در آثار مربوط به تغییرات اجتماعی توجه به الگو های تغییر همواره مورد توجه دانشمندان علوم اجتماعی بوده است. این توجه معطوف به فرآیند ها و چگونگی تحقق تغییرات اجتماعی و فرهنگی بوده است.
الگوهای اصلی تغییرات اجتماعی عبارتنداز: تکامل، اشاعه، فرهنگ پذیری، شهری شدن و صنعتی شدن. اینک به بررسی هر یک از آن ها می پردازیم.
تکامل
نظریه پردازان کلاسیک این اعتقاد را داشتند که جوامع در سیر تکاملی خود از مرحله ای به مرحله دیگر گذار می کنند و هر مرحله تاریخی در قیاس با مرحله ماقبل خود مرحله ای کامل تر و پیشرفته تر ارزیابی می گردید. انسان شناسان معاصر در احیاء نظریه تکامل بر فرهنگ و تکنولوژی تأکید دارند، تا نشان دهند چگونه تغییرات تکاملی در جامعه ها اتفاق می افتد. آن ها سعی دارند تا منبع اصلی تغییر جوامع را با نحوه معیشت آن ها تبیین کنند و ربط دهند. برای مثال از کشاورزی به صنعتی و مراحل بالاتر را از لحاظ معیشتی، از مراحل قبلی پربارتر به حساب می آورند که این امر در نتیجه مازاد اقتصادی، جمعیت بیشتر، کارآیی بالاتر، تنوع فرهنگی زیادتر، پیدایش پایگاه ها و نقش های جدیدتر، توسعه اقتصادی سریعتر و پیچیدگی بیشتر را در بر دارد(واگو، ۱۹۸۹: ۱۱۵).
به نظر «ویلبرت مور» علاقه به تکامل اجتماعی به دو شکل عمده تجلی پیدا کرده است. شکل اول را می توان در کار «استوارد» دید که تلاش می کند تنوع تکاملی اجتماعی را به کمک مقوله تکامل چند خطی درک کند و شکل دوم را در کار کسانی مانند: «وایت»، «سالینز» و «سرویس» باید دید که معتقدند نظریه تکامل اجتماعی را باید در سطح بسیار عام دید لیکن نباید بر این نکته اصرار داشت که تمام تفاوت های ساختاری وفرآیندهای پویا در این نظریه گنجانده شوند یا از آن مشتق شوند(مور، ۱۳۸۱: ۱۶۴).
در مجموع در قالب الگوی تغییر تکاملی مجموعه تغییرات در نظام حقوقی، مذهبی، قشربندی اجتماعی و نظام تولید از حیث کمی و کیفی به صورت انباشتی و معمولاً به صورت خطی و فزاینده مورد توجه قرار می گیرند.
«رابرت بلا» تکامل را فرآیند افزایش در ابعاد و پیچیدگی سازمان ها می بیند و این امر موجب می شود که ارگانیسم، نظام اجتماعی و افراد با توانایی بیشتری خود را با محیط سازگار کنند و به عبارتی استقلال داخلی بیشتری نسبت به مراحل قبلی در رابطه با محیط پیدا کنند. در این دیدگاه تکامل در نتیجه تحول سیستم های نمادین مذهبی از دیگر ساختارهای اجتماعی جدا شده و انسان آگاهی بیشتری از لحاظ مذهبی نسبت به خود پیدا کرده است(واگو، ۱۹۸۹: ۱۱۶).