تحقیق مقاله بررسی اختلافات نحوی

)بررسی اختلاف در ترجمه جمله «أذهبتم» (احقاف 46: 20)

أذهبتم/أ أذهبتم

وَ یَوْمَ یُعْرَضُ الَّذِینَ کَفَرُواْ عَلىَ النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَیِّبَاتِکمُ‏ْ فىِ حَیَاتِکمُ‏ُ الدُّنْیَا وَ اسْتَمْتَعْتُم بهَِا فَالْیَوْمَ تجُْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا کُنتُمْ تَسْتَکْبرُِونَ فىِ الْأَرْضِ بِغَیرِْ الحَْقّ‏ِ وَ بمَِا کُنتُمْ تَفْسُقُونَ(20)

بررسی ترجمه ها

موارد اختلاف در ترجمه های فارسی: 1-  از بین بردید یا به باد دادید 2-  آیا از بین بردید؟، آیا ضایع کردید؟

1) نمونه هایی از ترجمه های مطابق با « از بین بردید»

روزى که انکارورزان بر آتش عرضه مى‏شوند، [به آنها خطاب مى‏شود:] نعمتهاى پاکیزه خود را [که باید امروز هم از آن لذت ببرید] در زندگى دنیایى‏تان از بین بردید و [فقط همان جا] از آنها بهره‏مند شدید، پس، امروز به خاطر سرورى خواهى ناحق در زمین و انحرافى که داشتید، به عذابى ذلت بار کیفر داده مى‏شوید.(طاهری،1380، 504)

نمونه ای دیگر

و در قیامت که کافران بر آتش عرضه میشوند (10) بآنها گفته میشود: چیزهاى پاکیزه خود را (از: جوانى و مال و قدرت و شوکت و علم و ...) در زندگانى دنیا به باد دادید و در راه کامرانى و شهوات صرف کردید (و براى آخرت توشه‏ئى نفرستادید) (بلاغی، 1386ق، 6، 139 )

در ترجمه های ذیل نیز مطابق با قرائت«أذهبتم»،«از میان بردید» ترجمه شده است:

(الهی قمشه ای،1380، 504 ؛ موسوی همدانی،1374، 18، 305 ؛ حلبی، 1380، 505 ؛ ثقفی تهرانی، 1398ق، 4، 652 ؛ مصطفوی، 1380، 15، 269 ؛ ابوالفتوح رازی، 1408ق، 17، 260 ؛ عاملی، 1360، 7، 523 ؛ فولادوند، 1415ق، 504 ؛ گرمارودی، 1384، 504 ؛ نوبری،1396ق، 447 )

2) در میان مترجمان، تنها دهلوی و انصاری به صورت استفهامی «أ أذهبتم» ترجمه کرده اند:

و روزى که کافران بر آتش عرضه شوند. [گفته مى‏شود:] آیا [نعمتهاى‏] پاکیزه‏تان را در زندگانى دنیویتان از بین بردید و از آنها بهره‏مند شدید؟ پس امروز به [سزاى‏] آنکه در زمین به ناحقّ کبر مى‏ورزیدید و به [سزاى‏] آنکه نافرمانى مى‏کردید، به عذاب خفّت بار کیفر مى‏بینید (20)( انصاری، 1377، 505)

و روز که پیش آورده شوند کافران بر آتش گفته شود آیا ضائع کردید نعمتهاى خود را در زندگانى دنیا وى خویش و بهره‏مند شدید بآن پس امروز جزا داده شود شما را عذاب خوارى بسبب آنکه تکبر مى‏کردید در زمین ناحق و بسبب آنکه بدکارى میکردید(دهلوی،1417ق، 1113)

بررسی و تحلیل اختلاف قراءات در جمله«أذهبتم»

اختلاف قرائتی که در این آیه وجود دارد به صورت ذیل است:

1) «أ أذهبتم» که  ابن کثیر، ابو جعفر و ابن مجاهد به صورت استفهامی قرائت کرده اند. دلیل این قرائت، فضای از آیه به  صورت توبیخ و اقرار از کافران است.( ابن عطیه اندلسی، 1422ق، 5، 100)

2) «أذهبتم» که به صورت  خبری قرائت کرده اند. به همین خاطر آوردن حرف «فاء» در قسمت بعد آیه « فَالْیَوْمَ تجُْزَوْنَ» مناسب است.( شیخ طوسی، بی تا، 9، 276)

نتیجه

بنابراین ترجمه«  از میان بردند » که ناظر به قرائت «أذهبتم»  به دلیل حمل بر فعل ماضی و خبری بودن است و ترجمه« آیا از بین بردید؟ » ناظر به قرائت«أ أذهبتم» است به دلیل حمل بر جمله استفهامی توبیخی و تقریری از کافران است.

2) بررسی اختلاف در ترجمه جمله « اتَّبَعَتهُْمْ ذُرِّیَّتهُُم »(طور52: 21)

اتَّبَعَتهُْمْ ذُرِّیَّتهُُم/ إتّبَعناهم ذریاتِهم

وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ اتَّبَعَتهُْمْ ذُرِّیَّتهُُم بِإِیمَانٍ أَلحَْقْنَا بهِِمْ ذُرِّیَّتهَُمْ وَ مَا أَلَتْنَاهُم مِّنْ عَمَلِهِم مِّن شىَ‏ْءٍ  کلُ‏ُّ امْرِى  بمَِا کَسَبَ رَهِینٌ(21)

بررسی ترجمه ها

موارد اختلاف در ترجمه های فارسی: 1-  فرزندانشان پیرویشان کردند 2-  رسانیدیم فرزندان ایشان را

نمونه هایی از ترجمه های مطابق با « اتَّبَعَتهُْمْ ذُرِّیَّتهُُم»

و آنان که ایمان آوردند و فرزندانشان هم در ایمان پیرو ایشان شدند ما آن فرزندان را به آنها برسانیم و از پاداش عمل آنان هیچ نکاهیم. هر نفسى در گرو عملى است که اندوخته است‏.(الهی قمشه ای،1380، 524)

نمونه دیگر

و کسانى که ایمان آوردند و فرزندانشان [به نوعى‏] در ایمان از آنان پیروى کردند، فرزندانشان را [در بهشت‏] به آنان ملحق مى‏کنیم و هیچ چیز از اعمالشان را نمى‏کاهیم هر انسانى در گرو اعمال خویش است. ( انصاریان،1383، 524)

در ترجمه های ذیل نیز « اتَّبَعَتهُْمْ ذُرِّیَّتهُُم »،« فرزندانشان پیرویشان کردند » ترجمه شده است:

(آیتی، 1374،524 ؛ قرشی،1377، 524 ؛ ارفع،1371،524 ؛ اشرفی،1380، 524 ؛ برزی، 1382، 524 ؛ بروجردی، 1366، 947 ؛ پاینده،بی تا، 443 ؛ پور جوادی، 1414ق، 523 ؛ موسوی همدانی،1374، 19، 11 ؛ بلاغی، 1386ق، 237 )

2- از میان مترجمان، تنها میبدی مطابق قرائت « إتّبَعناهم ذریاتِهم»، « رسانیدیم فرزندان ایشان را» ترجمه کرده است:

وَ الَّذِینَ آمَنُوا و ایشان که گرویدگان بودند، و اتبعناهم ذریاتهم ما پس ایشان فرا داشتیم و در ایشان رسانیدیم فرزندان ایشان بِإِیمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ بآنچه گرویده بودند فرزندان ایشان را در پدران رسانیدیم هر چند که در صلاح و عبادت چون پدران نبود، وَ ما أَلَتْناهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ و از کردار بهینان [از دریشان رسانیدن بترینان‏] چیزى نکاستیم. کُلُّ امْرِئٍ بِما کَسَبَ رَهِینٌ (21) هر مردى بآنچه خود کرد گروگانست.(میبدی،1371، 9، 329)

بررسی و تحلیل اختلاف قراءات در جمله« اتَّبَعَتهُْمْ ذُرِّیَّتهُُم »

در این آیه دو گونه قرائت وجود دارد:

  1) « أتبَعناهم ذریاتِهم » و «ألحقنا بهم ذریّاتهم» که ابو عمرو آن را قرائت کرده است. دلیل این قرائت، جمله « أَلحَْقْنَا بهِِمْ ذُرِّیَّاتِهَُمْ» که واژه «ألحقنا» به صورت متکلم آمده و متناسب با آن باید «أَتبعناهم» آورده شود .«ذریّه» که صورت مفرد آن، معنای جمع می دهد، می تواند به صورت جمع«ذریّاتهم» نیز  استعمال شود. مانند کلمه «قوم» که جمع آن «أقوام» می شود.در اینجا فعل که به صورت متکلم است، به خدا  نسبت داده شده و اخباری از جانب خداوند است (ابوزرعه،1402ق،223)

 2) « اتَّبَعَتهُْمْ ذُرِّیَّتهُُم » که عاصم و ابن کثیر آن را قرائت کرده اند. دلیل این قرائت، واژه «ذریّه» است که صورت مفرد و جمع آن کاربرد دارد. و حالت مفرد آن معنای جمع را نیز در بر دارد.( ابن عطیه اندلسی، 1422ق،5، 189)

نتیجه

بنابراین ترجمه« فرزندانشان پیرویشان کردند » به دلیل حمل بر صورت مفرد واژه «ذریّه»  و ناظر به قرائت « اتَّبَعَتهُم ذُرِّیَّتهُُم »است. و ترجمه« رسانیدیم فرزندان ایشان را »بنابر بر حمل فعل «أتبعنا» بر متکلم بودن به خاطر « ألحَقنا» که پس از آن آمده  است و واژه «ذریّاتِهم» که صورت جمع « ذریّه» است و هر دو صورت یعنی مفرد و جمع آن کار برد دارد ناظر به قرائت« أتبَعناهم ذریاتِهم » است.

3) بررسی اختلاف در ترجمه واژه «قومَ نوحٍ» (ذاریات 51: 46)

قومِ نوحٍ/ قومَ نوح

وَ قَوْمَ نُوحٍ مِّن قَبْلُ  إِنهَُّمْ کَانُواْ قَوْمًا فَاسِقِینَ(46)

بررسی ترجمه ها

موارد اختلاف در ترجمه های فارسی: 1-  قوم نوح را هلاک کردیم یا یاد کن قوم نوح را  2-  در داستان قوم نوح نیز عبرتى است

نمونه هایی از ترجمه های مطابق با «قوم نوح را هلاک کردیم یا یاد کن قوم نوح را»

و از پیش قوم نوح را [هلاک کردیم‏] که آنها گروهى عصیان پیشه بودند.(پاینده، بی تا، 441)

نمونه ای دیگر

و قوم نوح را قبل از آن [هلاک کردیم‏] بى‏شک ایشان قومى نافرمان بودند.(قرشی، 1377، 10، 346)

در ترجمه های ذیل نیز مطابق با قرائت« قومَ نوحٍ»، ترجمه کرده اند:

(آیتی، 1374، 522 ؛ الهی قمشه ای، 1380، 522 ؛ انصاریان، 1383، 522 ؛ برزی، 1382، 522 ؛ بروجردی، 1366، 943 ؛ بلاغی، 1386ق، 6، 226 ؛ حلبی، 1380، 522 ؛ خسروانی، 1390ق، 8، 92 ؛ خواجوی،1410ق، 206،رضایی، 1383، 522)

2) از میان مترجمان، تنها ارفع و موسوی همدانی به قرائت «قومِ نوحٍ» ترجمه کرده اند:

و در داستان قوم نوح نیز عبرتى است که در گذشته مردمى فاسق بودند.(ارفع، 1381،522)

و در قوم نوح هم که قبل از همه نامبردگان بودند آیتى است و آنان مردمى فاسق بودند(موسوی همدانی،1374،18، 559)

بررسی و تحلیل اختلاف قراءات در واژه«قوم نوح»

 اختلاف قرائتی که در این آیه وجود دارد به صورت ذیل است:

1)« قَوْمِ نُوحٍ» که  ابو عمرو ، حمزه ، کسائى و اعمش به صورت مجرور خوانده اند. دلیل این قرائت این است که « قَوْمِ نُوحٍ»    معطوف بر آیات قبلی 21 «وَ فِی الْأَرْضِ...» ، 38 «وَ فِی مُوسی...»‏ ، 41 «و فِی عادٍ» ، و آیه 43 «وَ فِی ثَمُودَ» سوره است.( ابو الفتوح رازی،1408ق، 18، 112)

2) « قَوْمَ نُوحٍ» که قاریان دیگر آن را قرائت کرده اند. دلیل این قرائت، سه دیدگاه است:

1- تقدیر فعل « أهلکنا» برای واژه « قومَ نوحٍ» است.

2- تقدیر فعل «اُذکر» برای واژه « قومَ نوحٍ» است.

3-  واژه « قومَ نوحٍ» معطوف بر ضمیر «هم» در آیه 44 همین سوره یعنی« فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَه ...» است.(طبری،1412ق، 27، 6)

نتیجه

بنابراین ترجمه« در داستان قوم نوح نیز عبرتى است » که ناظر به قرائت « قَوْمِ نُوحٍ» به دلیل عطف بر آیات قبلی، به صورت مجررو است. و ترجمه « قوم نوح را هلاک کردیم یا یاد کن قوم نوح را » که ناظر به قرائت« قَوْمَ نُوحٍ » است به دلیل تقدیر فعلهای « أهلکنا»، «اُذکر» و یا عطف بر فعل «أَخَذَتْهم» است.

بررسی اختلاف در ترجمه جمله « لَّا لَغْوٌ فِیهَا وَ لَا تَأْثِیمٌ » (طور 52: 23)

لَّا لَغْوٌ فِیهَا وَ لَا تَأْثِیمٌ/ لَّا لَغْوَ فِیهَا وَ لَا تَأْثِیمَ

یَتَنَازَعُونَ فِیهَا کَأْسًا لَّا لَغْوٌ فِیهَا وَ لَا تَأْثِیمٌ(23)

بررسی ترجمه ها

موارد اختلاف در ترجمه های فارسی: 1-  نه لغوى در آن است و نه گناه کردن‏ 2-   در آن هیچ لغو و هیچ گناهى نیست

1)نمونه هایی از ترجمه های مطابق با « نه لغوى در آن است و نه گناه کردن»

آنان در بهشت جام هاى [پر از شراب طهور را] که نه در آن [پس از نوشیدنش، زمینه‏] بیهوده‏گویى و نه [خوردنش‏] گناه است، از دست یکدیگر مى‏گیرند. ( انصاریان، 1383، 524)

نمونه ای دیگر

قدح شراب در بینشان دست به دست مى‏گردد، شرابى که نه مانند شراب دنیا لغوى در آن است و نه گناه‏(موسوی همدانی،1374، 19، 11)

در ترجمه های ذیل نیز مطابق با قرائت« لَّا لَغْوٌ فِیهَا وَ لَا تَأْثِیمٌ»،« نه لغوى در آن است و نه گناه کردن‏» ترجمه شده است:

(آیتی، 1374، 524 ؛ قرشی،1377، 10، 371 ؛ ارفع، 1381، 524 ؛ برزی، 1382، 524 ؛ پاینده، بی تا، 443 ؛ پورجوادی، 1414ق، 523 ؛ حلبی، 1380، 524 ؛ خواجوی، 1410ق، 207 ؛ رضایی، 1383، 524 ؛ ثقفی تهرانی، 1398ق، 5، 75)

2) نمونه هایی از ترجمه های مطابق با « در آن هیچ لغو و هیچ گناهى نیست»

در بهشت جام پر از شراب را بهم مى‏دهند و از هم مى‏ستانند. جام شرابى که آشامیدن آن مایه هیچ گونه بیهوده‏گوئى نیست، و هیچگونه بزه‏کارى از آن بپا نمى‏شود.(بلاغی، 1386ق، 6، 237)

نمونه ای دیگر

آنان در آن جا جامى را که در آن هیچ لغو و هیچ گناهى نیست، از دست هم‏دیگر مى‏ربایند(برزی، 1382، 524)

در ترجمه های ذیل نیز مطابق با قرائت« لَّا لَغْوَ فِیهَا وَ لَا تَأْثِیمَ»، «در آن هیچ لغو و هیچ گناهى نیست» ترجمه شده است:

(الهی قمشه ای، 1380، 524 ؛ بروجردی، 1366، 947 ؛ بلاغی، 1386ق، 6، 237  )