ریبوزوم :
ریبوزمها از اندامکهای بدون غشای سیتوپلاسمی در همه ی سلولهای پروکاریوتی هستند که در سال 1983 بوسیله پالاد کشف شده‌اند. این اندامک ها را دانه‌های پالاد نیز می‌نامند. از آنجا که سنتز پروتئین ها بوسیله ی ریبوزوم ها صورت می‌گیرد اهمیت زیادی دارند. ریبوزومها ذراتی بیش و کم کروی ، متراکم (کدر) نسبت به الکترونها هستند که نظرشان از 40 تا حدود 300 آنگستروم می‌رسد .
اشکال ریبوزومها :
ریبوزمهای آزاد سیتوپلاسمی که در سیتوپلاسم سلول های پروکاریوتی از نوع 70s و در سیتوپلاسم یاختههای یوکاریوتی از نوع 80s یعنی بزرگتر و سنگین‌تر هستند.ریبوزوم های چسبنده به غشای شبکه آندوپلاسمی دانه‌دار که این حالت تنها در سلول های یوکاریوتی که شبکه ی آندوپلاسمی دارند، دیده می‌شود. در این سلولها نسبت ریبوزم های آزاد سیتوپلاسمی به ریبوزم های چسبیده به غشای شبکه بر حسب شرایط فیزیولوژیکی سلول تغییر می‌کند و هر چه سنتز پروتئین های ترشحی و پروتئین های ساختمانی ویژه‌ای که در ساختمان غشای شبکه ی آندوپلاسمی ، غشای کیسه‌های گلژی ، لیزوزوم ها و پلاسمالم وجود دارند بیشتر باشد، نسبت ریبوزومهای چسبیده به غشای شبکه نیز بیشتر می‌شود.
در یاختههای ترشحی آسینیهای باز لوزوالمعده که آنزیمهای گوارشی مختلف را می‌سازند و یاختههای خونی که ایمنوگلوبین‌ها را می‌سازند تا 90% ریبوزومها به غشای شبکه ی آندوپلاسمی چسبیده‌اند. بر عکس در رتیکولوسیتها ، بافت های مریستمی گیاهان و سلول های عصبی رویانی بیشتر ریبوزوم ها آزادند.
ریبوزوم های موجود در اندامکهایی مانند میتوکندری و کلروپلاست نیز تنها در سلول های یوکاریوتی وجود دارند. ضریب ته نشینی آنها بر حسب گونه ی سلولها متفاوت است و به هر حال سبک تر و کوچک تر از ریبوزوم های سیتوپلاسمی سلول مربوطه هستند. از نظر ساخت و کار ، حساسیت به آنتی بیوتیکها و بیش از آن ابعادشان به ریبوزوم های پروکایوتی شبیه‌اند.
نحوه قرار گیری ریبوزومها :
ریبوزوم های سیتوپلاسمی ، اندامکی و ریبوزم های چسبیده به غشای آندوپلاسمی می‌توانند به حالت منفرد (مونوزوم) یا به حالت چند تایی ( پلی زوم) باشند. مجموع حدود 5 تا 80 ریبوزوم را که به مولکولی از mRNA چسبیده‌اند، پلی زوم نامند. ریبوزوم ها تنها وقتی که به حالت پلی زوم باشند، سنتز پروتئین دارند. گاهی در سیتوپلاسم پلی زومها حالت مارپیچی یا حلزونی به خود می‌گیرند فراوانی این نوع پلی زومها در یاخته را نشانه ی نوعی اختلال در فرآیند سنتز پروتئین می‌دانند.
عمر متوسط ریبوزومها :
عمر متوسط ریبوزوم ها در حدود 6 ساعت است. بنابراین بازسازی پیوسته ی آنها ضرورت دارد. سرعت بازسازی در یاختههای مختلف 10 تا 100 ریبوزوم در هر ثانیه است. بازسازی ریبوزوم ها در سلولهای پروکاریوتی در سیتوپلاسم و بی‌تردید ضمن رونویسی از ژن های rRNA و در سلول های یوکاریوتی در ارتباط با هستک صورت می‌گیرد ترکیبات بازدارنده ی رونویسی و همچنین سم آمانیتین که در قارچ آمانتیا وجود دارد این بازسازی را متوقف می‌کنند.
ریخت شناسی ریبوزومها :
از دو بخش کوچک و بزرگ تشکیل یافته است. در باسیل کولی ، بخش کوچک کشیده ، خمیره و دارای قسمتی متراکم و پیچیده است. بخش کوچک در گودی سطح فوقانی بخش بزرگ قرار گرفته است. بخش کوچک در 3/1 طول خود دارای دندانه‌ای کوچک است و مقابل به دانه دارای قسمتی متراکم و پیچیده است.