مقدمه:
نگاهی گذرا به وضعیت اسفناک فرهنگی جامعه،به روشنی مؤید آن است که برخی از سر سپردگان فرهنگ بی گانه پا را از بی بندوباری اخلاقی فراتر نهاده وتظاهر عمدی به فساد اخلاقی و خشونت را جای گزین آن ساخته اند.
با عنایت بی اینکه عمده گرایش های ضد فرهنگی از ضعف مبانی دینی و اعتقادی نشأت می گیرد و غالب دختران و پسرانی که قربانیان فرهنگ بی گانه می شوند ،با دین ، بیگانه هستند،باید راهکاری اندیشید که محتوای آن معطوف به صیغه دینی بوده است و در عین حال به زبان و قالب جدیدی عرضه شود تا نسل جوان را به خود جذب وجلب کند.
در شجره طیبه دین ، نماز جایگاه والا و بی نظیری دارد و تعابیری همچون ستون دین بیانگر اوج اهمیت و عظمت نماز است.
در قرآن کریم از نماز به مثابه عامل باز دارنده زشتی ها و فسادها،تعبیر شده است.
امروز قشر عظیمی از جوانان و نوجوانان که در بدنه آموزش و پرورش،تحت تعلیم و تربیت قرار دارند ،مایلند ازآثار و برکات نماز وجایگاه آن در زندگیشان آگاه شوند و مربیان و مشاوران و فرهنگیان گرانمایه نیز در تدارک شیوه هایی برای ترغیب بیشتر این نسل به نماز و معنویت می باشند.
نماز و نیازهای جوان:
اکنون پس از این مقدمه به این موضوع که نماز متقابلا نیازهای جوان می پزدازیم تا انشاءالله در آخر برخی راه کرد های جذب جوان به نماز دست یابیم.
چنانچه از دریچه نیازهای نسل جوان به نماز بنگریم،می توانیم ابتدا مهمترین نیاز های این نسل را تعریف نموده وسپس به این مطلب به پردازیم که نماز چگونه به آنها پاسخ می دهد.
اگر جوانان بدانند که نماز ،چگونه به نیازهای آنان پاسخ می دهد،با دلبستگی بیشتری ،این فرضیه را انجام می دهند.
بخشی از مهمترین احتیاجات اساسی جوانان ابارتند از:
1-((نیاز به خلوت))-انسان در خلال فعالیت ها وتلاشهایش،نیاز به فرصتی برای خلوت با خویش دارد تا “خود“ را بیابد وتمدد جسم وجانش را تأمین کندوتوان جدیدی کسب کندوبه تداوم زندگیاش با نشاط و شور بیشتری بپردازد
جوان بیش از سایرین به این امر،نیاز احساس می کند.
نماز،خلوتگه رازی است که نه تنها به جوان چنین فرصتی می بخشد تابه معنای هستی خویش بیاندیشد،بلکه علاوه برآن ،نمازؤزمان نییایش وراز گفتن با معبود است که به“نیاز به خلوت“وی،جهت می بخشد.چنین خلوت پر بار روح بخشی است که به سایر بخشهای زندگی ،نیرو و انگیزه می دهد.
2-((نیاز به ارتباط با جهان هستی))-انسان به ویژه جوان،علاقه مند است،نسبت خویش و جهان هستی را بداند و آن را تعریف و تبیین کند وبه تبع آن،انس و الفت با مجموعه هستی برایش حاصل شود.
احساس همدلی و همدردی وهم صحبتی با جهان بیرون از وجود آدمی،جوان را ارضا می کند.در غیر این صورت ، احساس غربت و گم گشتگی وتنهایی درونش را می فشارد و او را آزاز می دهد.
نماز،چنین احساسی به وی می بخشد که او،بخش کوچکی از قلمرو هستی است و تمام هستی و آنچه در زمین و آسمانهاست،به تسبیح خداوند مشغولند،لذا از یک سوی،احساس ارتباط و همنوایی با کل جهان در او ایجاد و تقویت
می شود و از سوی دیگر جهان هستی،جهانی خاموش،وامانده،رها شده نیست بلکه جهانی زنده،گویا و حساس که مخلوق پروردگار می باشد.
3-((نیاز به تبیین غایب زندگی))-جوانان،بارها وبارها به“چرایی زندگی“می اندیشند ودر تلاشند تا پاسخی مناسب و اقناع کننده برای خویش بیابند.و این واقعیت را نیز راباور دارند که“چگونگی زندگی“از“چرایی زندگی“بر می خیزد
یعنی آنان که می دانند“چرا“ باید زندگی کنند،قادرند با هر “چگونه“ای زندگی کنند.
سرمایه های مورد نیاز برای تجارت با خدا،یکی“ایمان“و دیگری“تلاش در راه او است“.از این روی می توان رابطه نماز و ایمان را تعیین نمود.
4 –((نیاز به بینش نوین))-جوان،در پی دست یافتن به بینشی پویا، متحول وجدید نسبت به زندگی بوده و برای دستیابی به آن هر تلاشی را پذیرا می شود، لذا اگر در مسیر زندگیش با رویکردی اینچنین مواجه شود،به طور منطقی
آن را می پذیرد و درونی می سازد از جمله عوامل مهمی که در بینش نسل جوان،چنین تحولی به وجود می آورد ،راز نیاز با خدا،نیایش با او واحساس رضایت از همدلی و همدمی با قادر متعال می باشد.
در حقیقت،با نماز است که چهره دنیا ،هستی،مشکلات و زندگی در نظر ما تغییر می یابد،زیرا که رویکرد ما تغییر پیدا می کند.آنچه که بدهی است،صورت مسایل و مشکلات موجود می باشدکه ماهیت آن ها تغییری نمی کنند ولی اساس تغییر در نگرش ما ایجاد می شود.
5-((نیاز به خویشتنداری))-برد باری وتحمل مشکلات از ویژگی های مهم اخلاقی است که در پرتو ممارست و تکرار برای آدمی فراهم می شود و معمولا در کلام معصوم(ع) از سه نوع صبر و بردباری سخن به میان می آید،صبر در برابر طاعت (نعمت های الهی)،صبر در برابر مصیبت و صبر در برابر معصیت که سومی را بر دو مورد اولی از لحاظ ارزش ترجیح داده اند.جوان برای نیل به کمالات روحی که آرمان و آرزوی مهم اوست ، نیاز وافری به صبر و خویشتنداری احساس می کند که عمدتا” چنین نیرویی در پرتو نماز و رابطه با خدا حاصل می شود . زمانی که در نماز به ذکر آیه شریفه((ایاک نعبد و ایاک نستعین))مشغولیم به مصداق این آیه ،((فقط او را می پرستیم و فقط از او یاری می جوییم)) این امر هم جنبه تلقینی دارد و نیروی ایمان را در پرتو تلقین،تقویت می کند و هم جنبه شناختی و معرفتی دارد ، یعنی در عمل نیز به هیچ نیرویی جز خدا اتکا نداشته و نداریم و از کسی جز او در عمل کمک نمی خواهیم.
روش الگو سازی:
پس از بحث در مورد نماز و نیاز جوان اکنون به بررسی برخی روشهای الگو سازی که لازم است تا مربیان در برخورد با مخاطبین (دانش آموزان)خود داشته باشند می پردازیم.
در این روش مربی می کوشد نمونه رفتار و کردار مطلوب را عملا” در معرض دید متربی قرار دهد و به دین گونه موقعیت اجتماعی او را دگرگون کند تا او به پیروی به پردازد و حالت نیکویی ،مطابق با آن عمل نمونه در خوبش پدید آورد.
از روش الگو سازی در روان شناسی اجتماعی به نام ‹‹همانند سازی››یاد می شود ،یعنی شخص سعی می کند با شخص یا اشخاصی که به نظرش شخصیت قابل قبول دارند،راتطه ای رضایت بخش بر قرار کند و خود را همانند آن فرد یا اشخاص را برای خود سر مشق قرار دهند .
چون اگر فرد شخص یا گروهی را بپسندداین تمایل در او پیدا می آید که نفوذ آن شخص یا گروه را بپذیرد و ارزش ها ونگرش های خود را با ارزش ها ونگرش های آن شخص یا گروه هماهنگ کند .این عمل به خاطر کسب پاداش یا اجتناب از تنبیه نیست،بلکه برای این است که با آن شخص هماهنگ شود.
برخی از مؤلفان این همانند سازی را ناشی از غریزه تقلید می دانند و معتقدند غریزه تقلید یکی از غرایز نیرومند و ریشه دار در انسان است و به برکت وجود همین غریزه است که کودک بسیاری از رسوم زندگی،آداب معاشرت ، غذا خوردن ،لباس پوشیدن ،طرز تعلم را از پدر و مادر و سایر معاشران فرا می گیرد وبه کار می بندد.
گرچه غریزه تقلید در سنین یک تا پنچ سالگی در انسان قوی تر است،اما انسان در تمام عمر مقلد باقی می ماند و اگر اشخاص را دارای شخصیت قابل قبول بداند سعی می کند از آن ها پیروی کند.
اهمیت نقش الگویی معلم:
حال پس از آنکه مقداری در مورد روشهای الگو سازی که باید مربیان به کار گیرند پرداختیم اکنون به موضوع مهم و حایز اهمیت نقش الگوی معلم می پردازیم.
خواجه عبدالله انصاری درباره اهمیت نقش الگوی معلم تمثیل جالبی ذکر می کند و می گوید: به همان قسم که دود، دلیل بر وجود آتش و خاک اثر وزش باد است،شاگرد و همه کیفیات روحی و رفتار او اثر مستقیم شخصیت معلم است و او حتی رابطه میان ظاهر و باطن وشاگرد ومعلم را بیشتر از رابطه دود،وآتش می داند. بیان او چنین است:
‹‹دود از آتش نشان ندهد وخاک از باد که ظاهر از باطن و شاگرد از استاد››.
همچنین عقبه بن ابی سفیان به مؤدب(مربی)فرزندانش گفت:‹‹نخستین وظیفه تو در اصلاح فرزندانم این است که قبلا“ خویشتن را اصلاح کنی،زیرا چشمان آنها به تو دوخته است و رفتار وکار نیک-در نظر آن ها-رفتاری است که تو آن را نیک می دانی و رفتار زشت از دیدگاه آنها رفتاری است که تو آنرا زشت تلقی می کنی››.
اهمیت نقش الگوی معلم در تحقیقات جدید،نیز مورد تأیید و تأکید قرار گرفته است.یک بررسی علمی در این رابطه نشان داد که قریب 35% کودکان در هفت ساله دوم زندگی همانند معلم خود باشند.