاله های کلاسیک خود در سال 1977، ضمن بر شمردن دلایل اصلی عدم شفافیت مفهوم رهبری یک شک اساسی بر ارتباط رهبری و عملکرد سازمان ها وارد می کند. این ادعا با توجه به اینکه در مخالفت با یکی از رایج ترین پیش فرض های بسیاری از تحقیقات و مقالات علوم اجتماعی و حتی مخالف با پنداشت عامه مردم است جالب توجه است. اعتقاد یا عدم اعتقاد به تاثیر رهبری بر عملکرد سازمانها، در حال حاضر به عنوان یکی از وجوه تمایز نظریه پردازان علوم رفتار سازمانی شناخته می شود.
«ففر» سه دلیل اصلی برای کم تاثیر بودن رهبران بر موفقیت سازمانی ارائه می دهد. اول این که رهبران، منتخب هستند. اصل این که رهبران باید انتخاب شوند تاثیرگذاری آن ها را ناممکن می کند. خوب است که از خود بپرسیم مدیر تحت چه مکانیزمی انتخاب می شود؟ سهامدارن و هیات مدیره چگونه مدیری را انتخاب می کنند؟ افراد جامعه چه طور؟ آن ها به دنبال چه نوع صفاتی هستند؟ طبیعتا به دنبال صفاتی که مقبولشان باشند! آن ها رهبری را انتخاب می کنند که با معیارهایشان مطابق باشد. پس چه طور انتظار داریم که رهبر موجب تغییر سازمانها شود؟ تغییر سازمانهاست که موجب تغییر رهبران می شود. «ففر» از این پدیده تحت عنوان Homogeneity of leaders نام می برد.
دوم اینکه در موقعیت رهبری، محدودیتهای متعددی بر رفتار رهبر وجود دارد. رفتار رهبر علیرغم پیش فرض رایج یک متغیر غیروابسته نیست. «فیدلر» و نظریه پردازان اقتضایی اعتقاد به این دارند که هر رهبری در هر شرایطی نمی تواند کار کند. «ففر» پا را فراتر از آن ها می گذارد و ادعا می کند که علاوه بر این، کاری هم از ما ساخته نیست! رهبر متعلق و وابسته به شرایط است؛ شرایطی که محدود کننده رفتار اوست. افزون بر این، رهبران تا وقتی قدرت دارند که مطابق با صفاتی که انتخاب کنندگان از آنها انتظار دارند رفتار کنند. رهبری که هنجارشکنی کند رهبر نخواهد ماند و در واقع رهبر آن است که حرفی بزند که به تایید منتخبینش برسد.
سومین دلیل «ففر» این است که متغیرهای اندکی وجود دارد که هم بر عملکرد سازمان تاثیر بگذارد و هم رهبر قابلیت تاثیرگذاری بر آنها را داشته باشد. بسیاری از متغیرها، متغیرهای خارجی هستند. در واقع محیط تنها شامل کارمندان و هیات مدیره و سهامدارن نیست، بلکه شامل عوامل اقتصادی و سیاسی خارجی است که قدرت تاثیرگذاری بر آنها محدود است. آنچه که بیشتر از همه بر سود یک بقال تاثیر می گذارد قیمت شیر است! این نظر با نظر «سنگه» که سعی می کند تمامی تاثیرات را حاصل تصمیمات داخلی افراد ببیند در تضاد است.
تحقیقات میدانی متعددی نیز وجود دارد که ادعای «ففر» را تایید می کند. «لیبرسون» و «اوکونور» در تحقیقی که در مورد تاثیر عوامل مختلف بر موفقیت 167 سازمان در 13 صنعت و در طول یک دوره 20 ساله انجام دادند نشان دادند که در مقایسه با عواملی چون وضعیت صنعت و شرایط اقتصادی، «مدیریت» تاثیر بسیار اندکی بر عملکرد شرکتها دارد. در تحقیق دیگری «سالانیک» و «ففر» نشان دادند که شهردار ها تاثیر خاصی در شیوه تقسیم منابع در فعالیتهای شهری ندارند. علت تغییر سیاست ها در عواملی به جز مدیران است. در واقع این تحقیقات ادعا می کنند که تفاوتهایی که ما با تغییر رهبران در سازمان ها مشاهده می کنیم حاصل تغییر رهبران نیست بلکه تغییر رهبران و تغییرات سازمانی، همزمان و حاصل تغییرات ریشه ای در محیط سازمان است. این رهبر نیست که موجب تغییر می شود. بلکه او یک متغیر وابسته است. هم زمانی تغییرات محیطی و تغییر رهبرها افراد را به این اشتباه می اندازد. به نظر من، مشاهدات اخیر ما از دنیای سیاست و رهبران آن نیز با این تعبیر قابل ارزیابی است و می توان ادعا کرد که همزمانی تغییرات، ناظران بیرونی را به اشتباه در پیدا کردن علت اصلی اتفاقات سیاسی وادار می کند.
«میچ ابولافیا»، استاد من، به نکته جالبی اشاره می کرد. می گفت که از بسیاری از مدیران عامل شرکتهای طراز اول آمریکا در موقعیتهای غیررسمی پرسیده که چه چیزی را درباره مدیریت و رهبری بعد از قرار گرفتن در شرایط رهبری دریافته اند. جواب خیلی از این افراد این بوده که آنها قبل از مدیر شدن فکر می کردند که با مدیر شدن قدرت زیادی به دست می آورند. واقعیت چیز دیگری بود! در واقع عوامل محیطی بسیار تاثیرگذارتر بودند. به نظر من این را به راحتی در صحبت افراد عامی هم می بینید. شاید مشاهده کرده اید که چگونه یک راننده تاکسی بی کفایتی مدیران را عامل اصلی مشکلات می داند. یا اینکه چگونه چندین هزار نفر در انتخابات ریاست جمهوری ما کاندید می شوند و فکر می کنند می توانند مدیران بهتری باشند و یا دانشجویان مدیریتی که ادعا می کنند مدیران واقعی در سرجایشان نیستند!!