مقدمه:
از اصلی ترین عوامل موثر برای دستیابی به حداکثر تولید اقتصادی، مدیریت پارامترهای محیطی و بخصوص مدیریت یستر در سالن پرورش می باشد. چرا که وجود بستر مناسب خود حکایت از مناسب بودن شرایط محیطی در سالن دارد. بطور کلی بستر به مخلوطی از فضولات دفعی طیور وکاه و کلش که در در ابتدای دوره در سالن پرورش پخش شده، اطلاق می شود. هر دو عامل تهویه و وضعیت حرارتی سالن، از جمله فاکتورهای بحرانی هستند که دائما باید توسط پرورش دهندگان کنترل شوند. به عنوان مثال اگر رطوبت سالن به دقت تحت نظارت قرار نگیرد، بستر موجود در سالن خیس شده و سطح لغرنده و چسبناکی را بوجود خواهد گرفت که اصطلاحا Caked litterنامیده می شود. در چنین وضعیتی، بستر به سادگی از آب اشباع شده و به آب به حالت راکد در سالن می ایستد. یکی چنین بستر مرطوبی عمدتا در سالنهایی که از آبخوریهای فنجانی و قطره ای استفاده می کنند، دقیقا در نزدیکی محل آبخوری به وفور مشاهده می شود. لذا تعبیه شیارهای خروج آب در چنین محلهایی از مسائل مهم مدیریتی محسوب میشود. بهر حال اگر رطوبت بستر ، بیش از حد مجاز باشد شیوع بیماریهای باکتریایی و ایجاد یک محیط غیر بهداشتی پیامدی اجتناب ناپذیر خواهد بود و چه بسا که بوی نامطبوع آمونیاک در سالن منتشر شده و یا عواقبی مانند تجمع حشرات موذی و وارد شدن جراحتی در نواحی کف پاها و تاولهای در سینه را به دنبال داشته باشد. نباید فراموش کرد که تحت چنین وضعیتی، لاشه حاصل از این جوجه هایی، بازارپسندی و تقاضای کمی دارد. یک توصیه کاربردی در این زمینه اینست که میانگین رطوبت بستر، همواره باید در دامنه 25 الی 35 درصد نگهداشته شود. بستر مناسب و عاری از بیماری را می توان مجددا در دوره پرورش آتی نیز مورد استفاده قرارداد. بطور کلی فاکتورهای متعددی در بوجود آوردن یک بستر خیس دخیل می باشند و با رعایت بعضی اصول و توصیه های کاربردی می توان راهکارهای مدیریتی مناسبی در بستر سالن، پیاده کرد.
هدف این مقاله بررسی جنبه های مختلف موجود در این زمینه و ارائه راهکارهای مناسب پیشگیری کننده از بروز آنها می باشد.
مدفوع خیس:
اسهال از جمله مواردی است که تحت تاثیر عدم توازن موادمغذی جیره و یا ابتلا گله به عوامل عفونی دیده می شود . به عنوان مثال افزایش بیش از حد مجاز مواد معدنی مانند پتاسیم و سدیم و منیزیم و سولفور یا کلرور همواره باعث افزایش میزان مصرف آب در سالن و نتیجتاً باعث افزایش دفع فضولات به صورت آبکی می گردد. بهر حال در صورتی که پرورش دهنده با خیسی بستر مواجه شود، در اولین فرصت باید محتوای سدیم و پتاسیم(نمک) جیره را اندازه گیری نمایید. نباید فراموش کرد که ممکن است با وجود اینکه در بالانس جیره، درصد نمک در حد مجاز باشد، ولی مخلوط کردن جیره به درستی صورت نگیرد. مضاعفاُ اینکه آب مورد مصرف طیور نیز همواره از لحاظ غلظت یونها مهمی همانند میزان سدیم و منیزیم مورد آزمون قرار گیرد.
جیره های غذائی که حاوی چربی نامطلوب یا چربی فاسد باشد، همیشه منجر به دفع مدفوع به صورت آبکی می شود. همچنین استفاده از ترکیبات غذایی مانند گندم و جو و چاودار و کاساوا معمولا موارد مشابهی از خیسی بستر را متعاقب خواهد شد. بهر حال یکی از راهکارهای موجود برای کنترل خیسی بستر، استفاده و افزودن آنزیمهای تجاری در جیره هایی است که برپایه گندم یا جو و چاودار فرموله می شوند
مواد غذایی کپک زده:
در صورتی که از اقلام غذایی کپک زده در تغذیه جوجه های گوشتی استفاده شود، حضور مایکوتوسینها در چنین جیره ای، مطمئناً منجر به خیسی بستر خواهد گردید.
مایکو توکسینها از جمله عواملی هستند که باعث اختلال در عمل سیستم گوارشی می گردند و قادرند که صدمات جبران ناپذیری را به سیستم کلیوی جوجه های مبتلا وارد نمایند. مایکوتوکسینهای ochratoxin,oosporin,citrinin ازمعروفترین مایکو توکسین هایی هستند که در بروز عفونتهای کلیوی و اختلال در سیستم کلیوی دخیل می باشند. بروز چنین اختلالاتی باعث افزایش بیش از حد مصرف آب شده و نتیجتاً عواقب بعدی مانند خیسی بستر را به دنبال خواهد داشت.
لذا برای پیشگیری از بروز چنین مواردی، استفاده از اقلام خوراکی تازه در فرمولاسیون جیره های طیور و همچنین مدیریت نگهداری آنها در سالن توصیه می گردد. تجهیزات و لوازمی که با نگهداری و توزین و آسیاب مواد خوراکی در ارتباط هستند، باید به طور مستمر مورد بازبینی و ضدعفونی قرار گیرد. مواد غذائی کپک زده که گاها در تجهیزات اینچنینی مدتها باقی می ماند به آسانی قادر به آلوده کردن مواد غذایی است که در تماس با این تجهیزات هستند بنابراین هر نوع ماده خوراکی کپک زده باید از تماس با چنین لوازم و تجهیزاتی خارج گردد.