حسابرسی مستقل به آنگونه حسابرسی اطلاق می گردد که توسط شخص یا اشخاص مستقل از دستگاه یا شرکت انجام می گیرد . علاوه بر اظهار نظر نسبت به درستی صورت های مالی و پیوست های آن ، حسابرسی مستقل شامل مطالعاتی در اطراف چگونگی جریان امور و ارزیابی مستقلی نسبت به نتایج مالی عملیات و فعالیت های دستگاه و بالاخره کنترل های داخلی برقرار شده در آن نیز می گردد .
امروزه تعداد کثیری از حسابداران و حسابرسان در سراسر جهان با تاسیس موسساتی هر یک از چند نفر حسابدار و حسابرس متخصص باتجربه مبادرت به انجام حسابرسی مستقل می نمایند حسابرسان مستقل علاوه بر عملیات حسابرسی ، خدمات حسابداری ، تهیه و تنظیم سیستم های حسابداری ، برقراری سیستم های مکانیزه الکترونیک ، مشاوره در امور مالیاتی و یا تهیه گزارش های ویژه برای بانک ها ، بررسی اوراق بهادار و یا مراجع قضایی و نظایر آن مبادرت می نمایند .
حسابدار مستقل به شخصی گفته می شود که انجام خدمات حسابداری و حسابرسی را در قبال اخذ
حق الزحمه حرفه اصلی خود قرار داده . همکاری نزدیک بین حسابرسان موجب تبادل افکار و نظرات بین آنها و در نتیجه باعث پیشرفت حرفه حسابرسی می شود .
تاریخچه حرفه حسابرسی مستقل :
الف : در سایر کشورها :
اگر چه حسابرسی به صورتی که امروزه مورد عمل و استفاده قرار می گیرد . دارای سابقه نسبتا کوتاهی می باشد ولی باید دانست که حسابرسی به مفهوم رسیدگی به حساب و کتاب موسسات و شرکت ها در دنیا سابقه ای بسیار طولانی دارد . یعنی عملیات حسابرسی از زمانهای قدیم در مورد کنترل و اصول و مصرف وجود عمومی حسابهای خزانه دولت احساس گردیده و به مورد اجرا درآمد . بدیهی است در آن زمان به علت ابتدایی بودن روشهای حسابداری و مدارک دفاتر که نگهداری می شده و مسائل دیگر مانند عدم توسعه شرکت ها ، وظایف شخصی رسیدگی کننده بسیار مختصر بوده است . ولی موازات توسعه امر تجارت و بازرگانی جهانی که از قرن 15 آغاز گردید روشهای حسابداری تکامل یافت و روش دفترداری دوطرفه ابداع گردید .
در ابتدا نقطه نظر صاحبان سرمایه در جلوگیری از هرگونه تقلب و سواستفاده مدیران و کارمندان خلاصه می باشد لذا وظیفه حسابرسان در این زمانه عمدتا با کشف هرگونه تقلب و سواستفاده به شمار می آمد . در انگلستان که غالبا به عنوان زادگاه فن جدید حسابرسی شناخته می شود در زمان انقلاب صنعتی و پس از آن اصلاحات اساسی و گسترده به عمل آمد . برای برقراری یک سیستم کامل و مناسب حسابداری به منظور پیشگیری از سواستفاده ها و کشف به موقع آنها و تهیه گزارش ها و صورتهای مالی مورد اعتماد حسابرسان اتخاذ تصمیم نمودند ، نیاز فراوانی به وجود حسابرسان ورزیده و کاردان احساس شد . به این ترتیب حسابرسی تدریجا به عنوان حرفه ای مستقل شناخته شد و برای کسب عنوان حسابدار مستقل علاوه بر داشتن تجربه مفید ، گذراندن دوره های آموزش عالی در این زمینه ها نیز ضرورت یافت .
از اواخر قرن نوزدهم انجام حسابرسی های حرفه ای به تدریج عمومیت بیشتری یافت به طوری که خدمات جدیدی مانند رسیدگی های ویژه مالی و رسیدگی به وضعیت حقوقی ورشکسته ها و مشاوره های مالیاتی جانشین بعضی یا قسمتی از فعالیت های تعیین شده موجب گسترش حرفه حسابداری منتقل گردیده ، البته هنوز قسمت عمده فعالیت اغلب حسابداران مستقل و حسابرساسی های مستقل تشکیل می دهد . انجمن های حسابداری علاوه بر نقشی که در چگونگی تدوین قوانین مالی کشورها به عهده گرفتند با ایجاد موازین و ضوابط حرفه ای حرفه حسابداری مستقل را شدند . امروزه در بیشتر کشورهای جهان حرفه حسابداری مستقل تحت نظارت انجمن های حرفه ای به صورت تشکلی درآمده است و در بعضی از کشورها علاوه بر مجامع حرفه ای اصلی انجمن های دیگری نیز جهت اعتلای بیشتر و پیشرفت شاخه های ویژه و تخصصی حسابداری تاسیس یافته است . شاید مشهورترین این مجامع انستیتوی حسابداران خبره در انگلستان و ویلز و انستیتوی حسابداران رسمی امریکا باشند . تقریبا کلیه مجامع حرفه ای عمده جهان اقدام به تدوین رهنمود و استانداردهای حسابداری و حسابرسی می نمایند .
حرفه حسابداری در ایران :
اولین موسسه ایران در اوایل دهه 1340 و بیش از 40 موسسه حسابرسی معتبر تشکیل شد که در سطح موسسات حسابرسی بین المللی بودند .
ماده 62 قانون تجارت : مجمع عمومی سالیانه 1 یا چند نقش از غیرشرکا انتخاب می کنند که مسئولیت دارند موضوع عمومی شرکت و همچنین صورت های حسابرسی را که مدیران تقدیم می کنند گزارشی به مجمع عمومی بدهند .
ماده 165 قانون تجارت : در شرکت های مختلف سهامی هیئت نظارتی مرکب از 3 نفر از اعضای هیئت نظارت دفاتر و صندوق و کلیه اسناد شرکت را تهیه و همه گزارشی به مجمع عمومی بدهند . و هرگاه در تنظیم صورت دارایی خطایی مشاهده کردند در گزارش خود ثبت کنند و اگر مخالفتی با پیشنهاد مدیر شرکت در تقسیم منابع داشته باشند دلایل خود را بیان کنند .
ماده 149 لایحه قانون اصلاحات قانون تجارت :
بازرسان می توانند در هر وقتی اسناد ومدارک شرکت را بازرسی و از کارشناسان استفاده کنند به این شرح که قبلا آنها را به شرکت معرفی کرده باشند .
ماده 150 ) بازرسان وظیفه دارند گزارشی را در مورد شرکت مجمع عمومی عادی بدهند این گزارش باید حداقل 10 روز قبل از تشکیل مجمع عمومی عادی جهت مراجعه صاحبان سهام در شرکت آماده باشد .
- در صورتیکه تعداد بازرسان زیاد باشد باید هر کدام گزارش واحدی ارائه کنند و اختلاف نظر خود را با ذکر دلیل در گزارش قید کنند
ماده 151 ) هرگاه بازرسان تخلفی از طرف مدیران شرکت دیدند به مجمع عمومی و مرجع قضایی صلاحیت دار گزارش دهند .
ماده 152 ) در صورتی که مجمع عمومی گزارشی از طرف بازرسان در مورد دارایی ، ترازنامه ، حساب سود و زیان دریافت نکردند نباید تصویب شود در غیر این صورت فاقد اعتبار است .
ماده 153 ) در صورت انتخاب نکردن بازرس رئیس دادگاه شهرستان بازرسان را انتخاب و وظایف مربوطه را به آنها محول می کند و تصمیم رئیس دادگاه شهرستان در این مورد غیرقابل شکایت است .
ماده 154 ) بازرسان در مقابل شرکت و اشخاص ثالث نسبت به تخلفات آنان مسئول جبران خسارت وارده هستند .
ماده 155 ) تعیین حق الزحمه بازرس با مجامع عمومی عادی است .
ماده 156 ) بازرس نمی تواند در کل معاملات شرکت مستقیم یا غیر مستقیم شرکت کند .
- تصویب قانون مالیات بر درآمد در مجلس شورای ملی سابق در سال 1335 نخستین مرحله رسمیت حرفه حسابداری و حسابرسی در ایران شناخته شد.
ماده33 ) درموقعی که انجمن محاسبین و کارشناسان قسم خورده تشکیل شود و وزارت دارایی نتیجه رسیدگی محاسبین قسم خورده را در مورد حساب شرکت یا هر بازرگان باید بپذیرد.
دددر مرداد 1340 وزارت دارایی به منظور تشکیل مرجع رسمی در رسیدگی به حسابها و اظهار نظر در اختلافات محاسباتی صادر کرده این انجمن ها انجمنی مستقل و دارای شخصیت حقوقی تعریف شده است. این انجمن شامل دادستان دیوان محاسسبات نمایندگان دادستان تهران ، اتاق بازرگانی ، بانک مرکزی ایران و سه حسابدار متخصص به مدت 9 ماه تقاضای داوطلبان را رسیدگی اعضای انجمن توسط حکم وزیر دارایی وقت به عنوان حسابداران قسم خورده شناخته شده اند.