نگهداری منابع گازهای پزشگی ومراقبت از کپسولهای گازهای پزشگی معمولاً تحت نظارت مهندسین وافراد فنی بیمارستان است ولی متخصصین هوشبری که از این منابع گازی وگپسولها استفاده می کنند باید شناختی دراین باره داشته باشند .
کپسولهای گاز
اغلب کپسولهای گازی بزرگ را در وضعیت سرپا وبعضی از کپسولهای کوچکتر وکپسولهای کوچکتر وکپسولهای اتانوکس را خوابیده نگهداری می کنند . کپسولها را باید داخل درهای بسته نگهداشت وآنها را در برابر هوا وسرما وگرهای شدید محافظت کرد . همچنین محل نگهداری کپسولهای پر وخالی باید جدا از هم باشد . کپسولهای محتوی گازهای پزشگی را باید جدا از انواع دیگر کپسولها نگهداشت وبرای گازهای اشتعال پذیری مانند سیکلو پروپان فضای جداگانه ای اختصاص داد . این کپسولها را برای اینکه بتوانند فشارهای بالایی را متحمل شوند از فولادی با کربن زیاد ، فولاد ومنگنز یا آلیاژ آلومینیم می سازند ، هر چند اگر کپسول روی سطح آسفالتی سختی بیافتد این فولادها نیز از خطر انفجار مصون نخواهد ماند .
کپسولها علاوه برداشتن برچسب به کد رنگ نیز مجهزند . در استاندارد بین المللی رنگها گازهای پزشکی (ISO/R32) کپسولهای اکسیژن سیاه اند با درژوش سفید ، اکسیدازت آبی ، سیکلو پروپان نارنجی ، ودی اکسید کربن خاکستری است . در بریتانیا از سیستم بین المللی پیروی میشود ولی در آمریکا وبرخی از کشورهای دیگر ممکن است هنوز کدهای رنگ مختلفی را دید .
دور گلوگاه هر کپسول در بریتانیا دیسک پلاستیکی وجود دارد که رنگ وشکل آن معرف آخرین سالی است که کپسول بازرسی شده است (شکل 21-1) . سازندگان کپسولها به طور منظم کپسولها را بازرسی وامتحان می کنند . این بازرسی شامل بازرسی درونی کپسول با اندوسکوپ نیز هست وکپسولهای معیوب را از رده خارج می کنند . مدت زمان بین بازرسی ها متغیر بوده وبسته به نوع گاز از پنج تا ده سال است .
در بالای کپسول بر چسب شناسایی قرار دارد که موارد ایمنی را فهرست وار روی آن نوشته اند . اگر روغن یا معایعات اشتعال پذیر دیگر با اکسیژن ، اکسید ازت یا اتانوکس فشار بالا تماس حاصل کنند خطر انفجار یا آتش سوزی وجود خواهد داشت چون این گازها احتراق پذیرند .
گرم کردن کپسولها خطرناک است چون فشار داخل آنها را افزایش می دهد . با وجود این بالا رفتن دما در تابستان مهم نیست زیرا کپسولها می توانند فشارهایی بمراتب بالاتر از فشاری را که درآن کار می کنند تحمل کنند . مقدار واقعی فشاری که کپسول می تواند تحمل کند به نوع کپسول وگاز داخل آن بستگی دارد ومعمولاً 65 تا 70% فشار کاری کپسول است .
قبل از اتصال کپسول به ماشین هوشبری باید موقتاً دریچه آن را باز کرد . با این کارگرد وغبار یا هر ماده ای که در خروجی کپسول گیر کرده باشد بیرون می آید که در غیر این صورت وارد دستگاه هوشبری می شود .
پس از اتصال کپسول توصیه می شود که دریچه آن را به آرامی باز کرد تا از گرمادهی آدیاباتیک جلوگیری شود . دریچه را باید دوباره کامل چرخاند چون دریچه ای که نیمه باز باشد وقتی که فشار درون کپسول افت کند جریان گاز خروجی را محدود می کند . سرانجام نباید دریچه را محکم بست چون در این صورت نشیمنگاه دریچه آسیب می بیند .
شکل 12-2 جزئیات مقطع نشیمنگاه دریچه را نشان می دهد . محوری با روکش پلاستیکی در نشیمنگاه دریچه پیچ می شود . اگر دریچه را محکم ببندیم این روکش پلاستیکی خراب می شود . اطراف محور زیر مهره بالایی واشر پلاستیکی تراکم پذیری وجود دارد معروف به گلاند که در عین حال که امکان چرخاندن محور را می دهد از نشت جلوگیری می کند .
روی تنه دریچه سوراخهایی هستند که با سوزنهای روی یوغ ماشین هوشبری متناظرند . این آرایش سیستم شاخص سوزنی را تشکیل می شود که ابزاری است برای اینکه کپسول نادرستی به یوغ ماشین هوشبری وصل نشود . برای هر یک از گازهای پزشکی پیکربندی شاخص سوزنی خاص وجود دارد وشکل 21-1 این پیکر بندی را برای اکسیژن ، اتانوکس واکسید ازت نشان می دهد .
روی کپسولهای بزرگ به جای سیستم شاخص سوزنی از دو سیستم دیگر استفاده می شود .برای اکسیژن از کپسولهای بزرگ استفاده می کنند که در سمت چپ شکل 21-3 نشان داده شده است. خروجی این کپسول شیارهای داخلی راستگردی دارد که با آنهایی که روی کپسول بزرگ هوا ،هلیوم وازت وجود دارد یکی است . با وجود این هیدروژن وگازهای اشتعال پذیر دیگر خروجی کپسول شیار چپ گردی دارد که تا حدی از اتصال کپسول نادرست جلوگیری می کند .
نمودار سمت راست دریچه بزرگ کپسول اکسید ازت را نشان می دهد . توجه کنید که این کپسول اتصال شیاردار خارجی وشیرفلکه دارد . کپسولهای فلکه دار مشابهی خارج بریتانیا نیز وجود دارند که اغلب حاوی گازهای دیگر هستند ولی نقش سیار متفاوتی دارند . با وجود این ، سیستمها تا حدی از خطر اتصال نادرست جلوگیری می کنند .
منابع اکسیژن لوله کشی شده
به منظور جلوگیری از تعویض مکرر کپسولهای گاز در اتاق عمل شلوغ ونیز بدلایل اقتصادی گازها را از منابع ذخیره دوردست لوله کشی می کنند . متداولترین منبع لوله کشی اکسیژن است ومنبع مرکزی می تواند تعداد چند کپسول یا تانک اکسیژن مایع باشد . با وجود این ، درهر دوی این موارد منبع ذخیره مرکزی گاز باید خارج از ساختمانهای اصلی بیمارستان باشد یا ارتباط نزدیکی با آن نداشته باشد چون در همه جاهایی که اکسیژن وجوددارد خطر آتش سوزی وجود خواهد داشت .
در بسیاری از بیمارستانها منبع اکسیژنی به صورت چند کپسولی است وشکل 21-4 چنین ترتیبی را نشان می دهد که در آن کپسولها بیکدیگر متصل شده اند . این کپسول به دو باند سه کپسولی تقسیم می شوند وطوری مرتب شده اند که تعداد کپسول هر باند دقیقاً برای مصرف عادی حداقل دوروز کافی باشد وبدینگونه تعداد کپسولها بسته به اندازه بیمارستان متغیر است .
در شکل 21-4 سه کپسول طرف چپ در مدار هستند وسه کپسول راست رزرو هستند . هر یک از کپسولها با لوله مارپیچی به خط لوله کشی وصل هستند که به جعبه کنترل مرکزی می رود . گازهای فشار بالای طرف راست وچپ محتوای کپسول بانکها را نمایش می دهند ودر زیر دریچه های کاهنده فشار بالا قرار دارند که فشار کپسول را از bar 137 به bar10 کاهش می دهند . دریچه تعویض که در مرکز نشان داده شده است مکانیسم شاتل بادی دارد که به طور مغناطیسی در حدود حدی خود نگهداشته شده است ولی اگر فشار به مقدار معینی افت کند به طور خودکار از کپسولهایی که در حال استفاده اند به بانک کپسولهای رزرو سویچ می کند . وسایل الکتریکی هشدار دهنده ای وجود دارند که با دریچه تعویض فعال می شوند . این وسایل هم در جعبه کنترل وهم در نقاط دوردست چراغهای اخطار را روشن می کنند یا آژیر می کشند تا نیاز به تعویض کپسولهای خالی بانک را اعلام کنند . سیستم ایمنی دیگری نیز با کپسولهای اضافی وجود دارد که در صورت عمل نکردن دریچه تعویض تأمین ممتد گاز را تضمین می کند .
در خروجی دریچه شاتل دریچه کاهنده مرحله دومی وجود دارد که فشار را از bar10 به bar4 می رساند که فشار عادی داخل لوله هاست . گازفشاری برای مقاصد اندازه گیری فشار ونیز دستگاه اخطاری هست که اگر فشار بیش از حد یا زیاد شود اخطار می دهد . دریچه های آزادکننده فشار هم در کار هستند که از ایجاد فشار زیاد در مسیر لوله کشی جلوگیری می کنند .
منبع اصلی اکسیژن لوله کشی شده در بیمارستانهای بزرگ کپسول نیست بلکه از تانک اکسیژن مایع است . اصول زیربنایی تانک اکسیژن مایع را در فصل 10 شرح دادیم .
ظرفیت این منبع حداقل شش روز است ولی تعدادی کپسول نیز به عنوان رزرو وجود دارد . مکانیسم کنترلی بین تانک اکسیژن مایع وبانک کپسولها عمل می کند وچنانچه تانک اکسیژن مایع بهر دلیلی عمل نکند این مکانیسم به طور خودکار منبع کپسولی را وارد مدار می کند
منابع اتانوکس
اکسیژن تنها گازی نیست که از تانک مرکزی بداخل اتاقهای عمل ونواحی مراقبتهای شدید لوله کشی می شود . اتانوکس ، اکسید ازت وهوا نیز از منابع چند کپسولی لوله کشی می شوند .
اتانوکس مخلوطی است از 50% اکسیژن و 50% اکسید ازت که به صورت گازی در کپسولهایی با فشار bar137 نگهداری می شود . اگر کپسول پراتانوکس را سرد کنیم فاز مایعی زیر گاز تشکیل می شود که 20% اکسیژن و80%اکسید ازت است (شکل 21-5).
بسته به فشار کپسول این فرآیند در دمای 0C5ر5- رخ می دهد . اگر فاز گازی کپسولی که چنین فرآیندی در آن رخ داده است خارج کنیم ، گاز در آغاز درصد اکسیژن بالایی خواهد داشت . با وجود این خروج اکسیژن از فاز مایع وجایگزین شدنش بجای اکسیژنی که از فاز مایع خارج شد مخلوط کم اکسیژنی باقی می ماند . برای جلوگیری از این واقعه اغلب کپسولهای بزرگ لوله بلندی دارند که اول فاز مایع را از کپسول بیرون می کشد . با این عمل هیچوقت غلظت اکسیژن ارسالی از 20% کمتر نمی شود . معذالک این امر ایمنی ثانویه ای بحساب می آید وتوصیه می شود که دمای محل ذخیره سازی این کپسولها باید بالای 0C10 نگهداشته شود .
ترتیب چند کپسولی اکسید ازت به ترتیب چند کپسولها محتوی اکسید ازت مایع هستند ودر مقایسه با کپسولهای هم ارز اکسیژنی ذخیره گاز اکسید ازت بیشتری دارند .
منابع هوای فشرده
هوا منبع دیگری است که اغلب به اتاقهای عمل لوله کشی می شود وهرچند آن را نیز می توان با ترتیب چند کپسولی تأمین کرد ولی بیمارستانهای بزرگ تأسیسات کمپرسور مرکزی منبع مقرون به صرفه تری است .
شکل 21-6 اجزاء اصلی تأسیسات کمپرسور مرکزی را نمایش می دهد . در عمل غیر از مخزن از بقیه واحدهای عمده این تأسیسات از هر کدام دو عدد وجود دارد تا بدون مختل شدن وضعیت هوارسانی بتوان تک تک قطعات را سرویس یا تعمیر کرد . طرف چپ بالای شکل هوای ورودی را نشان می دهد که معمولاً از بیرون درهای بسته تأمین می شود به طوری که باران ، برف ، گردوغبار یا دود نباید برآن اثر بگذارد . هوای ورودی ژس از گذشتن از فیلتر اولیه وصدا خفه کن به کمپرسور وارد می شود که سردکنی وارد که به محض فشرده شدن هوا آن را سرد می کند . آنگاه هوا از طریق دریچه یک طرفه ای وارد مخزن استوانه ای شکلی می شود که فشار هوا را ثابت نگه می دارد .