معاد از ارکان جهان بینی اسلامی
یکی از اصول جهان بینی اسلامی که از ارکان ایمانی و اعتقادی دین اسلام است ، اصل ایمان به زندگی جاوید و حیات اخروی است . ایمان به عالم آخرت شرط مسلمانی است ، یعنی اگر کسی این ایمان را از دست بدهد و انکار کند از زمره مسلمانان خارج است
پیامبران الهی - بدون استثناء - پس از اصل توحید ، مهمترین اصلی که مردم را به آن متذکر کردهاند و ایمان به آن را از مردم خواستهاند ، همین اصل است که در اصطلاح متکلمان اسلامی به نام " اصل معاد " معروف شده است
در قرآن کریم به صدها آیه برمیخوریم که به نحوی از انحاء درباره عالم پس از مرگ و روز قیامت و کیفیت حشر اموات و میزان و حساب و ضبط اعمال و بهشت و جهنم و جاودانگی عالم آخرت وسایر مسائلی که به عالم پس از مرگ مربوط می‌شود بحث کرده است ، ولی در دوازده آیه رسما پس از ایمان به خدا از " ایمان به روز آخر " یاد کرده است
قرآن کریم در مورد عالم قیامت تعبیرات مختلفی دارد و هر تعبیری بابی از معرفت است ، یکی از آنها " « الیوم الاخر »" . است قرآن کریم با این تعبیر خود دو نکته را برای ما یادآوری میکند : الف . اینکه حیات انسان بلکه دوره جهان ، مجموعا به دو دوره تقسیم می‌شود و هر دوره را به عنوان یک " روز " باید شناخت : یکی روز و دورهای که اول و ابتداست و پایان میپذیرد ( دوره دنیا ) ، دیگر روز و دورهای که آخر است و پایان ناپذیر است ( دوره آخرت ) ، همچنانکه در برخی تعبیرات دیگر قرآن ، از حیات دنیوی به " اولی " و از حیات اخروی به " آخرت " یاد شده است .
ب . دیگر اینکه هم اکنون که دوره اول و نخستین حیات را طی میکنیم و به دوره دوم و روز دوم نرسیدهایم و از ما پنهان است ، سعادت ما در این روز و آن روز به این است که به آن دوره و آن روز " ایمان " پیدا کنیم . سعادت ما در این روز از آن جهت بسته به این ایمان است که ما را متوجه عکسالعمل اعمال ما میکند و میفهمیم که اعمال و رفتار ما از کوچکترین اندیشهها و گفتارها و کردارها و خلق و خویها گرفته تا بزرگترین آنها مانند خود ما روز اول و روز آخر دارند . چنین نیست که در روز اول پایان یابند و معدوم گردند ، بلکهباقی میمانند و در روزی دیگر به حساب آنها رسیدگی می‌شود . پس کوشش کنیم که خود را و اعمال و نیات خود را نیکو سازیم و از اندیشهها و کارهای بد پرهیز نماییم و به این ترتیب همواره در راه نیکی و نیک خویی و نیک رفتاری گام برداریم . و اما سعادت ما در آن روز از آن جهت بسته به این ایمان است که - چنانکه بعدا خواهیم گفت - مایه حیات سعادت آمیز یا شقاوت آلود انسان در آن جهان اعمال و رفتار او در این جهان است . این است که قرآن کریم ، ایمان به آخرت یا روز آخر را برای سعادت بشر یک امر حتمی و لازم میشمارد
منبع و منشا ایمان به حیات اخروی
منبع و منشا ایمان به زندگی جاوید و حیات اخروی ، قبل از هر چیز دیگر ، وحی الهی است که وسیله پیامبران به بشر ابلاغ شده است
بشر پس از آنکه خدا را شناخت و به صدق گفتار پیامبران ایمان آورد و دانست که آنچه به عنوان وحی ابلاغ میکنند واقعا از طرف خداست و تخلف ناپذیر است ، به روز قیامت و حیات جاوید اخروی که همه پیامبران ایمان به آن را مهمترین اصل پس از توحید معرفی کردهاند ، ایمان پیدا میکند ، از این رو درجه ایمان هر فرد به حیات اخروی از طرفی بستگی دارد به درجه ایمان او به " اصل نبوت " و صدق گفتار پیامبران ، و از طرف دیگر بستگی دارد به اینکه سطح معارف انسان تا چه حد بالا باشد و تصورش از امر معاد و عالمآخرت چه اندازه صحیح و معقول و خردپسند باشد و تصورات جاهلانه و عامیانه در آن راه نیافته باشد
البته علاوه بر راه وحی الهی که وسیله پیامبران به بشر ابلاغ شده است یک عده راههای دیگر - و لااقل قرائن و علائم دیگر - برای اعتقاد و ایمان به معاد وجود دارد که نتیجه تلاشهای فکری و عقلی و علمی خود بشر است و حداقل ، تاییدی برای صحت سخن پیامبران در امر معاد و عالم آخرت شمرده می‌شود . آن راهها عبارتند از : . 1 راه شناخت خدا . 2 راه شناخت جهان . 3 راه شناخت روح و نفس انسان ما فعلا به این راهها که بحث در آنها مستلزم پیش کشیدن یک سلسله بحثهای علمی و فلسفی است کاری نداریم و تنها از طریق وحی و نبوت وارد مطلب میشویم ، ولی نظر به اینکه در خود قرآن به این راهها تصریح یا اشاره شده است ، ما در بخشی که بعدا تحت عنوان " استدلالهای قرآن درباره جهان دیگر " ذکر خواهیم کرد به این راههای سه گانه اشاره خواهیم کرد
مسائلی که لازم است مورد بحث قرار گیرد تا آنکه مساله زندگی جاوید و حیات اخروی از نظر اسلام روشن شود امور ذیل است : ماهیت مرگ زندگی پس از مرگ عالم برزخقیامت کبری رابطه و پیوستگی زندگی دنیا با زندگی پس از مرگ تجسم و جاویدانی اعمال و آثار و مکتسبات انسان وجوه مشترک و وجوه متفاوت زندگی این جهان و زندگی آن جهان استدلالهای قرآن درباره جهان