1)آیه 1سوره حجرات
یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تُقَدِّمُواْ بَینَْ یَدَىِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سمَِیعٌ عَلِیمٌ(1)
التبیان فی تفسیر القرآن، ج9، ص: 340
قرأ یعقوب «لا تقدموا» بفتح التاء و الدال. الباقون بضم التاء و کسر الدال من التقدیم. و قیل: انهما لغتان. قدم و تقدم مثل عجل و تعجل. قال ابن عباس و الحسن: الآیه «لا تقدموا» فی الحکم أو فی الأمر قبل کلامه صَلى اللَّهُ عَلیه و آله- بفتح الدال و التاء
2)آیه 11سوره قمر
فَفَتَحْنَا أَبْوَابَ السَّمَاءِ بمَِاءٍ مُّنهَْمِرٍ(11)
التبیان فی تفسیر القرآن، ج9، ص: 447
قرأ ابن عامر «ففتحنا» بالتشدید أی مره بعد مره و شیئاً بعد شیء، لأنه کثر و دام لما فار التنور و انهمرت الأرض و السماء بالماء. الباقون بالتخفیف لأنه یأتی على القلیل و الکثیر، و فی الکلام حذف، و تقدیره ان نوحاً علیه السلام لما دعا ربه فقال إنی مغلوب فانتصر یا رب و أهلکهم فأجاب اللَّه دعاءه و فتح أبواب السماء بالماء، و معناه أجرى الماء من السماء، فجریانه إنما فتح عنه باب کان مانعاً له، و ذلک من صنع اللَّه الذی لا یقدر علیه سواه. و جاء ذلک على طریق البلاغه . و الماء المنهمر هو المنصب الکثیر قال امرؤ القیس:
راح تمر به الصبا ثم انتحى فیه شؤبوب جنوب منهمر «1»
أی منصب مندفق، انهمر ینهمر انهماراً، و فلان ینهمر فی کلامه، کأنه یتدفق فیه مع کثرته.
3)آیه 60سوره واقعه
نحَْنُ قَدَّرْنَا بَیْنَکمُُ الْمَوْتَ وَ مَا نحَْنُ بِمَسْبُوقِینَ(60)
التبیان فی تفسیر القرآن، ج9، ص: 501
و قرأ (نحن قدرنا) خفیفه ابن کثیر. الباقون بالتشدید و هما لغتان.
4)آیه 2 سوره حشر
هُوَ الَّذِى أَخْرَجَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ مِن دِیَارِهِمْ لِأَوَّلِ الحَْشْرِ مَا ظَنَنتُمْ أَن یخَْرُجُواْ وَ ظَنُّواْ أَنَّهُم مَّانِعَتُهُمْ حُصُونهُُم مِّنَ اللَّهِ فَأَتَئهُمُ اللَّهُ مِنْ حَیْثُ لَمْ یحَْتَسِبُواْ وَ قَذَفَ فىِ قُلُوبهِِمُ الرُّعْبَ یخُْرِبُونَ بُیُوتهَُم بِأَیْدِیهِمْ وَ أَیْدِى الْمُؤْمِنِینَ فَاعْتَبرُِواْ یَأُوْلىِ الْأَبْصَارِ(2)
التبیان فی تفسیر القرآن، ج9، ص: 559
قرأ ابو عمرو وحده «یخربون بیوتهم» بالتشدید قال الفراء: و هی قراءه أبی عبد الرحمن السلمی و الحسن. الباقون بالتخفیف. قال قوم: معناهما واحد مثل أکرمته و کرمته. و قال بعضهم: معنى التخفیف انهم ینتقلون عنها فیعطلونها، و بالتشدید یهدمونها.
5)آیه 10سوره ممتحنه
یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِذَا جَاءَکُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِیمَانهِِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلىَ الْکُفَّارِ لَا هُنَّ حِلٌّ لهَُّمْ وَ لَا هُمْ یحَِلُّونَ لهَُنَّ وَ ءَاتُوهُم مَّا أَنفَقُواْ وَ لَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ أَن تَنکِحُوهُنَّ إِذَا ءَاتَیْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ لَا تُمْسِکُواْ بِعِصَمِ الْکَوَافِرِ وَ سَْئلُواْ مَا أَنفَقْتُمْ وَ لْیَسَْئلُواْ مَا أَنفَقُواْ ذَالِکُمْ حُکْمُ اللَّهِ یحَْکُمُ بَیْنَکُمْ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ(10)
التبیان فی تفسیر القرآن، ج9، ص: 584
قرأ ابو عمرو و اهل البصره «و لا تمسکوا» بالتشدید. الباقون «تمسکوا» خفیفه و هما لغتان.
یقولون أمسکت به و تمسکت به
6)آیه 10سوره صف
یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ هَلْ أَدُلُّکمُْ عَلىَ تجَِارَه ٍ تُنجِیکمُ مِّنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ(10)
التبیان فی تفسیر القرآن، ج9، ص: 595
قرأ ابن عامر (تنجیکم من عذاب الیم) مشدده الجیم. الباقون بالتخفیف
7)آیه 5سوره منافقون
وَ إِذَا قِیلَ لهَُمْ تَعَالَوْاْ یَسْتَغْفِرْ لَکُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْاْ رُءُوسَهُمْ وَ رَأَیْتَهُمْ یَصُدُّونَ وَ هُم مُّسْتَکْبرُِونَ(5)
التبیان فی تفسیر القرآن، ج10، ص: 11
و قرأ نافع و روح و زید «لووا رؤسهم» خفیفه . الباقون «لوّوا» مشدده .
8)آیه 3 سوره التحریم
وَ إِذْ أَسَرَّ النَّبىُِّ إِلىَ بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِیثًا فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَ أَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَیْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَ أَعْرَضَ عَن بَعْضٍ فَلَمَّا نَبَّأَهَا بِهِ قَالَتْ مَنْ أَنبَأَکَ هَاذَا قَالَ نَبَّأَنىَِ الْعَلِیمُ الْخَبِیرُ(3)
التبیان فی تفسیر القرآن، ج10، ص: 44
و قرأ الکسائی وحده (عرف بعضه) خفیفاً و هی قراءه الحسن و أبی عبد الرحمن، و کان أبو عبد الرحمن إذا قرأ إنسان بالتشدید خطأه
8)آیه 27سوره ملک
فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَه ً سِیَتْ وُجُوهُ الَّذِینَ کَفَرُواْ وَ قِیلَ هَاذَا الَّذِى کُنتُم بِهِ تَدَّعُونَ(27)
التبیان فی تفسیر القرآن، ج10، ص: 70
قرأ یعقوب (تدعون) خفیفه . الباقون بالتشدید.
9) آیه 23 سوره مرسلات
فَقَدَرْنَا فَنِعْمَ الْقَادِرُونَ(23)
التبیان فی تفسیر القرآن، ج10، ص226
قرأ أهل المدینه و الکسائی «فقدرنا» مشدده . الباقون بالتخفیف و هما لغتان. و من اختار التخفیف فلقوله «فَنِعْمَ الْقادِرُونَ».
ترجمه:
و ما تقدیر (مدت رحم و تعیین سرنوشت او تا ابد) کردیم که نیکو مقدّر (حکیمى) هستیم. (الهی قمشه ای،1380،1،581)
پس به اندازه نهادیم و چه نیک اندازه گیریم(برزی،1383،1،581)
و ما تقدیر مدت رحم (و تعیین سرنوشت او تا ابد) را کردیم، که نیکو مقدر حکیمى هستیم (موسوی همدانی،1374،20،244)
پس معیّن کردیم آنرا، چه خوب مقدّر کننده هستیم(مصطفوی،1380،16،212)
آن گاه (براى جنین) تعیین وضعیت کردیم و ما بهترین تقدیر کننده هستیم. (کاویانپور،1378،1،581)
پس توانا بودیم و نیکو توانا بودیم- یا: پس سرنوشت شما را تقدیر کردیم و نیکو تقدیر کردیم-. (مجتبوی،1371،1،581)
پس اندازهگیرى کردیم، که نیکو اندازهگیر حکیمى میباشیم،(بانو امین،1361،14،256)
پس اندازه نهادیم پس چه خوبند اندازهنهان (معزی،1372،1،581)
(یا محمد) ولادت انسان را ما چنین تقدیر کردیم خوب تقدیر کنندهایم ما که در مدت کم از نطفه، انسان ایجاد کرده از رحم مادر به عالم وجود آوردیم.(نوبری،1396ق،1،518)
آن گاه [به آن] سامان دادیم و چه نیک سامان مىدهیم(انصاری،1377،1،581)
اندازه کردیم و نیک اندازه کنانىایم؟(ترجمه طبری،1356،7،1972)
پس اندازه کردیم پس نیکو اندازه کنندگانیم(دهلوی،1417ق،1،1325)
«فَقَدَرْنا» اندازه اندازه نهادیم [اندازه آب را، اندازه خون را، اندازه گوشت را] فَنِعْمَ الْقادِرُونَ (23) نیک مقدّر که مائیم.(میبدی،1371،10،333)
و تقدیر کردیم اعضاى و را، و مدّت حمل و را، و حیات و را، و ما نیک مقدّران(نسفی،1367،2،1126)
پس اندازه کردیم توانستیم، پس چه نیک اندازه کنندگانایم، توانایانیم ما.(دهم هجری،1384،1،506)
ما زمان را تقدیر فرمودیم و ما یگانه تقدیرگر هستیم(صفارزاده،1380،1،1439)
10)آیه 19سوره نبأ
وَ فُتِحَتِ السَّمَاءُ فَکاَنَتْ أَبْوَابًا(19)
التبیان فی تفسیر القرآن، ج10، ص242
قرأ «و فتحت» بالتخفیف أهل الکوفه إلا الأعشى و البرجمی. الباقون بالتشدید
11) آیه 6 سوره تکویر
وَ إِذَا الْبِحَارُ سُجِّرَتْ(6)
التبیان فی تفسیر القرآن، ج10، ص: 280
قرأ ابن کثیر و اهل البصره «سجرت» خفیفه الجیم. الباقون بتشدیدها