مقدمه
امروزه شاهد رشد و تحول در جهان ورزش هستیم از جمله جا به جا شدن رکورد ها در رشته ها ی مختلف ورزشی خود شا هد ی بر این امر است و با گسترش حرفه أی گری در ورزش برنامه ریزان و دست اندرکاران د نیای ورزش به دنبال آن هستند تا از آخرین دست آورد های علمی و عملی بهره گیرند . سالهای زیادی است که ورزش از حالت سنتی خود خارج شده است و اگر مللی در این مبارزه علمی از قا فله عقب بما ند در جهان ورزش حرفی برا ی گفتن نخوا هد داشت بدیهی ا ست که تما می اعما ل بشر ی از دو جنبه فیزیو لو ژیکی و روا نی قا بل بررسی می باشد و با عنایت به نقشی که جنبه های روا نی در اعما ل و ر فتار بشر دارند تو جه به رشته روا نشناسی ورزش از جایگاه و اهمیت خا صی برخوردار است .
روانشناسی ورزش
تئو ریها ها و پژوهشهای جد ید اساسا در حوزه های شخصیت نگرش های نسبت به ورزش پرخاشگری در ورزش اظطرا ب و استرس نفوذ های اجتماعی ا نگیزش و کسب مهارت می باشد همچنین نمونه های متنوعی از رشته ها ی ورزش از جمله فوتبال وزنه برداری و …… را شامل می شود .
به دلیل وجود شیوه های مختلف در جهت بکارگیری روانشناسی در حوزه ورزش و وجود فعالیتهای متنوع در فرهنگهای مختلف تحت عنوان فعالیت های ورزش لازم است تا تعریف کاملا گسترده أی از روانشناسی ورزش را از انجمن روانشناسی ورزش اروپا ( FEPSAC ) با کمی اختصار ارائه دهیم .روانشناسی ورزش به بررسی فرایندهای بنیادین روانشناسی و تأثیر ات أن بر ورزش می پردازد .
تعریف ورزش :
شامل کلیه فعالیتهای جسمانی است که به منظور رقابت ,تفریح , تربیت و سلامتی انجام می پذیرد .
روانشناسی :
علم ذهن و رفتا ر (گروس )
به دلیل اینکه روانشناسی ورزشی رشته أی جدید و گسترده است و رشته های تخصصی بسیار زیادی وجود دارد به یک رشته مربوط به انین مقاله می پردازیم .
انگیزش و ورزش :
1-انگیزش درونی و بیرونی
2-چشم اندازهای انسانی بر انگیزش
3-انگیزه –پیشرفت
4-رویکردهای شناختی نسبت به انگیزش
انگیزش درونی و بیرونی
تمایزمهم درانواع انگیزه های نوع بشر انگیزش درونی و بیرونی است انگیزش
بیرونی از پاداشهای بیرونی ناشی می شودانگیزش درونی ازدرون شخص سرچشمه میگیردهم انگیزه درونی وهم بیرونی هر دو در ورزش مهم هستند وروانشناسان ورزشی می توانندهم هم انگیزه های درونی وهم بیرونی را برای بهبود عملکرد اشخاص به کارگیرندانگیزه های درونی برای شرکت در ورزش شامل تهیج-تفریح-علاقه به عمل وفرصت برای ثابت کردن تواناییهای خود-بهبود مهارتها وخلاصه به دلیل لذت بردن از ورزش است
انگیزه های بیرونی می تواند بشکل جایزه و انعام و پاداشهای کمتر ملموس مثل ستایش یا کسب موقعیت مورد استفاده قرار می گیرد .
به عنوان مثال برای ترغیب و انگیزاندن مددجویان به ورزش از هر دو روش انگیزش یعنی درونی و بیرونی باید استفاده نمود. به این صورت که ضمن اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در خصوص فواید ورزش که انگیزشهای درونی مثل تهیج – تفریح و لذت بردن از ورز ش و سلامتی و از انگیزش های بیرونی مثل اعطای تلفن – مرخصی – ا ستفاده ازآزادی مشروط و تخفیف مجازات به ورزش کردن می انگیزانیم و ورزش باعث می شود که بسیاری از مشکلات روحی وروانی و حتی در ترک اعتیاد و مؤثر واقع گردد.
دیدگاه های انسانی به انگیزش:
در دیدگاه های انسانی به دو تئوری از مازلو و (ملک کلند و اتکینسون )بنام تئوریهای
1-تئوری نیاز (مازلو)
2-تئوری انگیزه و پیشرفت ملک کلند واتکینسون
اشاره و توضیحاتی در این خصوص ارائه خواهد شد.
مازلو تئوری انگیزش بشری را به منظور تبیین تمامی انواع نیازهای بشری مطرح ساخت و آنها را بر اساس اولویت بشکل هرم زیر طبقه بندی نمود.
نیاز
خودشکوفایی
نیاز زیبا شناسی
نیازهای ذهنی
نیازبه احترام
نیازهای اجتماعی
نیازهای ایمنی
نیازهای فیزیولوزیکی
هرم نیازهای مازلو که با ارضاء هر انگیزه از پایین هرم به بالا حرکت می کنیم ارضاء نیازهای فیزیولوژیکی ما مثل غذا وگرما در اولویت اول قرار دارند زیرا بدون ارضاء این نیاز زنده نیستیم در مرحله بعدی ما نیاز به ایمنی را جستجو می کنیم .وقتی نیاز ایمنی ارضاء شد به دنبال نیازهای اجتماعی یعنی تعلق داشتن به گروه و ارتباط داشتن با دیگران مطرح خواهد شد .بعد از این مرحله نیاز به احترام ارجحیت پیدا می کند . زمانی نیازهای احترام به خود ارضاءشود که به شایستگی و آ نچنان که لایق آن هستیم شناخته شویم وقتی به این نیاز دست پیدا کردیم نیازهای ذهنی که شامل بدست آوردن درک و دانش است پدیدار خواهد شد. پس در هرم نیازهای مازلو نیازهای زیباشناختی یعنی نیاز به زیبایی نظم و تعادل مطرح می گردد . نیاز نهایی بشری از نظر این تئوری خود شکوفایی یعنی کامل شدن شخص و رسیدن به انرژی بالقوه است .اما مقدار کمی به مرحله خود شکوفایی می رسد به هرحال ورزش احتمالا”راهی است برای رسیدن به مرحله خودشکوفایی می توان گفت ورزشکاران را که در رشته ورزششان به نقطه اوج می رسند و دارای رکورد جهانی و عناوین قهرمانی می شوند به مرحله خود شکوفایی نزدیک می شوند . و از طرف دیگر ما نباید خودشکوفایی را دقیقا’’با موفقیت مساوی فرض کنیم زیرا افراد بسیاری در ورزش به نقطه اوج و پیشرفت رسیدند اما شخص کاملی نشدند و بالعکس ((وضعیت مختلی پیدا نکردند.))
ارزیابی تئوری مازلو:
با توجه به اینکه تئوری مازلو از نفوذ بسیار بالایی برخوردار است و این تئوری چشمان ما را به دامنه أی از نیازهای انسانی می گشاید ولی در بعضی مواقع تئوری نیازهای مازلو درست از آب در نیامد ه و کاملا’’برعکس أن اتفاق افتاده است بر فرض مثال با توجه به اینکه اکثر سارقین بعلت نیازهای فیزیولوژیک دست به انجام این جرم و عمل خلاف می زنند و لیکن عده أی نیز هستند که به علت های مختلف که ریشه مالی و فیزیولوژیکی نداشته این جرم را انجام می دهند و یا کسانی که قاچاق مواد مخدر انجام می دهند هدف مالی نداشته بلکه از بین بردن جوانان و ضربه به اجتماع و افراد جامعه را مد نظر دارند انجام می دهند .
تئوری انگیزه وپیشرفت (مک کلند و اتکینسون ):
هدف از این تئوری برای تبیین این موضوع است که چرابرخی از اشخاص نسبت به دیگران بیشتر برانگیخته می شودانگیزش درونی ورزشکاران به عنوان انگیزه پیشرفت تصور می شود اما انگیزه مخالف این انگیزه درونی- انگیزه اجتناب از شکست است وقتی با ورزش سرو کار داریم با یک تعارض گرایشی –اجتماعی مواجه هستیم به وسیله اشتیاق به کامیابی برای وارد شدن و شرکت کردن در ورزش برانگیخته می شوداما همچنین به وسیله اشتیاقما ن برا ی اجتناب از شکست برانگیخته می شویم تا از شرکت کردن در ورزش اجتناب کنیم این موضوع می تواند به صورت یک معادله بشکل زیر نشان داده شود.
انگیزه پیشرفت = اشتیاق به موفقیت – ترس از شکست
برای مک کلند و اتکینسون انگیزه پیشرفت یک خصلت شخصی است برای برخی اشتیاق به موفقیت بسیار مهمتر ترس از شکست است و در این صورت انگیزه پیشرفت بالاتر از ترس از شکست خواهد بود و بالعکس این موضوع نیز صادق است این خصلت شخصیتی تنها عاملی نیست که برانگیزش موثر است موقعیت نیزمهم است خصوصا”احتمال موفقیت و مشوق برای موفقیت . بدین ترتیب حتی اگر ورزشکاری دارای اگیزه پیشرفت پایینی باشد اما اگراحتمال موفقیت بالاو پاداشهابرای موفقیت زیاد باشد احتمالا برانگیختگی افزایش خواهد یافت .
ارزیابی تئوری پیشرفت :
گیل (1976)پژوهشهای انجام شده در خصوص دشواری تکلیف را مرور کرد و نتیجه گرفت که حمایتهای زیادی بر این تئوری وجود دارد ((کسانی که دارای انگیزه پیشرفت بالا هستند تکالیف دشوار را جستجو می کنند و کسانی که دارای انگیزه پیشرفت پایین هستند تکالیف آسانتر را تر جیح می دهند و پیکرهرنر دریافت که تفاوتهای جنسیت در انگیزه پیشرفت می تواند به وسیله انگیزه سوم بغیر از انگیزه موفقیت و انگیزه اجتناب از شکست تئوری مک کلند را تکمیل می کند تبیین دشوار این انگیزه سوم ترس از موفقیت (FOS ) نامیده می شود این انگیزه بر خلاف اشتیاق به موفقیت و اشتیاق اجتناب از شکست عمل می کند هرنر اظهار کرد که زنان دارای اشتیاق برابر با مردان برای پیشرفت و اشتیاق برای اجتناب از شکست هستند اما أنها به دلیل داشتن ترس از موفقیت بیشتر در انگیزه پیشرفت به مردان متفاوت می باشند .
رویکردهای شناختی نسبت به انگیزش :
نظر به اینکه رویکرد انسانی نسبت به انگیزش کل نگر است یعنی أن تلاشهای برا ی تبیین تجربه انسانی بطور کل است رویکرد شناختی به ویژه روی جنبه تجربه انسانی که چطور فکر می کنیم تمرکز دارندروانشناسان ورزش این مورد به دو جنبه ِِاسناد و خودباوری علاقمند شده اند .
اِسناد :
به دلیل اینکه بشر مشتاق درک جهان پیرامون خودش است گرایشهای برای ساختن اسنادهایی راجع به دلایل رویداد و رفتارها دارند بدین معنا ست که ما راجع به این که چرا کمی به شیوه خاصی رفتار یا عمل کرد نتیجه گیری می کنیم .ما خواه اسنادی برای رسیدن به نتایج صحیح داشته باشیم یا نداشته باشیم راجع به رفتارخودمان و رفتار آنهایی که در پیرامون ما هستند اسنادهایی می سازیم بنام اسنادهای درونی وبیرونی :
اسنادهای درونی مسئولیت رفتار یا عملکرد را به شخص نسبت می دهند .اسنادهای بیرونی دلایل را به موفقیت نسبت می دهند .
در شکست بازیکنان تیم درمقابل حریف بازیکنانی که اسنادهای درونی رامی پذیرندخودتان را مقصر می دانند اما آنهایی که اسنادهای بیرونی را می پذیرند موفقیت دیگران را مقصر می دانند .این که اسناد ما درونی یا بیرونی باشد به نظر می رسد به عزت نفس ما مربوط شود و از این رو می تواند بر عملکرد ما مؤثر باشد تأثیر بگزارد.
بیدل و هیل (1992)مطالعه که در آن 58 دانشجو دانشگاه برای اولین بار به شمشیر بازی می پرداختند را اجرا کردند پیامدهای هر مسابقه بوسیله آزمایندگان دستکاری شدند به طوری که برخی از شرکت کنندگان بطور پیوسته برنده شوند و دیگران پیوسته شکست خوردند بعد از یک سری مسابقات – اسنادها و حالتهای هیجانی شرکت کنندگان ارزیابی شد تجزیه و تحلیل أماری نشان دادکه اسنادهای ساخته شده به وسیله دانش أموزان برای تبیین نتایج به شدت با هیجانات تجزیه شده أنها خصوصا”در شرکت کنندگانی که پیوسته شکست خورده بودندمرتبط بود این نشان می دهد که در شکست خوردگان پیش بینی اصلی عزت نفس درک چرایی شکست أنهاست .
از وینر (1974)مدل اسناد به شکل زیر می باشد:
بیرونی
درونی
ثبات
بی ثبات
دشواری تکلیف
توانایی
بخت واقبال
تلاش
اگر ما پیوسته شکست بخوریم یا پیروز شویم اسنادهای ما احتمالابا ثبات خواهد بود این بدین معناست که احتمالا پیامد را یا با توانایی یا دشواری تکلیف نسبت می دهیم بیشتر احتمال دارد ما موفقیت (پیروزی )را به توانایی و شکست را به دشواری تکلیف نسبت دهیم .
عزت نفس رابامفهوم جداگانه خودباوری مطرح نموده است عزت نفس بنحوای که ماراجع به خودمان احساس میکنیم مربوط می شود وعزت نفس عموما پیوستاری از وضعیت باثبات است بالعکس خودباوری به عقیده ما راجع به توانایی وشایستگی مان مربوط میشود .
برخلاف عزت نفس خودباوری یک وضعیت خاص است برای مثا ل اگرشما یک ورزشکارطبیعی باشید اما با برخی از مشکلات روانشناسی دست به گریبان هستید خودباوری احتمالاً در زمین بیشتر به درد شما خواهد خورد تا در کلاس درس.
خودباوری می تواند تأثیر نیرومندی را روی عملکرد داشته باشد وقتی تکالیف فوق العاده انجام شدنی تصور شود آنها پیش پا افتاده تلقی خواهند شد و خود باوری می تواند به وسیله عملکرد موفقیت آمیز تشویق شفاهی و پسخوراند راجع به عملکرد و تقویت شود.
نتیجه:
بشر دارای نیازهای متنوعی است که برخی از آنها می تواند به وسیله ورزش ارضاء شود. تمایز مهمی بین انگیزش درونی و بیرونی وجود دارد پژوهشهای معاصر نشان می دهد که انگیزش درونی عامل مهمتری برای اکثریت شرکت کنندگان در ورزش است. انگیزه های بیرونی ممکن است بسته به شرایط افزایش یکی از انگیزه های مهم که خصوصاً با ورزش در ارتباط است نیاز به موفقیت است. پرنفوذترین تئوری که تبیین موفقیت را جستجو می کند از اتکیسنون مک کلند می باشد. آنها فرض شان بر این است که ما به وسیله انگیزه موفقیت و هم به وسیله نیاز اجتناب از شکست برانگیخته می شویم دو رویکرد اخیر می شود که در آن، تعیین می کنیم که چه کاری را این چنین انجام دادیم با آموزش بازسازی اِسناد ما می توانیم ورزشکاران را برای سالمتر ساختن اسنادها بر مثل اسناد دادن شکست به تلاش به جای توانایی کمک کنیم. موفقیت پسخوراند، تشویق شفاهی و آموزش بازسازی اسناد همگی می توانند خودباوری را تقویت کنند.
ورزش و تغذیه سالم استرس را کاهش می دهند
تغذیه
هر انسانی در شرایطی خاص و یا بجرانی با استرس روبرو شده است. استرس و فشار روحی به غیر از اتکه با شرایط روحی و اعتماد به نفس شخص در ارتباط باشد، با تغذیه و شرایط بدنی نیز مرتبط است.
ورزش صحیح و تغذیه سالم به بدن کمک می کنند تا در کنترل سیستم عصبی، بدست آوردن اعتماد به نفس و کار کردن و فرمان گرفتن صحیح در شرایط بحرانی موفقتر عمل کند.
تحقیقات نشان داده است که اشخاصی که تغذیه سالم دارند و مرتب ورزش می کنند بسیار کمتر از اشخاص دیگر در شرایط بحرانی عصبی می شوند.