سوسنبر
اسم من سوسنبر است. به من سیسنبر و آسن بویه هم می گویند. گیاه شناسان قدیم ایران مرا دو رگه و بین نعنا و پونه می دانستند. اخیراً یکی از فرنگی ها با تشریح ساقه و ریشه من این موضوع را ثابت کرده و کشف آن را به خود نسبت داده است. عربی من غام است و فرنگی ها به من نعناع فلفلی گویند و اقسام زیاد دارم که فرنگی ها آن را به سیاه و سفید قسمت کرده اند. مرزنگوش ، فراسیون و مشکطرامشیع از اقسام من بوده و همگی مقوی جسم و روح و احشاء و امعاء می باشیم. قلب و دماغ را نیرو می بخشیم ، ضد عفونی کننده ، پیشاب آور بوده ، عرق را زیاد می کنیم و عادت ماهانه زنان را باز می نماییم. ضد کرم بوده و زیاده روی در خون ما جهت زنان آبستن خوب نیست ، زیرا ممکن است باعث سقط جنین شود . مسکن التهابات معدی و بادشکن می باشیم. خوردن من با عسل ضد سم عقرب ، با سکنجبین پادزهر نیش زنبور است و مالیدن برگ من بر محل نیش حشرات نافع است. جوشانده ما مسکن سکسکه و پیچش شکم است ، برای مبتلایان به تقطیر بول و سنگ مثانه غذای خوبی هستیم و مسکن درد رحم می باشیم. حشرات مخصوصاً شپش از بوی ما گریزانند و حمول برگ من بد بویی رحم را بر طرف می کند. با اسانس من قرص نعنا درست می کنند و برای معطر کردن شربتها و داروهای معدی به کار میرود. دم کرده ده در هزار برگ ما درمان شکم روش و سوء هاضمه بوده دردهای عصبی را نیز بر طرف می کنیم. دو تا ده قطره اسانس من در تسکین دردهای عصبی و سیاتیک و التهابات معدی مفیدی است.
مشکطرامشیر
در شیراز به من رنگ گویند. به من مشکطرامشیع هم گویند و گویند اسم فارسی من مشکطرامشیر بوده است. قوی ترین اقسام نعنا هستم و زیاده روی در خوردن من خطرناک است چنانچه گوسفند از گیاه من چرا کند ، مسموم می گردد و در شیرش خون پیدا می شود . خوردن من به مقدار کم اشتها آور است و سینه را از خلط پاک می کند. ضد تشنج بوده و غم و غصه را از بین می برم ، باز کننده ادرار و قاعده بوده و خون نفاسی را قطع می نمایم. خوردن من برای زنان باردار خطرناک است و باعث سقط جنین می شود. خوردن من به مقدار کم شهوت را زیاد می کند مخصوصاً اگر همراه با عسل خورده شود.
مرزنگوش
فارسی من مرزنگوش و معرب آن مرزنجوش است. اعراب به من سرمق و عنقر می گویند. من از اقسام قوی سوسنبر هستم. بوییدن من و نوشیدن جوشانیده من دماغ را باز می کند و سردرد را بر طرف می کند و مالیخولیا را درمان می نماید و معالج زکام و آبریزش بینی است. بوییدن من مستی را کم می کند و رفع خماری می نماید و گرفتگی سوراخهای بینی را باز می نماید.
مالیدن من با حنا در تسکین سر درد اثری نیکو دارد. برگ و سرشاخه های من اسانس فراوان دارد و در داروسازی از آنها استفاده فراوان می شود. برگ من علاوه بر معطر کردن اغذیه سبب آرامش خاطر بوده ، کینه و حسد را از بین می برد. از اسانس من در صنعت برای معطر کردن صابون استفاده می شود. یک نوع من که به نام مرزنگوش افریقایی معروف است در نواحی خشک ایران و اروپا و افریقا می روید ، و در ایران به آویشن کوهی معروف است. ارسطو خواص زیادی را به آن نسبت داده که مهمترین این خواص تقویت معده ، بادشکن ، معرق
ضد تشنج است.
فراسیون
فارسی من براسیون است و معرب آن فراسیون می باشد. من در کنار جاده ها ، نقاط بایر غالب نواحی آسیا و اروپا و افریقا و جزایر قناری می رویم.
در ایران ، در اطراف تهران ، نواحی البرز ، اطراف کرج ، نواحی شمال ایران ، لاهیجان ، بندرگز ، تفرش ، کرمان ، خراسان ، سمنان ، بین فشم و سرخه ، بین بجنورد و مرادتپه و شریف آباد مشهد بطور خود رو می رویم. در طب سنتی ایران مرا به عنوان خلط آور و ازدیاد ترشح صفرا و ضد عفونی کننده ی مجاری تنفسی به کار می برند.
من پادزهر قارچهای سمی هستم و خطر من برای سقط جنین زیاد است. جوشانده ی من با انجیر و عسل اثری نیکو در معالجه تنگی نفس و آسم دارد و با شربت بنفشه جهت زخم ریه و التیام آن مفید است. سرمه ی عصاره من در چشم بهترین دارو جهت از بین بردن زردی آن است که در اثر یرقان به هم رسیده باشد. زیاده روی در خوردن من ، برای کلیه و مثانه خوب نیست و تولید خون در ادرار می نماید. چون مرا در آب انگور خیسانده و سه ماه نگهداری نمایند و بعد صاف کنند ، شرابی بدست می آید که در معالجه امراض سینه و پاک کردن آن از اخلاط نافع است . در طب جدید این خواص مورد تایید است و بیشتر جهت تحریک اشتها در مسلولین تجویز می شود. در طب عوام جهت مداوای تب و نوبه مصرف می شود.
کاکوتی
من برادر تنی فراسیون و از انواع خوراکی آن هستم که بیشتر مرا برای خوشبو کردن ماست و دوغ به کار می برند.
در ایران در کوه های اطراف تهران و کرج ، پل جاجرود ، سیاه کوه ، دوشان تپه ، نواحی شمال ایران ، منجیل ، آذربایجان و اصفهان و خراسان ، دامغان ، سمنان سرخه ، نزدیک شیراز ، راجرد قم ، همدان ، بلوچستان می رویم و به اسامی محلی تخم ملین ، مسنه یورچینگ ، کاکتو ، کاکوتو استویا و اشترپای معروف می باشم. مقوی معده و ضد عفونی کننده مجاری تنفس می باشم و کم و بیش سایر خواص نعنا در من جمع است. محصول زیاد من در خراسان به عمل می آید.
پونه ها
در فارسی به من پونه ن پودنه ، پودینه و پودرنگ گویند. معرب من فودنج است. اعراب به من حبق گویند. بیابانی ، کوهی و نهری دارم . من دارای انواع و اقسام بوده و به اسامی پونا ، نحانحه ، حبق ، حبق الماء ، نحناع ، حبق التمساح … معروف می باشم.
خانواده ما همه خلط آور و ملین معده بوده و از سوزش آن جلوگیری می کنند . همگی مسکن سکسکه و قی می باشیم. باد شکن و ضد استسقاء شناخته شده ، جهت یرقان و اخراج مشیمه تجویز شده ایم. (مشیمه پرده اطراف جنین است ) ما را جهت باز شدن ادرار و بند آمدن اسهال تجویز کرده اند ، زیاده روی در خوردن ما برای زنان آبستن خوب نیست. زیرا سبب سقط جنین می شود. شستشو با آب جوشانده ی من خارش رحم را بر طرف می کند و سختی آن را از بین می برد. مالیدن سوخته من به دندان لثه را محکم می کند . بوییدن سرشاخه های ما مقوی قلب و نیرو بخش است زیاده روی در خوردن من برای معده خوب نیست.
پونه ی نهری (گل پونه)
فارسی من پونه نهری است. به من ضومران ، حبق المراء و حبق التمساح نیز گفته اند ، پادزهر مسمومیت غذایی و ضد زهر قارچهای سمی هستم. چکاندن آب من در گوش سنگینی آن را بر طرف می کند و آنرا ضد عفونی می کند . جوشانده ی من جهت داء الفیل و جذام تجویز شده است. عصاره من با عسل پیشاب آور است ، عرق را زیاد می کنم ، با سکنجبین و رب انار از قی جلوگیری می کنم. سکسکه را تسکین میدهم.
خوردن من با عسل و نمک جهت کرم کدو نافع است ، حمول برگ من جهت جلوگیری از خونریزی مفید است. ولی برای زنان آبستن خوب نیست ، زیرا باعث سقط جنین است. ضماد خشک من بر محل نیش حشرات مفید است و مالیدن آن بر مواضعی که کرم گذاشته باشند
نافع است.
سعتر
فارسی من سعتر است ، ولی پزشکان قدیم اسم مرا با صاد یعنی صعتر می نوشتند. بیابانی مرا آویشن و بستانی مرا مرزه گویند. آویشن شیرازی نوع دیگری از من است. یکنوع دیگر من صعتر فارسی است که رنگ آن سفید است و دارای تمام خواص پونه بوده و پادزهر شوکران و تریاک است. عرق را زیاد می کنیم و از دوستان کبد بوده و رنگ و رو را باز می نماییم. مخصوصاً اگر همراه با انجیر خشک خورده شویم . پزشکان قدیم خوردن مرزه را همراه با خوردن غذاهای ثقیل مثل حلیم و کله پاچه مفید می دانستند و امروزه ثابت شده است که مرزه مانند سایر گیاهان خانواده نعنا کلسترول خون را پایین می آورد و چربی خون را کم می کند . بذر ما در همه احوال قوی تر از برگ ما است. ضد یرقان ، مهیج شهوت بوده و جویدن آن مسکن درد دندان و زیاده کننده اشتها است.
آویشن شیرازی
اسم من آویشن شیرازی است. به من حاشا و صعتر الحمار نیز می گویند علاوه بر ایران در اطراف بیت المقدس نیز می رویم. نوعی پودینه کوهی هستم شبیه صعتر و از آن قوی تر می باشم. ادرار و قاعده را باز می کنم و برای زنان آبستن زیان آور بوده سبب اخراج جنین می شوم. معمولاً برای اخراج مشیمه مرا تجویز می نمایند.
انواع پونه ویتامین «آ» دارند ولی این ویتامین در من بیشتر است به همین جهت مرا بیشتر برای درمان شبکوری تجویز می کنند.
حضرت موسی (ع) عطر مرا زیاد دوست داشتند و همیشه مرا همراه خود حمل می کردند . پزشکان یونان مرا در امراض عفونی مخصوصاً عفونت کبد و مننژیت و اختلالات مغزی تجویز می نمودند.
زنبور عسل مرا دوست دارد و یکنوع زنبور عسل وحشی که در کردستان سکونت دارد ، بیشتر از من تغذیه می کند و عسل او شفا بخش ترین انواع عسل می باشد. در اختلالات کلیه زخم های چرکی ، دردهای معدی ، سیاه سرفه و تنگی نفس تجویز می شوم. از جوشانده من به عنوان کمپرس جهت درمان رگ به رگ شدن و پیچیدگی عضلات استفاده نمایید. دم کرده من جهت زکام و رفع خستگی و ضعف مفرط تجویز شده است. دامپزشکان قدیم برای معالجه تب برفکی از من استفاده می کردند و دادن جوشانده من به حیوانات جهت پیشگیری از این مرض مفید است.