مقدمه
1-1- گیاه سیب زمینی، منشأ و تاریخچه:
گیاهان سر منشأ زنجیره غذایی و حیات در کره زمین بوده و به عنوان ثروت ملی هر کشور به شمار می روند. هر قدر مساحت اختصاص یافته برای گیاهان مربوط به یک گونه و یا یک جنس بیشتر باشد اهمیت آن گیاه نیز به طور طبیعی افزایش خواهد یافت.
بعد از ذرت، سیب زمینی دارای گسترده ترین توزیع در دنیا است. این محصول در 140 کشور کشت می شود که بیش از 100 کشور آن در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری واقع شده اند, اما هنوز بیشترین تولید در مناطق معتدله در کشورهای صنعتی متمرکز است. تقریباً یک سوم این محصول در کشورهای در حال توسعه، عمدتاً در کشورهای آسیایی تولید می گردند. (بیوکما و وان در زاگ، 1375).
سیب زمینی یکی از مهمترین گیاهان دو لپه ای در تغذیه انسان است. در جهان این محصول از نظر اهمیت در مقام پنجم و بعد از محصولاتی چون گندم، برنج، ذرت وجو قرار دارد. سیب زمینی ظاهراً از سلسله کوههای آند در آمریکای جنوبی منشأ گرفته است (یازرلو، 1384 . بیوکما ووان در زاگ، 1375) . به عقیده اسکات سرخپوستان اینکا اولین بار آن را در 200 سال قبل از میلاد کشف نمودند. در سال 1537 جنگجویان آسیایی به کشت آن بوسیله سرخپوستان اینکا آن را «پایا» می نامیدند واقف شدند. این محصول سپس وارد اسپانیا و از آنجا به ایتالیا وسایر نقاط اروپای مرکزی انتشار یافت و بتدریج بصورت یک محصول غذایی اصلی در اروپا مخصوصاً آلمان، روسیه و ایرلند درآمد. سیب زمینی در سال 1719 از ایرلند وارد ایالات متحده شد و نخستین بار در لاندون دری در ایالت همشایر کشت گردید. (جعفرپور، 1370).
در سالهای اخیر سیب زمینی به کشورهای زیادی که دارای اقلیم های گرمتر و خشک تر هستند وارد شده و در مناطقی مانند آفریقای شمالی دشتهای هندوستان، بنگلادش، پاکستان، آمریکای مرکزی، چین، آرژانتین، اروگوئه و دشت های ساحلی پرو اهمیت یافته است.
در قرن هفدهم، سیب زمینی به وسیله مبلغان مذهبی، از بریتانیا و اندونزی وارد کشور چین گردید.
در همان زمان نیز این محصول وارد هند شد. ورود این محصول به ایران ظاهراً در دوره قاجاریه و توسط شخصی به نام سرجان ملکم صورت گرفته است (2001، Guenthner ) .
1-2- سطح زیر کشت و عملکرد :
بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط سازمان خواربار جهانی (FAO) در سال 1991 میزان تولید سیب زمینی در سطح جهان 293 میلیون تن و سطح زیر کشت این محصول به 18 میلیون هکتار رسیده است. در حال حاضر کشور چین بزرگترین تولید کننده سیب زمینی در جهان است و کشور هند مقام چهارم را در جهان دارا است. (رجبی ، 1379).
بر اساس آمار منتشر شده در سال زراعی 81-1380 سطح زیر کشت سیب زمینی در استان خراسان برابر با 7658 هکتار، مقدار تولید محصول 181275 تن و متوسط عملکرد محصول 23671 کیلوگرم در هکتار بوده است (آمارنامه کشاورزی سال زراعی 81-80).
همچنین بر طبق آمار منتشر شده در سال زراعی 82-81 سطح زیر کشت سیب زمینی در استان خراسان برابر با 7052 هکتار، مقدار تولید محصول 180994 تن و متوسط عملکرد محصول 25666 کیلوگرم در هکتار بوده است . (آمارنامه کشاورزی سال زراعی 82-81).
بر اساس آخرین آمار در سال 82-81 سطح زیر کشت سیب زمینی در ایران مجموعاً برابر با 173000 هکتار، میزان کل محصول تولید شده 21/4 میلیون تن و میزان عملکرد محصول به طور متوسط بین 11843 کیلوگرم (کشت دیم) تا 24493 (کشت آبی) بوده است (آمارنامه کشاورزی سال زراعی 82-81).
جدول 1- سطح زیر کشت ، میزان تولید و عملکرد محصول سیب زمینی را به تفکیک شهرستانها نشان میدهد.
برآورد سطح ، تولید و عملکرد در هکتار سیب زمینی به تفکیک استان سال زراعی : 82-1381
| نام استان |
سطح (هکتار) |
تولید (تن) |
عملکرد (کیلوگرم) |
| آبی |
دیم |
جمع |
آبی |
دیم |
جمع |
آبی |
|
| آذربایجان شرقی |
9798 |
0 |
9798 |
290592 |
0 |
290592 |
29658 |
|
| آذربایجان غربی |
2972 |
0 |
2972 |
60966 |
0 |
60966 |
20514 |
|
| اردبیل |
23559 |
0 |
23559 |
587160 |
0 |
587160 |
24923 |
|
| اصفهان |
20859 |
0 |
20859 |
511583 |
0 |
511583 |
24526 |
|
| ایلام |
21 |
0 |
21 |
355 |
0 |
355 |
16905 |
|
| بوشهر |
405 |
0 |
405 |
4841 |
0 |
4841 |
11953 |
|
| تهران |
3764 |
0 |
3764 |
84144 |
0 |
84144 |
32355 |
|
| چهارمحال و بختیاری |
4461 |
0 |
4461 |
115159 |
0 |
115159 |
25815 |
|
| خراسان |
7052 |
0 |
7052 |
180994 |
0 |
180994 |
25666 |
|
| خوزستان |
3754 |
0 |
3754 |
84007 |
0 |
84007 |
22378 |
|
| زنجان |
6170 |
0 |
6170 |
125883 |
0 |
125883 |
20403 |
|
| سمنان |
5696 |
0 |
5696 |
113372 |
0 |
113372 |
19904 |
|
| سیستان و بلوچستان |
375 |
0 |
375 |
8510 |
0 |
8510 |
22680 |
|
| فارس |
10918 |
0 |
10918 |
231199 |
0 |
231199 |
21176 |
|
| قزوین |
1975 |
0 |
1975 |
46499 |
0 |
46499 |
23544 |
|
| قم |
117 |
0 |
117 |
965 |
0 |
965 |
8279 |
|
| کردستان |
10331 |
0 |
10331 |
293238 |
0 |
293238 |
28384 |
|
| کرمان |
4783 |
0 |
4783 |
120119 |
0 |
120119 |
25114 |
|
| کرمانشاه |
1147 |
0 |
1147 |
17968 |
0 |
17968 |
15665 |
|
| گلستان |
9001 |
19 |
9020 |
155233 |
283 |
155516 |
17246 |
|
| گیلان |
290 |
845 |
1135 |
2519 |
19766 |
22285 |
8688 |
|
| لرستان |
3287 |
0 |
3287 |
85747 |
0 |
85747 |
26087 |
|
| مازندران |
1209 |
1729 |
2938 |
24709 |
10661 |
35370 |
20446 |
|
| مرکزی |
4764 |
0 |
4764 |
112597 |
|
112597 |
23635 |
|
| هرمزگان |
1058 |
0 |
1058 |
23643 |
|
23643 |
22347 |
|
| همدان |
19584 |
0 |
19584 |
622426 |
|
622426 |
31782 |
|
| یزد |
157 |
0 |
157 |
3485 |
|
3485 |
22196 |
|
| منطقه جیرفت و کهنوج |
131154 |
0 |
13154 |
272013 |
|
272013 |
20679 |
|
| کل کشور |
170660 |
2593 |
173253 |
4179927 |
30710 |
4210637 |
24493 |
|
(نمودار ها در متن اصلی موجود است)
نمودار 1- توزیع سطح زیرکشت سیب زمینی استان ها نسبت به کل کشور و نمودار 2 ، توزیع میزان تولید سیب زمینی استانها نسبت به کل کشور را نشان می دهد.
1-نمودار توزیع سطح زیرکشت سیب زمینی استان ها نسبت به کل کشور
سال زراعی 82-1381
2-نمودار توزیع میزان سیب زمینی استان ها نسبت به کل کشور
سال زراعی 82-1381