چکیده :
به منظور ارزیابی مقاومت به خشکی یونجه های گرمسیری هفت رقم یونجه شامل یونجه یزدی بومی ، یونجه یزدی سلکسیون شده ، بغدادی ، مساسرسا ، بمی ، سنتتیک و نیک شهری در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار بصورت دو آزمایش جداگانه طی دو سال مورد بررسی قرار گرفتند . در آزمایش اول دور آبیاری 6 روز و در آزمایش دوم دور آبیاری 9 روز اعمال گردید . نتایج تجزیه مرکب دو ساله عملکرد علوفه خشک در هر دو آزمایش نشان داد که ارقام یونجه نیک شهری و بغدادی عملکرد کمتری داشته و از ادامه آزمایش حذف گردیدند . در سال سوم 5 رقم یونجه انتخابی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی به صورت اسپلیت پلات مورد مقایسه قرار گرفتند .دور آبیاری 9 و 12 روز به عنوان فاکتور اصلی در کرتهای اصلی قرار گرفت و ارقام یونجه در کرتهای فرعی قرار داشتند و آزمایش در چهار تکرار انجام شد . علوفه خشک حاصل از چین های مختلف در مجموع به عنوان عملکرد علوفه خشک هر واحد آزمایشی منظور و تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها انجام شد و نتایج نشان داد که با افزایش دور آبیاری از 9 روز به 12 روز عملکرد علوفه خشک کاهش می‌یابد و ارقام نیز واکنش متفاوتی نشان دادند و بطور کلی رقم مساسرسا با عملکرد علوفه خشک 37/18 تن در هکتار برتر از سایر ارقام بوده است. اثرات متقابل نیز نشان داد که در دور آبیاری 12 روز رقم یونجه یزدی بومی به خشکی مقاومتر است و با عملکرد 93/14 تن در هکتار علوفه خشک نسبت به سایر ارقام در شرایط خشکی عملکرد بیشتری داشته است .
کلمات کلیدی : مقاومت به خشکی ،یونجه یزدی ، دور آبیاری
مقدمه :
رشد و نمو گیاهان بطور دائم تحت کنترل محیط می باشد . رطوبت ، حرارت ، تشعشع ، مواد غذایی و گاز ها بسته به مقدار آنها در محیط می توانند رشد و نمو گیاه را افزایش یا کاهش دهند . مقدار نامناسب این عوامل باعث فشار یا تنش در گیاه یا اجزای آن میگردد . صدمات وارده به گیاه ممکن است موقت یا برگشت پذیر و یا دائمی باشند . این فشار ها در گیاهان مقاوم غالباً برگشت پذیر هستند . خسارت ناشی از تنش با شدت آن ، مرحله نمو گیاه و مدت دوام تنش متفاوت است . در اغلب موارد گیاهان در مواجه با تنشهای محیطی از دو مکانیزم اجتناب و تحمل تنش استفاده می‌کنند .خسارت وارده به گیاهان زراعی در اثر تنشهای حرارتی ، خشکی و شوری در سطح جهان گسترده تر بوده و به همین جهت صدمات و مکانیزمهای مقاومت گیاهان نسبت به آنها بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته اند. دلائل زیادی وجود دارد که صرف نظر از نوع تنش،گیاه به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم با تنش خشکی مواجه خواهدشد . اگر چه تشخیص مکانیزمهای فیزیولوژیک مقاومت در مقابل تنشها ما را در شناخت گیاهان مقاوم کمک کرده است ولی مقاومت بیشتر ضرورتاً به مفهوم تولید بالاتر نیست . یک راه حل اساسی برای برطرف کردن یا کاهش دادن اثرات شرایط محیطی ایجاد کننده تنشها، پیدا کردن ژنوتیپ هایی ویژه است که دارای مجموعه ای از صفات مطلوب وبا قابلیت توراث زیاد باشند . خشکی از عمده ترین خطرات برای تولید موفق محصولات زراعی در ایران و جهان است . ایران با متوسط نزولات آسمانی 240 میلیمتر جزء مناطق خشک جهان طبقه بندی میگردد . حدود 45درصد اراضی زیر کشت دیم در ایران دارای نزولات آسمانی کمتر از 350 میلیمتر می باشند . بالا بودن مقدار تبخیز و تعرق ، محدودیت منابع آبی و سایر عوامل باعث توجه بیشتر به مطالعه اثرات تنش خشکی و انتخاب ارقام مقاوم به خشکی شده است . تنش خشکی به تنهایی مفهوم یکنواختی ندارد . رابطه گیاه با خشکی هوا و کمبود رطوبت خاک متفاوت است . دانشمندان برای خشکی با گستردگی زیاد واژه های بسیار محدودی ارائه کرده اند که بیانگر پیچیدگی اثرات متقابل ژنوتیپ های گیاهی با کمبود آب می باشد . زمان وقوع و مدت زمان دوام تنش ، فراوانی وقوع خشکی ، خصوصیات ذاتی خاک ،تغییرات و نوسانات بارندگی همگی بر مقاومت به خشکی گیاه اثر دارند و این احتمالاً بیانگر این امر است که چرا عکس العمل ژنوتیپ های مقاوم به خشکی در یک سال خوب و در سال دیگر کمتر از انتظار می باشد . بنابراین ارائه واژه‌های دقیق که خشکی را با توجه به خصوصیات گیاهی و خصوصاً عملکرد بیان کند بسیار ضروری است تا بتوان گیاهان مقاوم را برای شرایط خاص انتخاب نمود.
مواد و روشها :
در مرحله اول اجرای طرح دو آزمایش جداگانه به صورت زیر اجرا گردید . در این دو آزمایش طی دو سال متوالی هفت رقم یونجه شامل یزدی بومی ، یزدی سلکسیون شده ، سنتتیک ، بغدادی ، نیک شهری، بمی و مساسرسا مورد بررسی قرار گرفت . طرح آماری بکار رفته بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار بود در آزمایش اول دور آبیاری 6 روز و در آزمایش دوم دور آبیاری 9 روز در نظر گرفته شد ارقام برتر دو آزمایش جهت اجرای مرحله دوم طرح بکار رفت . براساس نتایج بدست آمده از دو سال آزمایش قبلی ارقام یزدی بومی ، یزدی سلکسیون شده ، مساسرسا ، بمی و سنتتیک برتری داشته و دو رقم بغدادی و نیک شهری از آزمایش حذف گردید .
هر واحد آزمایشی از 6 خط 10 متری به عرض 30 سانتیمتر تشکیل شده بود و در هر خط مقدار مشخصی بذر بر حسب تراکم و درصد قوه نامیه کشت گردید . براساس آزمون خاک مقدار 300 کیلوگرم کود فسفاته از منبع فسفات آمونیم و مقدار 250 کیلوگرم سولفات پتاسیم و 50 کیلوگرم اوره در زمان کاشت و تهیه زمین مصرف گردید . کاشت در تاریخ 15/7/82 انجام و اولین آبیاری صورت گرفت و در زمان مناسب جهت سبز شدن مجدداً آبیاری انجام شد . طرح بکار رفته اسپلیت پلات در چهار تکرار بود تیمارهای آبیاری 9 روز و 12 روز در کرتهای اصلی و ارقام یونجه در کرتهای فرعی قرار داشت در بهار سال 83 در چین های مختلف نسبت به برداشت علوفه اقدام و با نمونه برداری از علوفه تر مقدار علوفه خشک محاسبه گردید . مجموع علوفه خشک حاصل از چین های مختلف بر اساس طرح مربوطه تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون دانکن انجام شد .