شاعر اجتماعی کیست؟
شاعر اجتماعی کسی است که بر کلیه جریانهای زمانی و مکانی خود وقوف دارد. یعنی مذهب ، سیاست ، جامعه شناسی ، تاریخ و غیره. چنین شاعری قدرت تجزیه و تحلیل مسائل را داشته و خود را جدا از مردم و اجتماعش نمی داند. (( باباطاهر درد زمانه خودش را شناخته بود ، خودش سوته دل بود و سوته دلان را خبر می کرد تا گرد هم آیند و غمها وانمایند. )) ۷ شاعر اجتماعی باید به دنبال (( درمان باشد نه تسکین ، به دنبال تفهیم باشد نه تسکین ، طبیب غمخوار باشد نه دلقک بیعار. )) ۸ و به یاری حقیقت هایی
می رود که نیازمند پناه اند و حنجره ای را طلب می کنند که فریادشان را به گوش اهلش برسانند. (( وقتی درست حرف زدی و حرف دلت ، شرفت ، مسولیتت و حرف مردم خود را زدی و حرف تقاضای تاریخ انسانی و شرفمند و پیشرو زمانه ات را زدی ، آن وقت احتمالا بل
یقینا مردم زمانهای بعد هم تو را به عنوان یک سند می شناسند ، یک شاخص. )) ۹ شاعر
وقتی به این نقطه می رسد می داند در کجای زمین ایستاده است و ستا ینده کدامین
معانی و اوضاع است.
شاعر اجتماعی وابسته به یک حزب و مبلغ یک تفکر ایدئولوژی نیست ، زیرا در غیر این
صورت شعر را که باید در خدمت کل جامعه و خیر تک تک اعضای آن باشد در خدمت گروهی خاص و اهداف ویژه ای در می آورد. چنین رویه ای آزادی را از شاعر گرفته و او را ملزم به چرخش در یک دایره بسته می کند. (( وقتی که ما از یک آرمان سیاسی حمایت می کنیم می توانیم دچار اشتباه و فریب بشویم و به این ترتیب این اشتباه و فریب را به دیگران منتقل کنیم. )) ۱۰ بنابراین التزام شاعر باید (( فارغ از سیاست و تنها در راه تعالی انسان باشد. )) ۱۱ چنین رویه ای را می توانیم در اشعار شاعرانی چون شاملو ، خوئی ، سپانلو ، اخوان و
نظایر آنها ببینیم. (( دوران کمال شعر اخوان ، دو دهه سی و چهل است و عجیب اینکه در
این دوران است که شاعر با اینکه علایق سیاسی چپ و ناسیونالیستی داشته است ، شعر
سیاسی محض در اشعار او کمتر می یابیم. حتی قصیده غرایی که در ستایش دکتر مصدق
سروده و شاید در زمره سیاسی ترین اشعار او باشد ، از شعار خالی است. این امر عجیب
نیست ، زیرا در شعر بر خلاف آنچه معمولا تصور می کنند ، مراد و مقصود شاعر بیان
نمی شود و اگر شد ، قاعدتا می بایست شعر شاعر سراسر آکنده از مطالب و مضامین
ایدئولوژیک و سوسیالیسم و ناسیونالیسم باشد. )) ۱۲
در یک جمع بندی باید گفت که شاعر اجتماعی در درجه نخست باید شاعر به معنای اخص
آن باشد ، به گونه ای که (( هویت هنری خود را ثابت کند )) ۱۳ و سپس طبق گفته
مایاکوفسکی (( برای نوشتن از اجتماعش سفارش قبول کند. )) ۱۴یعنی یعد از آشنایی با
زیروبم شعر و شاعری و آراسته شدن به فنون آن پاسخ شایسته ای به سفارش اجتماعش
بدهد.
تاثیر ناسیونالیسم بر نوسیندگان ایرانی
«ایران نو» ارگان حزب دموکرات و مهمترین و معتبرترین روزنامه تهران در دوره مشروطه دوم بود. انتشار این روزنامه به صورت مستقل در ۲ شهریور ۱۲۸۸ آغاز شد و چندین سوسیال دموکرات برجسته که به حزب دموکرات وابسته بودند آن را اداره می کردند. ایران نو در تابستان ۱۲۸۹ تعطیل شد، اما در ۴ آبان ۱۲۸۹ به عنوان ارگان رسمی کمیته مرکزی حزب دموکرات دوباره منتشر شد. ایران نو یکی از جدی ترین مطبوعات سوسیالیست های ایران در قرن بیستم بود و روزنامه نگاری به سبک اروپایی را در ایران رواج داد.بعضی از اشعار اولیه ملک الشعرا بهار و لاهوتی کرمانشاهی (دو شاعر برجسته اوایل قرن بیستم) نخستین بار در ایران نو چاپ شد. در این روزنامه آثار نویسندگان برجسته اروپایی از جمله الکساندر دوما ولئو تولستوی با ترجمه فارسی در دسترس عموم قرار گرفت. همچنین این روزنامه با نقد خود از جامعه طبقاتی، تعصب علیه زنان، یهودی ستیزی و دیگر اشکال تعصب های قومی و مذهبی تاثیر فراوانی بر فضای اجتماعی و سیاسی آن دوران گذاشت. ایران نو نامه ها و تفسیرهای مربوط به مسائل اجتماعی زمانه را چاپ می کرد. از ضرورت آزادی بیشتر و تحصیل زنان و مصائب کارگران و پیشه وران و دهقانان داد سخن می داد. سرمقاله ها کاملاً در انتقاد از سیاست های امپریالیستی و قدرت های اروپایی در خاورمیانه، آسیا و آفریقا نوشته می شدند. ایران نو انواع تعصب های مذهبی و قومی مسلمانان ایرانی را نسبت به اقلیت های غیرمسلمان آشکار کرد، نامه هایی از حامیان ارمنی- ایرانی نهضت از جمله اعضای حزب داشناک به چاپ رساند و نمونه هایی از یهودی ستیزی در خیابان های تهران و ایالت های دیگر را فاش کرد. ایران نو نخستین نشریه فارسی بود که علیه یهودی ستیزی در ایران سخن گفت. هیات تحریریه آن شامل مسلمانان و ارمنیان ایران و قفقاز بود. محمدامین رسول زاده سردبیرش از یک خانواده روحانی باکو بود. حامی مالی روزنامه و مدیر آن یک ارمنی متمول موسوم به ژوزف بازیل بود که به روزنامه ارمنی حزب داشناک به نام آراوود (صبح) نیز کمک مالی می کرد. ایران نو نماینده آرای انواع ایدئولوژی های جناح چپ بود و آینه مواضع گوناگونی به شمار می رفت که اعضای حزب دموکرات در قبال مسائل اجتماعی و سیاسی آن زمان اتخاذ می کردند. مقاله ها و بحث هایی در تائید لیبرالیسم، گرایش های مختلف درون سوسیال دموکراسی و حتی پان اسلامیسم همه در کنار هم به چشم می خورد. این روزنامه به صورت تریبونی درآمد که در آن از ماهیت انقلاب مشروطه ایران و جهت گیری آینده اش بحث می شد. نویسندگان ایران نو به جای دو گزینه انقلاب و اعتدال از موضع بینابین دینی تکامل طرفداری می کردند. «راه تکاملی توسعه» به معنی تجدید سازمان اقتصاد، صنعت، تجارت و قشون براساس مدل های اروپایی و اصلاحات تدریجی اجتماعی بود. در اسفند ۱۲۸۸ ایران نو از خوانندگانش خواست تا به نشانه اعتراض علیه ادامه اشغال روسیه نوروز ۱۲۸۹ را جشن نگیرند و این تقاضا هم اجابت شد.ایران نو پس از صدور دستور تعطیلی سرمقاله ای با عنوان «حمله از مطبوعات شروع می شود» هم چاپ کرد. در این سرمقاله نوشته شده بود که آزادی مطبوعات را به هر قیمتی باید حفظ کرد، زیرا اولین وسیله دفاع از حقوق انسانی و دشمن استبداد نوخاسته به شمار می رود و در ادامه آمده بود: «در همه جا و همه وقت این طور شده. ارتجاع اولین حمله خود را به مطبوعات وارد آورده و این هم طبیعی است. وقتی بخواهند آدمی را لخت کنند یا اینکه او را بکشند اول کاری که حرامیان و جانیان می نمایند دهن آن شخص را می گیرند تا اینکه صدا درنیاورد و بعد دست و پاهایش را می بندند تا مقابله نکند.»