تحقیق مقاله آشنایی با گیاه دارویی آویشن

مقدمه

آویشن یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای است. به طوری که مصریان و یونانیان باستان از آویشن برای درمان بیماری های خود استفاده می کردند. به علت خواص ضدباکتریایی، ضد قارچی و ضد انگلی اسانس آویشن، این گیاه از قرن 16 رسماً به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شد و در تمامی فارماکوپه های معتبر خواص درمانی آن مورد تایید قرار گرفت.

نیومن در سال 1725، ماده موثره این گیاه را کشف کرد و آن را کافور آویشن نامید و دانشمند دیگری به نام لالماند در سال 1853، این ماده را تیمول نام گذاشت. از این زمان به بعد، بررسی های زیادی بر روی اثر درمانی این گیاه به عمل آمد و از آن در معالجه بیماری های مختلف استفاده شد.

آویشن یکی از گیاهان مهم تجاری است که در برخی از کشورها از جمله مجارستان از نظر صادراتی ارزش خاصی دارد. به طوری که سالیانه معادل 20 تن آویشن به ارزش 60 هزار دلار از مجارستان به سایر کشورهای اروپایی صادر می شود. اسپانیا و فرانسه نیز تهیه کنندگان آویشن برای آمریکا هستند.

در حال حاضر آویشن در سطوح وسیعی در کشورهای اسپانیا، آلمان، فرانسه، پرتغال، امریکا، چک اسلواکی، مجارستان و شمال افریقا کشت می شود.

مشخصات گیاه شناسی

آویشن گیاهی خشبی و چند ساله است. منشأ آن نواحی مدیترانه گزارش شده و در جنوب اروپا در سطوح وسیعی می روید. این گیاه در نواحی نیمه خشک زلاندنو در سطح زیادی مشاهده می شود.

ریشه مستقیم، کم و بیش چوبی و انشعاب های فراوانی دارد. ساقه مستقیم، چهار گوش و ارتفاع آن متفاوت بوده و بین 20 تا 50 سانتی متر یافت می شود که به شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد. پایین ساقه چوبی است در حالی که قسمت های فوقانی آن سبز رنگ بوده و انشعاب های فراوانی دارد. با گذشت سن گیاه، بر تعداد انشعاب های ساقه اضافه می شود و گیاه بسیار انبوه و بر پشت به نظر می رسد.

برگ ها کوچک، متقابل و کم و بیش نیزه ای شکل و بدون نوک و دمبرگ هستند. برگ ها پوشیده از کرک های خاکستری رنگ و حاوی اسانس است گل ها کوچک، نر ماده و به رنگ های سفید، صورتی یا ارغوانی مشاهده می شوند. گل ها به صورت مجتمع در قسمت های فوقانی ساقه هایی که از بغل برگ ها خارج می شوند، به طور مجتمع پدیدار می شوند. کاسه گل دارای دو لبه کاملاً مشخص است. لبه بالایی دارای سه دندانه و کوتاه و نسبتاً پهن و لبه پایینی از دو دندانه بلند و باریک کاملاً مشخص تشکیل شده است. کاسه گل پوشیده از کرک های غده ای حاوی اسانس است، گل ها از سال دوم رویش، اواسط اردیبهشت ظاهر می شوند.

میوه فندقه به رنگ قهوه ای تیره و طول آن یک میلی متر است. داخل میوه چهار بذر به رنگ قهوه ای تیره وجود دارد. بذر آویشن بسیار زیر است و وزن هزار دانه آن 25/0 تا 28/0 گرم است.

پیکر رویشی آویشن از بوی مطبوعی برخوردار است که ناشی از وجود اسانس است. اسانس در کرک های غده ای ساخته و ذخیره می شود. اندام های هوایی این گیاه (غیر از ساقه های چوبی) حاوی اسانس هستند. مقدار اسانس در شرایط اقلیمی مختلف متفاوت و بین 1 تا 5/2 درصد است. در پیکر رویشی آویشن غیر از اسانس ترکیب هایی مانند تانن (8 تا 10 درصد)، فلاونوئید، ساپونین و مواد تلخ وجود دارد.

بذرهای آویشن 2 الی 3 سال از قوه رویشی خوبی برخوردار هستند. در شرایط اقلیمی مناسب 14 تا 20 روز پس از کاشت، سبز می شوند. رشد اولیه این گیاه بسیار کند و بطئی است. آویشن در اوایل رویش نسبت به ساقه بسیار حساس است و به تابش نور کافی نیاز دارد. با گذشت سن (گیاهان چند ساله) در اوایل بهار (فروردین) رویش گیاهان آغاز می شود و از اواسط اردیبهشت، اولین گل ها ظاهر می شوند و گل دهی تا اواخر خرداد همچنان ادامه می یابد. چنانچه گیاهان در تابستان برداشت شوند، تحت شرایط اقلیمی مناسب و با تشکیل ساقه های گل دهنده مجدداً به گل می روند.

طبقه بندی

نام آویشن برای گروهی از گیاهان که همگی به خانواده نعناعیان تعلق دارند، به کار برده می شود. این گیاهان شامل سه جنس مختلف به شرح زیر هستند.

جنس Zataria

این جنس دارای گونه ای به نام Zmultiflora BOISS است که در جنوب ایران تحت عنوان «آویشن شیرازی با آویشن برگ پهن» ساخت شده است و گیاهی است خشبی با برگ های کوچک و تقریبا گرد و ساقه های سفید رنگ. کاسه گل آن تخم مرغی لوله ای و دارای 5 دندانه مساوی و کوچک است.

این گیاه پراکندگی محدودی در جهان دارد و منحصراً در ایران، افغانستان و پاکستان می روید. پراکندگی آن در کشورمان محدود به مناطق اصفهان، فارس، کرمان، بندرعباس، بلوچستان و خراسان است.

جنس Ziziphora

این جنس دارای گونه ای است که به «آویشن برگ باریک» معروف است و از نظر شکل ظاهری به جنس Thymus شباهت دارد. در این جنس تعداد پرچم های بارور 2 عدد، کاسه گل لوله ای و دارای 5 دندانه تقریباً مساوی و کوتاه است.

جنس Thymus

گونه های این جنس به علت هیبریداسیون بین گونه ای، بسیار متنوعند و 14 گونه آن متعلق به ایران است که در نواحی وسیعی از ایران پراکنده هستند.

مواد مصرفی

آویشن گیاهی است با سه جنبه کاربردی طبی، ادویه ای و عطری که در صنایع داروسازی، غذایی، آرایشی و بهداشتی به وفور از آن استفاده می شود.

مصارف دارویی

داروی آویشن (پیکر رویشی خشک) که از قرن 16 در بسیاری از فارماکوپه ها آمده است، اثرات شدید ضدقارچی و ضدباکتریایی دارد. اندام های این گیاه دارای اثرات ضد عفونی کنده و ضد تشنج است و از آن می توان در بیماری های دستگاه‌ تنفسی به منظور تعدیل تشنج و تاثیر مفید روی ترشحات آن استفاده کرد. شالز (Shalz) در سال 1929، مصرف دم کرده آن را در مواقع شیوع سیاه سرفه و همچنین برای آرام ساختن سرفه یا جلوگیری از شدت آن در برونش های مزمن، مفید ذکر کرده است. فلام و کروبر (Flamm and Kroeber) در سال 1933، آن را نه تنها در رفع بیماری های دستگاه تنفسی مثل ذات‌الریه بلکه در رفع بیماری های روده، کلیه و مثانه موثر دانسته اند. در استعمال خارجی دم کرده سر شاخه های گلدار و برگدار گیاه به صورت لوسیون ها، کمپرس و غیره در محل کوبیدگی اعضا، در رفتگی ها، آماس و همچنین در محل دردناک نقرس و رماتیسم، بخصوص رماتیسم های مزمن اشخاص سالخورده موثر است.

از اسانس آویشن در صنایع مدرن داروسازی برای تهیه داروهای مختلف استفاده می‌شود. اسانس مذکور دارای خاصیت ضدتشنج، ضدنفخ، و اثر ضدعفونی کننده قوی است. از اسانس به صورت محلول های الکلی، گاهی در رفع بعضی سوء هاضمه‌ها، اسهال های ساده و دفع کرم استفاده می‌شود. پماد حاصل از این اسانس در درمان بعضی از بیماری های جلدی بخصوص زونا بسیار مفید است. در بیماری های جلدی، گاهی از آن محلول هایی تهیه می‌شود که به کار بردن آن موجب قوی شدن اعمال پوست و رفع ناراحتی های جلدی می‌شود زیرا اثر قرمز کننده دارد و می توان آن، را به مقدار یک الی 2 گرم مخلوط در مقدار کافی آب برای رفع عوارض ناشی از رماتیسم های مزمن و سیاتیک های مقاوم به کار برد. محلول های رقیق شده آن اثر تحریک کننده بر روی مخاط چشم و پوست صورت ندارد.