نگاه اجمالی
واحد بنیادی حیات ، سلول نام دارد. بطور کلی سلولها به دو گروه عمده پروکاریوت و یوکاریوت تقسیم میشوند. اصطلاح پروکاریوت مرکب از دو واژه پرو (Pro) به معنی پیش و کاریوت به معنی هسته است و این اصطلاح در مورد سلولی بکار میرود که فاقد هسته و اندامکهای محدود به غشا است. اندازه یک سلول پروکاریوت 1 تا 10 میکرومتر است . باکتری ها شاخص ترین نوع پروکاریوت ها هستند.
مقایسه ساختمان سلول پروکاریوت و یوکاریوت
حجم یک سلول یوکاریوتی (سلولهای جانداران و گیاهان عالی و سلولهای انسانی) هزاران بار بزرگتر از نوع پروکاریوتی است. ماده ژنتیکی یک سلول یوکاریوتی عمدتا در هسته (Nucleus) متمرکز است. بخش اندکی نیز درون اندامکهای درون سلولی نظیر میتوکندری ، کلروپلاست و گلیاکسیزوم دیده میشود. در حالیکه ماده ژنتیکی سلول پروکاریوتی که از لحاظ کمیت 700 مرتبه کمتر از ماده ژنتیکی نوع یوکاریوتی است، در ناحیه شبه هستهای موسوم به نوکلوئید (Nucleoid) متمرکز شده است .
دو نوع سلولی پروکاریوتی و یوکاریوتی از لحاظ جنس وسیله حرکتیشان یعنی تاژک نیز متفاوت میباشند. بطوریکه تاژک سلول یوکاریوتی عمدتا از جنس پروتئین استوانهای شکل میکروتوبول است. در حالیکه تاژک سلول پروکاریوتی از جنس پروتئین فلاژلین میباشد. فرایندهای آندوسیتوز و اگزوسیتوز را فقط در انواع یوکاریوتی میتوان یافت و پروکاریوتها فاقد آن هستند .
طبقه بندی باکتری ها
میکوپلاسما
میکوپلاسما که باکتری فاقد دیواره سلولی است کوچکترین ذره واجد حیات است.
باکتری گرم مثبت (+G)
این باکتری ها واجد دیواره سلولی تکلایه و ضخیم با قطری حدود 20 تا 80 نانومتر میباشند. در ساختار دیواره سلولی این باکتری ها هتروپلیمر دیگری که اسید تیکوئیک نام دارد، شرکت میکند. به باکتری گرم مثبت بدون دیواره سلولی پروتوپلاست میگویند.
باکتریهای گرم منفی (-G)
این باکتریها حداقل واجد دو لایه و گاهی چند لایه دیواره سلولی متمایز میباشند. خارج دیواره سلولی باکتری گرم منفی بوسیله غشایی که غشای خارجی نام دارد، احاطه میشود. بین غشای خارجی و دیواره سلولی فضایی وجود دارد که فضای پری پلاسمیک نامیده میشود. در فضای پری پلاسمیک سموم و آنزیمهای باکتری با غلظت زیادی تجمع یافتهاند که این سموم و آنزیمها روی اجزای سلول باکتری تاثیر نداشته و فقط در جهت هضم موادی عمل میکنند که برای باکتری مضر میباشد .
اجزای مختلف ساختمان سلول پروکاریوت
سیتوپلاسم
بیش از 50 درصد پروتئین سلول در سیتوپلاسم قرار دارد و آنزیم های متابولیسمی راههای گلیکولیز و بسیاری از آنزیمهای چرخه کربس ، انواع کاتالازها ، دهیدروژنازها ، و مواد حد واسط چرخه های متابولیکی در سیتوپلاسم وجود دارد. روابط اتمی ، یونی و الکترونی بین ترکیبهای مختلف سیتوپلاسمی با نظم خاص فعالیتهای حیاتی را ظاهر میسازد.