تحقیق مقاله نقش روابط عمومی در گسترش افکار عمومی

اولین سخن

خاص‌گرایی‌های فرهنگی، قشری، قومی، جنسی در اغلب جوامع توسعه نیافته یا در حال توسعه از جمله جامعه ما به مثابه یک مانع اساسی در توسعه «روابط عمومی» خود نمایی می‌کند. گویا اصراری است که نگرش عموم مردم نسبت به مسایل یک سازمان یا وزارتخانه یا شرکت، متاثر از نگرش‌ های سنتی یا نگرش‌ های تعیین شده، توسط یک قشر یا گروه، بدون هیچ تغییری ادامه پیدا کند. غافل از این که اگر نگرشی در تعارض با سایر نگرش‌ها قرار نگیرد، در بستر افکار عمومی جای نمی‌گیرد و اگر در بستر افکار عمومی قرار نگیرد در تعامل با جامعه واقع نخواهد شد. به عبارتی شفاف‌تر برای رسیدن به تفاهم در یک نگرش، باید در جامعه ایجاد ذهنیت کرد و این ذهنیت را در تعارض و تطابق با ذهنیت‌های متمایز هم موضوع هدایت کرد تا به عینیت تبدیل شود و چون در این حرکت خود موضوع، مسیرتعالی و توسعه را می‌پیماید، دایم در معرض نو شدن و در چالش‌های علمی و منطقی زنده و پویا باقی می‌ماند.

افکار عمومی محصول جدل‌ها و گفت و شنودهای درون جامعه است. افکار عمومی نیرویی نهان و آشکار است که محصول تعامل اجتماعی است. در هر شرایط اجتماعی چه بخواهیم و چه نخواهیم، پدیده‌هایی که با زندگی مردم و چگونگی بودن و شدن آن‌ها ارتباط دارند، در افکار عمومی حضور دارند. در جوامع بسته و دچار انسداد، جریان افکار عمومی پنهان است. اما در جوامع توسعه یافته، آشکار است افکار عمومی با مفاهیمی مانند وفاق عمومی، آداب و رسوم، احساسات و عواطف متفاوت است. افکار عمومی قابل تغییر است. جای چون و چرا دارد و به همین علت قابل هدایت است. قابل ترمیم است و قابل تشدید است. می‌توان آن را به وجود آورد یا از ایجاد آن پیشگیری کرد. روابط عمومی موفق با توجه به افکار عمومی برنامه‌های خود را تنظیم می‌کند. مهندسی افکار عمومی سازمان‌ها، نهادها و وزارتخانه‌ها با حضور روابط عمومی و توسط روابط عمومی صورت می‌گیرد.

روابط عمومی است که با «نظرسنجی» یا «افکارسنجی» جریان افکار عمومی را می‌شناسد و برای ترمیم، تغییر، تشدید یا همراهی با آن برنامه‌ریزی می‌کند. روابط عمومی است که می‌داند نباید با افکار عمومی مقابله کند بلکه باید با آن همراه شود یا در آن تغییر به وجود آورد.

ارتباط جمعی یا عمومی

ارتباط جمعی یا عمومی تعبیر جدیدی است که جامعه شناسان آمریکایی برای مفهوم MassMedia به کار برده‌اند. این واژه که از ریشه لاتین media (وسایل) و اصطلاح انگلیسی Mass یا توده تشکیل شده است. از نظر لغوی به معنای ابزارهایی است که از طریق آنها می‌توان با افرادی به طور جداگانه یا با گروه‌های خاص و همگون و جماعت کثیری از مردم به صورت یکسان دسترسی پیدا کرد. امروزه این وسایل عبارتند از: روزنامه، رادیو، تلویزیون، سینما و اعلانات. بدیهی است که در میان ابزارهای پخش پیام روزنامه و رادیو و تلویزیون دارای نکات مشترکی است چرا که پیام‌های آنها به صورت متناوب پخش می‌شود.

بنابراین در تعریف ارتباط جمعی می‌توان گفت:

ارتباط جمعی یا عمومی انتقال اطلاعات با وسایلی چون (روزنامه- کتاب- امواج، رادیو، تلویزیون و …) برای گروه غیر محدودی از مردم با سرعت زیاد است این نوع ارتباط هم به نوبه خود دارای ویژگی‌هایی است.

1- ناآشنا بودن و پراکنده بودن پیام‌گیران:

در این قسمت اشاره به سطح اطلاعات و آگاهیهای افراد مختلف جامعه نسبت به موضوعات مختلف دارد و همچنین پراکندگی و گسترده بودن افرادی که در حوزه گیرنده پیام قرار دارند.

2- بازگشت پیام یا بازخورد با تاخیر

به علت گستردگی پیام در هنگام فرستادن ان و همچنین گسترده بودن مخاطبین تاثیر و بازخورد پیام با تاخیر مواجه خواهد شد.

3- سرعت عمل زیاد

که به نوع ارتباط در وسایل ارتباط جمعی بستگی دارد که معمولاً در رسانه‌هایی همچون تلویزیون و رادیو این سرعت بیشتر دیده می‌شود.

4- تکثیر پیام

پیام به سرعت انتشار می‌یابد و حتی افکار عمومی نیز در این تکثیر نقش ویژه‌ای دارند.

5- ارتباط سطحی و ناپایدار:

به دلیل گسترده بودن موضوعات در پیام‌ها و تسریع بودن آن تاثیر آن در افراد به صورت سطحی خواهد بود.

6- پیام‌های انبوه

با گسترده شدن وسایل ارتباط جمعی به مراتب پیام‌ها نیز به فراوانی افزایش خواهد یافت.

7- قابل رویت نبودن آثار پیام

این مشکل ویژه در این گونه وسایل ارتباط جمعی همواره فکر اندیشمندان را به خود مشغول کرده که چگونه تاثیر پیام را در افراد مختلف با آگاهیهای متفاوت بتوانند در آنها مشاهده نمایند.

 افکار عمومی (Public opinion) یکی از جنجالی‌ترین موضوعات در علوم اجتماعی است که از دو واژه poll (نظرخواهی) و Public (عمومی، عامه) گرفته شده است. افکار عمومی برخاسته از ضمیر باطن یک ملت و نوعی واکنش مردم است نسبت به موضوعی که در سرنوشت آنها تاثیر می‌گذارد این واژه در اصل (Doxa) به معنی نظر بوده است.

آلن بیرو در تعریف آن می‌نویسد: افکار عمومی عبارتند از «طرز تلقی و واکنش جمعی و مشهود اکثریت افراد یک جامعه در مقابل رویدادهای اجتماعی که اغلب مهم تلقی می‌شوند.»

گابریل تارد که او را بنیانگذار افکار عمومی علمی می‌دانند درباره آن می‌گوید:

«افکار عمومی داوری توده‌های مردم درباره مسایل روز است» به عبارتی دیگر افکار عمومی نظرات اکثریت مردم را در یک زمان معین نشان می‌دهد. هنگامی که مساله‌ای برای مردم مهم باشد و با منافع آنها ارتباط پیدا بکند افکار عمومی شکل می‌گیرد، ممکن است بر اساس پیش داوری باشد و یا از شایعه تاثیر بپذیرد.

مطالعه افکار عمومی و شناخت آن که ارتباط نزدیکی به شناخت مردم دارد. از قرن‌ها پیش مورد توجه سیاست گذاران (اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی) بوده است. به دنبال آن از ده‌ها سال پیش در کشورهای مردم سالار جهان تبدیل به یک مساله موثر و با اهمیت شده است و مردم و حکومت‌های این گونه کشورها هر روز جایگاه والاتری برای ان قایل می‌شوند در واقع باید گفت این گونه کشورها همواره بر اساس نظرات مردم به تصمیم‌گیری می‌پردازند و یا اقدامات خود را اصلاح می‌نمایند. آگاهی از افکار عمومی مردم از مهمترین نیازهای هر دولت است آنان به خوبی می‌دانند که افکار عمومی در یک سیستم دموکراتیک می‌تواند شخص یا گروهی را بر قدرت بنشاند و یا از آن خارج سازد. در حکومت‌های مردم سالار اطلاع از این که مردم به چه فکر می‌کنند و نظراتشان نسبت به مسایل چگونه است از اهمیت زیادی برخوردار است. چرا که بدین وسیله نهادها، سازمان‌ها، موسسات، کارخانجات و شخصیت‌ها به مقبولیت خدمات خود پی می‌برند و از طریق بازسازی خود یا گاه با نفوذ بر افکار عمومی آن را جلب و یا به سمت منافع خود سوق می‌دهند.

افکار عمومی در یک زمان خاص و تحت شرایط متغیر اجتماعی ایجاد می‌شود. که غالباً از طریق ابراز عقاید و افکاری که صریحاً و علناً ابراز می‌شود شروع می‌شود و سپس دهان به دهان در میان افراد جامعه بازگو می‌گردد که این خود نشان‌دهنده‌ی ارتباط درونی میان مردم است، ممکن است زمینه عقلانی یا احساسی داشته باشد، دیوید هیوم فیلسوف انگلیسی تا بدان حد افکار عمومی را موثر می‌دانست که معتقد بود «افکار عمومی شکل دهنده دولت‌ها است».

در خصوص اینکه چه عواملی باعث شکل‌گیری افکار عمومی می‌شوند تا کنون نظرات مختلفی مطرح شده است؛ «لازارسفلد» و «برسون» افراد مطلع یا گروه‌های مرجع را عوامل پیدایش افکار عمومی می‌دانند اما «ماکس وبر» نقش رهبران کاریزماتیک را در این مقوله با اهمیت تلقی می‌کند. برخی نیز «سهم شایعه را در تشکیل افکار عمومی انکار ناپذیر دانسته‌اند» احزاب سیاسی نیز سهم به سزایی در شکل‌دهی افکار عمومی دارند و در فقدان احزاب سیاسی فعال و موثر، وسایل ارتباط جمعی، رهبران بانفوذ، اماکن مذهبی مانند مسجد هستند که افکار عمومی را شکل می‌دهند.

هر چند ابداع مفهوم افکار عمومی را به ژان ژاک رسو نسبت می‌دهند اما پیشینه افکار عمومی به قدمت تشکیل اجتماعات انسانی است، توسعه دموکراسی، صنعتی شدن، افزایش امکانات و سطوح آموزشی و گسترش ارتباطات جمعی باعث توجه بیشتر به افکار عمومی در دنیا شده است در جوامع مختلف از جمله در کشور خودمان افکار عمومی بارها توانسته است شخص یا گروهی را بر سر کار بیاورد و یا از قدرت کنار بنشاند. اگر افکار عمومی با سیاست‌ها و برنامه‌های کلان مسوولان همنوایی نداشته باشد، بدون تردید امکان توفیق آنان بسیار کم خواهد شد. اهمیت افکار عمومی و تاثیر ان باعث شده است تا در جهت شناخت آن گام‌های موثری برداشته شود علی‌الخصوص در سال 1933 با تاسیس موسسه سنجش افکار در آمریکا اقدامات عملی در این زمینه به کار گرفته شد. قبل از این «روش‌های شناخت بیشتر بر اطلاعات موجود، نامه‌های شهروندان و مطالب روزنامه‌ها استوار بود». نظرسنجی یکی از معمول‌ترین شیوه‌های سنجش اطلاعات است. نیازها و کمبودهای هر جامعه، با تحقیق و نظرسنجی روشن می‌شود. بدین وسیله اندیشه‌ها و افکار پنهان جامعه به سطح آورده می‌شوند. اصطلاح نظرسنجی در جامعه شناسی (kep snidy) خوانده می‌شود نظرسنجی سعی دارد که افکار عمومی را درباره مسایل مختلف برای مسوولان و نهادهای مربوط نشان دهد و اطلاعات لازم را برای تصمیم‌گیری در اختیارشان قرار دهد و ارتباطی بین مردم و مسوولان باشد. نظرسنجی‌ها نشانگر میزان علایق و دیدگاه‌های مردم یک کشور راجع به موضوعات مختلف است. این حرفه امروزه تبدیل به یک صنعت شده است و ازاین طریق بسیاری از پژوهشگران و علاقه‌مندان خصوصاً دانشجویان به تجارب علمی برای آشنایی با روش تحقیق دست می‌یابند و حتی به کسب درآمد می‌پردازند.

نظرسنجی در دوران معاصر تبدیل به یکی از منابع عمده درآمد در موسسات تحقیقاتی و از ابزارهای مهم مورد استفاده تصمیم‌گیران و صاحبان اندیشه شده است.

از خصوصیات این روش آن است که در محیط طبیعی انجام می‌پذیرد و معمولاً اطلاعات در یک زمان کوتاه گردآوری می‌شود گرچه در کشور ما نیز مراکز تحقیقاتی معتبری برای نظرسنجی درباره مسایل و رویدادهای مختلف جامعه تاسیس شده است. اما نظرسنجی‌ها در عمل معمولاً بامشکلاتی مواجه هستند. مشکلات حاصل از جنبه‌های فنی و روش‌شناسی، اوضاع و شرایط موجود در جامعه، حساسیت نسبت به نظرسنجی در بین مردم، بی‌توجهی و اهمیت نداشتن افکار عمومی برای مسوولان و مردم، ضعف در توجیه مردم در خصوص پژوهش به طریق نظرسنجی و یا موضوع مورد بررسی، استفاده از شیوه نمونه‌گیری و روش‌های آماری که اگر غلط باشد ممکن است نتایج غلطی را به بار بیاورد. از سوی دیگر نتایج نظرسنجی‌ها زمانی قابل اطمینان و اعتبار است که محدودیتی در مقابل بیان افکار وجود نداشته باشد زمانی که در جامعه فشار بر افکار وجود داشته باشد مردم با احتیاط ناشی از ترس نظراتی می‌دهند که ممکن است با مکنونات قلبی آنها فاصله داشته باشند. لهذا در این گونه مواقع نتایج نظرسنجی‌ها با واقعیات فاصله دارند و به عبارتی ما را فریب می‌دهند نتایج نظرسنجی‌ها در موسسات معتبر نظرسنجی با واقعیت معمولاً نسبت 2+ یا 2- به دست می‌آید. در نظرسنجی‌های راجع به انتخابات ممکن است با گذشت هر ساعت نظرات مردم تغییر یابد و نظری را که مثلاً دیروز ابراز کرده‌اند بر اثر پیشامد و تبلیغات کاندیداها، امروز کاملاً تغییر کند. استوتزل می‌گوید: «اقلیت امروزی می‌تواند، اکثریت فردا باشد، زیرا تفسیر در نظر وجود دارد. چرا که تغییرات اجتماعی وجود دارد» یکی از نظریه‌های معروف در حوزه افکار عمومی نظریه مارپیچ سکوت می‌باشد که بر اساس ان وقتی بیشتر مردم از هم‌فکری یکدیگر در یک مورد ناآگاه باشند باعث خودنمایی اقلیت می‌شود و به تدریج نظر اکثریت خاموش می‌شود.