تحقیق مقاله آموزش و مفاهیم دینی

آموزش و مفاهیم دینی

بسمه تعالی

مقدمه

آموزش و مفاهیم دینی، بدون تلاش برای رشد قدرت انتخاب و درک و تجزیه و تحلیل و علاقمندی شخصی به آنان به مسائل و و مفاهیم دینی چندانموفق نمی باشد. چا که وقتی جوّ سلطه واقتدار بر تحکّم هدف که از طرف بعضی والدین به او تحمیب می شود بیرون برود به تعلیمات مذهبی بی اعتنا می شود.

بنابراین الگوهای تربیت دینی مناسب، ضرورت ارزشهای دینی و اعتقادات مذهبی را در درون فرد به صورت باور درونی درآورد.

تعریف وضعیت موجود :

یکی از مسائلی که برای جوانان ما مطرح است، مسئله دین و مذهب و مقدار و کیفیت دین باوری دانش آموزان است. هر چقدر آموزه های دینی با روشهای جدید تدریس، و با تکیه بر پژوهش انجام گیرد، ثبات و پایداری در رفتار جوانان بیشتر خواهد بود.

در یکی از جلسات درس بینش اسلامی از دانش آموزان خواستم نظر خود را راجع به دین بیاننمایند. چند تن از آنان اظهار کردند که در مورد دین نمی شود نظر واقعی خودمان را بگوئیم چون آن وقت به عنوان ضدّ دین و مذهب معرّفی می شویم و تا آخر در سرنوشت ما تأثیر خواهد گذاشت. ولی به آنها قول داد که هیچ گونه اثر سوئی برای آنها نداشته باشد و با اطمینان خاطر و اعتماد کامل به بیان نظرات خود اقدام ضمناً هدف خودم را از چنین کاری که درصدد انجام آن بودم رابیان توضیح دادم و آنان بسیار با شور و علاقه و در کمال آرامش مرا همراهی کردند. و به آنها قول دادم با هم خواهیم توانست به نتایج مطلوبی دست یابیم.

چند تن از دانش آموزان که سرگروه دانش آموزان بودند به بیان نظرافردا اقدام کردند که به شرح زیر است :

1 ) ما در کلاس درس دینی احساس خستگی می کنیم.

2 ) فلسفۀ بسیاری از احکام از احکام برای ما هنوز هم روشن نشده است.

3 ) به اکثر سئوالات ما در زمینه های دینی جواب روشنی داده نشده است.

4 ) بعضی از افرادی که آموزش دینی انجام می دهند خودشان دچار افراط و تفریط می شوند.

5 ) وقتی به دین فکر می کنیم روحیۀ شاداب بودن و نشاط جوانی را از یاد میبریم.

6 ) بسیاری ازمسائل دین و احکام اسلمی فعلاً برای ما جا نیفتاده است.

7 )مباحث دینی جذّابیت خاصی ندارد.

8 ) دوست نداریم کتابهای مذهبی و اسلامی مطالعه کنیم.

9 ) خانواده های ما (اکثراً) چندان به مسائل مذهبی علاقه نداشته و یا در حد سنّت قبول دارند.

10 ) کسانی که با دین و مذهب سروکار دارند، افرادی خشک و عبوس می باشند. (البته بعضی ها)

البته لازم به ذکر است که دانش آموزانی هم باید بسیار مثبت نسبت به دین و مذهب در کلاس بودند که به بیان نظراتشان اقدام کردند ولی به دلیل اینکه هدف ما اقدام پژوهی است و می خواهیم راه حل ارائه دهیم به بیان نظرات مخالف پرداختیم تا بتوانیم با ارائه راهکارها، دیدهای منفی را به مثبت تبدیل کنیم.

گرد آوری اطلاعات (شواهد 1)

پس از اینکه دانش آموزان به موارد خود اشاره نمودند، این موارد مفصلی قابل حل بشمار آمدند و قرار شد، دانش آموزان برای جلسۀ بعد پیرامون مسائل فوق به تحقیق بپردازند و ضمناً با دبیران دینی سایر کلاسها مشورت و همفکری نمائیم و از نظرات آنان برای یافتن یافته های جدید استفاده کنیم.

تجزیه و تحلیل اطلاعات

پس از مطالعۀ کتابهای مختلف در زمینه های دینی – مذهبی و مجلات مختلف و پس از مشورت با همکاران دیگر به نتایج خوبی دست یافتیم و تا حدی موضوع روشن گشت که یافته های اولیۀ ما بدین شرح بود.

خلاصۀ یافته های اولیه

1 ) دروس دینی در اکثر موارد ارتباطی با فرهنگ و هنر نداشته و غالباً خشک و بی روح است.

2 ) تبلیغات مخالفان دین و مذهب مبنی بر اینکه چهره های دینی عبوس و غمگین میباشند تأثیر منفی داشته است.

3 ) کتابهای مذهبی را طور جلوه داده اند که ارتباطی با شاد زیستن نداشته باشند.

4 ) در اکثر موارد چهره های به ظاهر دینی، عامل به گفته های خودشان نبوده و یا دچار افراط و تفریط شده اند.

5 ) جوانان ما، از فلسفۀ مذهب اطلاع کافی ندارند.

6 ) برای بیشتر خانواده ها مسائل دینی و مذهبی و نحوۀ عمل آنها جا نیفتاده است.

7 ) بعضی از خانواده ها فرزندانشان را بی چون و چرا مجبور به تعبد محش نموده اند. (در حد سنت)

8 ) دین اسلام که دین بسیار کامل و راحتی است، از طرف ضد دینان به عنوان دین سخت معرفی شده است.

این موارد و موردهای دیگر که اگر بخواهیم بیان کنیم بسیار طولانی خواهد شد، اکثراً از طرف کسانی که می گویند دین افیون توده هاست بیان شده و اهداف آنها برای تأثیر گذاشتن بر ذهن جوانان به ظهور رسیده است ولی می توان با این مراد مقابله کرد و بر ایمان مذهبی دانش آموزان افزود.

برای اینکه به این معضلات جوابگو باشیم و بتوانیم راهکارهای جدیدی ارائه دهیم، بهتر است معیارهای ارزشی تربیت دینی و مذهبی را طبق تحقیقاتی که انجام داده ایم توضیح دهیم تا برای و همه روشن شود.

معیارهای ارزشی تربیت دینی و مذهبی

جوان ها جدید العهد هستند به ملکوت و نفوسشان پاکتر است. مقدمه تدریس فراهم کردن محیطی است که در آن شاگردان بتوانند آزادانه دربارۀ عقایدی که سالهای طولانی آنها را باور داشته اند بحث کنند. بدون ایینکه مجبور باشند از آن دفاع نمایند.

معلمان باید از نقش قیّم گونه بادانش آموزانبر حذر باشند. زیرا هر گونه اقدام یک سویه و فعالیت های نامرتبط با نیازها و علائق دانش آموزان به بن بست می رسد.

انسان اگر با تربیت الهی بارآید و با معانی و آیات قرآن که هدایتی برای متقیّان است آشنا گردد، آن گاه ازنظر روحی و معنوی چنان قوی می شود که می تواند در برابر بزرگترین مشکلات تحمل داشته باشد.

«در واقع فرایند دستیابی به حقایق دینی مهم تر از ارائه مستقیم آنهاست.» ارائه نشانه های دینی مهم تر از ارائه نمایش های دینی است. آمیزش مذهب با آموزشهای هنری و علمی از دیگر راههای مثبت آشنایی متربیاندر جامعه با مباحث مختلف دینی است.

از یک منظر به ایجاد انگیزه و علاقه برای تعمیق بینش دینی و تربیت مذهبی متربّی داشتن ارتباطی صحیح با آنان بسیار با اهمیت است.

1 ) در این مسیر شناخت و سطح درک متربی است، آن چنان که هست نه آنچنان که ما تصوّر می کنیم.

2 ) در مرحلۀ بعدی آگاهی به سطح درک اخلاق متربّی است.

3 ) در قدم سوّم شناخت روحی و حالت متربّی در زمان حاضر است.

4 ) در قدم چهارم گوش دادن کامل به سخنان و نظرات متربّی و توجه به خواستها و احساسات او.

5 ) در قدم پنجم پذیرش متربی است آن چنان که هست نه آن سان که باید باشد.

6 ) در قدم ششم احساس همدلی و همدردی با اوست تا امنیت و آرامش خاطر پیدا کند و احساسات منفی را کنار بگذارد.

7 ) و بالاخره در مرحلۀ هفتم عزّت نفس و کرامت انسانی متربی حفظ و تقویت و شکوفا شود. اظهار محبت و صمیمیت و داشتن روش آزاد منشانه و باز توأم با جهت دهی مثبت به احساسات و علایق متربیان بر اعتماد به نفس آنان می افزاید و آنان را در جهت شکوفایی شخصیّت و عزّت نفس بیشتر یاری میی دهد.

آن چه مهم است روش اعمال آموزشهای دینی است، عدم تحوّل در آموزشهای دینی، موجبات دین گریزی متعلّم می گردد. آموزشهای دینی نه به شکلی شرطی و تعبّدی بلکه باید به روش فعّال و همراه با پرسش و پاسخ باشد.

عدم کارایی کتب بینش دینی در رشد مذهبی از دیگر مسائلی است که باید در تربیت دینی بدان توجه داشت.

کتب بینش در تقویت ایمان مذهبی دانش آموزان تأثیر قابل توجهی ندارد. چون مطالب به گونه ایست که محرکی مناسب جهت جذب آن به شکل کارآمد وجود ندارد. بهره گیری از روش کاوشگری، حسن خلاقیت و رغبت دانش آموزان را به طرز مطلوبی ارتقاء خواهد بخشید.

طرح موقعیّتهای مبهم، راز آلود در تربیت دینی نه برای سردرگمی و گیج کردن ذهن متوبی و نه برای اتلاف وقت و یا فرار از برنامه و روش و هدف مشخص، بلکه جهت ایجاد فرصت کشف و خلاقیّت و به منظور فراهم ساختن امکان تعقّل و تفکر و تدّبر و به ویژه تخیّل فعال است. تا متربی به کمک نیروی ابتکار و ابداع و یاری گرفتن از خطرات خداجوی سرمایه های نهفته در طبیعت خویش را شخصاً به ثمر رساند.

با توجه اطلاعاتی در هزارۀ سوّم (عصر اطلاعات) و وجود آموزشهای مجازی از طریق رسانه هایهمچون اینترنت و جذب جوانان به گروههای دینی که بنیادنهای درستی ندارد، سخن اینست که اگر متولیان تربیت به فکر دگرگونی در شیوه های آموزشی مسائل دینی نباشند، دیر یا زود منتظر به تاراج رفتن سرمایه های جوان در این جامعه باشیم.

از عارضه های شفاف عصر اطلاعات، سرگشتگی، سردرگمی، بی پناهی انسان هاست. بنابراین در این برهۀ زمانی مملو از بحران، تربیت دینی و تقویت دینی به عنوان عامل کنترل درونی و باز دارنده می تواند انسان را از خطرات اجتماعی و روانی و سقوط حتمی نجات بخشد.

انتخاب راه جدید موقتی

پس از اینکه در زمینۀ تربیت دینی و ایمان مذهبی به نکات جالبی دست یافتیم اکنون وقت آن بود که با تکیه بر روشهای جدید تدریس دینی را انجام دهیم. لذا تصمیم گرفتم اکثر دبیران دینی یک یا چند روش را بصورت تلفیقی اجراء و نتایج را بازگو کنند.

راهکارهای جدید در تدریس درس بینش اسلامی

1 ) استفاده از آیات و روایات نوید بخش و نشاط آور در ضمن تدریس.

2 ) استفاده از روش فعال پرسش و پاسخ در زمینه های دینی، تربیتی، اخلاقی.

3 ) استفاده از فیلم های آموزندۀ اخلاقی در حین تدریس. (فیلم هایی از زندگانی ائمه)

4 ) استفاده از کتابهای غیر درسی (کتابهای مذهبی) جهت جا انداختن و ملکه نمودن مطالب دینی و همینطور کتابهای داستانی، مذهبی.

5 ) استماع نظرات دانش آموزان در زمینه های دینی – اخلاقی و سپس راهنمایی آنها با کمک مطالب درسی و معرفی کتاب به آنها و یا ارجاع دادن سئوالات آنانبه افراد ذیصلاح.

6 ) بیان ابعاد مختلف زندگی پیامبران و اولیای دین و ائمه اطهار و دور ریختن این طرز فکر که پیامبران و ائمه اطهار یک بعدی نبوده اند.

7 ) اقدام به تشویق دانش آموزان که دین را در رفتار – گفتار خود پیاده می کنند با هدیه دادن و نمره مثبت و یا هدیه های معنوی.

8 ) حاکم نمودن روح اسلامی در کلاسی درس بینش دینی با تقویت ایمان و ارادۀ افراد و ایجاد جوّ معنوی و دور گردن اخلاق رذیلۀ شیطانی با تکیه بر درس دینی.

9 ) تماس و ارتباط با اولیای دانش آموزان و شرکت دادن آنان در کلاسهای آموزش خانواده و بیان مسائل مذهبی و قبول و پذیرش اسلام با تکیه بر نیروی عقل و اراده.

10 ) تدریس دروس دینی در فضاهای باز و گسترده برای دیدن آیات الهی و طبیعی (در صورت امکان)

11 ) استفادۀ معلمان و دبیران درس بینش اسلامی،از لباسهای رنگ روشن.

12 ) پرهیز از روش سخنرانی در کلاس درس و استفاده تلفیقی از روشهای دیگر تدریس.

13 ) پرهیز از امرو نهی بیش از حد ازطرف دبیران دینی. (در کلاس درس)

14 ) اتّخاذ روشهایی که بدور از روشهای غلط افراط و تفریط باشد (متعادل بودن)

15 ) عامل به فرامین اسلامی بودن دبیران دینی و دعوت دانش آموزان به سوی دین و مذهب با عملکرد خودشان (نه فقط بازبان و قوی)

مرحلۀ اجراء

اجرای طرح جدید و نظارت بر آن

همکاران د کلاس درس ارزشهای فوق استفاده کرد و همینطور تلفیقی از روشهای ذکر شده در بالا را بکار بردند و به نتایج رضایت بخشی رسیدند. ضمناً بیان می کردند که کلاس درس خسته کننده نبود و دانش آموزان نسبت به قبل از این اقدام، فعال بودند ضمناً دانش آموزان هم بیان می کردند که روشهای جدید در آنان تأثیر به سزایی داشته است.

مرحلۀ ارزیابی (شواهد 2)

راههایی که برای مطلع شدن از نتایج کار پیش بینی کرده بودیم عبارت بودند از :

1 ) مقایسۀ نمرات دانش آموزان قبل از اعمال روش اقدام پژوهشی و بعد از آن.

2 ) بروز رفتارهای اسلامی در عملکرد دانش آموزان چه در کلاس درس و چه در زنگهای تفریح.

3 ) بروز رفتارهای اسلامی و دینی دانش آموزان در منزل (از طریق سئوال از اولیا).

4 ) بررسی سئوالات (صندوق پاسخ به سئوالات شما) در خصوص اینکه قبل از اعمال روش و پس از آن چه تحوّلی در نحوۀ سئوالات دانش آموزان پدید آمده است.

5 ) میزان شرکت دانش آموزان در صفهای نماز جماعت مدرسه (میزان کاهش یا افزایش)

6 ) میزان کاهش رفتارهای ناپسند در دانش آموزان (قبل و بعد از اقدام)

7 ) میزان رعایت اصول اخلاقی و اسلامی و رعایت پوشش اسلامی (قبل و بعد از اقدام)

8 ) افزایش تعداد شرکت کننده در مسابقات کتابخوانی (کتابهای مذهبی) و یا کاهش آن.

9 ) افزایش تعداد شرکت کننده در مسابقات قرآنی و یا کاهش آن.