درآمدى برمدیریت جهانگردى
اهمیت مطالعات سیاستگذاری جهانگردی
روش‌های مطالعه سیاست عمومی
جهانگردى بزرگترین و پررونق‌ترین صنعت جهان است. انتظار مى‌رود که در قرن بیست و یکم نیز این صنعت پیشتاز بوده، سیر صعودى آن ادامه یابد. جهانگردى یک قدرت اقتصادی، اجتماعى و زیست محیطى بزرگ و البته پدیده‌اى بسیار سیاسى است (ریشتر - 1989:۲Richter) بنابر عقیده پک - Peck، و لپی- 1989:۲۱۶Lepie، طبیعت جهانگردى در هر جامعه‌ای، متأثر از عوامل پیچیده و درهم بافته سیاسى و اقتصادى و همچنین ویژگى‌هاى جغرافیائى است که دیگران را مجذوب خود مى‌کند. مزایا و منابع اقتصادى حاصل از جهانگردی، جلوه‌هاى جغرافیائى و ویژگى‌هاى مفرح آن (ریان - Ryanرا ملاحظه کنید)، بسیار جالب توجه است و بیشتر مطالعات و تحقیقات انجام شده به این موارد پرداخته‌اند. اما در زمینه سیاست جهانگردى و به‌ویژه فرآیند سیاستگذاری، کار چندانى نشده است. در واقع مفهوم ”سیاست عمومی“ و اهمیت آن به‌طور کامل شناخته و درک نشده است (ریشتر ۱۹۸۹:۲). بنابراین، در این زمینه باید مطالعات بیشترى صورت بگیرد.
یکى از اساسى‌ترین فعالیت دولت‌ها، طراحى و تدوین سیاست‌هاى عمومى (کلان) است. در کشورهاى صنعتى و همچنین در بسیارى از کشورهاى در حال توسعه، به هنگام طراحى و تدوین برنامه‌ها و سیاست‌هاى کلان کشور به جهانگردى به‌عنوان ابزارى مؤثر در ادامه روند توسعه، توجه خاصى مبذول مى‌شود.
در عین حال، روز به روز بر تعداد کارشناسان و صاحب‌نظرانى که اثر بخشى مشارکت و دخالت دولت در صنعت جهانگردى و کارآئى سیاست‌هاى دولت در این صنعت را مورد تردید قرار مى‌دهند، افزوده مى‌شود؛ نکته مهمى که دید نویسندگان پوشیده نمانده است.
مطالعات و تحقیقاتى که در مورد سیاست‌هاى عمومى انجام مى‌شوند، نباید تنها به توصیف فعالیت‌هاى دولت‌ها و حکومت‌ها بسنده کنند. از آن‌جا که سیاست‌هاى عمومى به‌ویژه سیاست‌هاى جهانگردی، عرصه‌اى جدید در تحقیقات علمى هستند، هنوز روش واحد و استانداردى براى مطالعه آنها طراحى نشده است.
به راستى چرا باید در زمینه سیاست عمومی، مطالعات و تحقیقات بیشترى انجام شود؟ داى معتقد است که سیاست عمومى را باید به سه دلیل مورد توجه و بررسى قرار داد:
- دلیل صرفاً علمى که توسط آن مى‌توانیم علل اتخاذ پاره‌اى از تصمیم‌هاى مربوط به سیاست‌هاى خاص را کشف نموده، جامعه و محیط خود را بهتر بشناسیم. در این‌صورت، سیاست عمومى را یا باید به‌عنوان متغیرى مستقل یا به‌عنوان متغیرى وابسته در نظر بگیریم. اگر سیاست عمومى را متغیرى وابسته فرض کنیم، کانون تحقیق عبارت است از بررسى این‌که: کدام ویژگى‌هاى بارز سیاسی، اقتصادى و اجتماعى (ویژگى‌هاى محیطی)، محتواى سیاست‌ها را شکل مى‌دهند.
(داى ۱۹۹۲:۴). اگر به سیاست عمومى به‌عنوان متغیرى مستقل بنگریم، پس مسئله اصلى تحقیق عبارت است از بررسى این‌که: سیاست‌هاى عمومى (کلان)، چه اثرى (آثاری) بر جامعه (محیط) و بر نظام سیاسى دارد.
- دلیل حرفه‌اى که به‌وسیله آن مى‌توان انگیزه‌ها و پیامدهاى سیاست‌هاى اتخاد شده را شناسائى کرده، درک نمود. در این راستا مى‌توانیم از علوم اجتماعى براى حل مشکلات خود بهره گیریم.
- دلیل سیاسى که به‌وسیله آن مى‌توان بررسى نمود که آیا مردم حاضر هستند براى حصول به آرمان‌هاى -Goals ”صحیح“ را تعریف نموده، مشخص کرد که چه کسانى ”صحیح“ را تعیین مى‌کنند.
در این مبحث بر آن هستیم که دانشجویان را به انجام تحقیقات و مطالعات در مورد ”سیاست عمومی“ تصمیم‌ها و اعمال اتخاذ شده از سوى دولت را شناخته، بهتر درک کنند. سیاست عمومى نمى‌تواند از فرآیندهاى سیاسى مستقل باشد. به‌علاوه، سیاستگذارى فعالیتى خنثى از نظر ارزشى نیست، زیرا دیدگاه هر یک از ما نسبت به دنیاى اطراف خود متفاوت است.
این دیدگاه خاص ما، بر اعمال و رفتارهاى ما و بنابراین بر روشى که تحقیقى را انجام مى‌دهیم، اثر مى‌گذارد، اما نباید فراموش کرد که دیدگاه و باورهاى ما و نتایج و یافته‌هاى تحقیقات و مطالعات ما در زمینه سیاست‌هاى عمومى در عمل اهمیتى ندارند، زیرا سیاستمداران، دیوانسالاران - Bureacrats، و گروه‌هاى ذینفع، نتایج تحقیق‌هاى ما را بر اساس تفسیرها و تعابیر خود از روش و یافته‌هاى تحقیق، تغییر مى‌دهند.
با مطالعه سیاست‌هاى عمومى (کلان)، مى‌توانیم بسیارى از موضوعات مهم را مورد بررسى و تجزیه و تحلیل قرار دهیم؛ موضوعاتى که مورد علاقه و مورد توجه بسیارى از گروه‌ها و افراد مى‌باشد؛ از بخش جهانگردى و سازمان‌ها و دانشجویان جهانگردى گرفته تا آن دسته از پژوهش‌گرانى که در زمینه‌هاى مربوط و حتى به ظاهر غیر مربوط با جهانگردى تحقیق و مطالعه مى‌کنند (اقتصاد، جغرافیا، تاریخ، جامعه‌شناسی). از جمله این موضوعات مهم، عبارتند از:
- طبیعت سیاسى فرآیند سیاستگذارى جهانگردى
- مشارکت مردم در برنامه‌ریزى و سیاستگذارى جهانگردى
- منابع قدرت درسیاستگذارى جهانگردى
- شیوه و نوع انتخاب مدیران دولتى در محیط هاى سیاسى
- اثربخشى سیاست‌هاى جهانگردى
ما قصد داریم سطح دانش سیاستگذارى جهانگردى را با بهره‌گیرى از روش‌هاى زیر ارتقاء دهیم: - بحث در مورد انواع مطالعات سیاست‌هاى عمومى و مزایاى آنها براى صنعت جهانگردى.
- شرح و معرفى موضوع‌هاى مهم در سیاست‌هاى جهانگردى.
- معرفى الگوئى براى مطالعه سیاست هاى جهانگردى
سیاست عمومى چیست؟
سیاستگذارى عمومی، بدون تردید فعالیتى سیاسى است. سیاست عمومى تحت‌تأثیر عوامل اقتصادی، اجتماعى و فرهنگى جامعه و همچنین تحت‌تأثیر ساختارهاى رسمى حکومتى و دیگر ویژگى‌ها و عوامل نظام سیاسى قرار دارد (سلف - Self، در سال ۱۹۸۵ را ملاحظه مى‌کنید). فرآیند سیاستگذارى بر محیط اطراف خود (عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی) تأثیر مى‌گذارد و از آن متأثر مى‌شود (برت –Barrett) و (فوج –Fudge) هر دو در سال ۱۹۸۱. در واقع سیاست‌ها؛ محصول محیط سیاسی، ارزش‌ها و ایدئولوژی، قدرت، اصول نهادینه شده و فرآیندهاى تصمیم‌گیرى هستند (سایمون - Simeon در سال ۱۹۷۶).
هنوز تعریف جامع و همه‌پسندى از ”سیاست عمومی“ ارائه نشده است. همچنین مشخص نیست که چگونه باید آن را تبیین نمود. علت آن است که نیروها و عوامل تأثیرگذار و تأثیرپذیر بسیارى در فرآیند سیاستگذارى دخیل هستند؛ مثلاً: افراد مؤثر و مهم، نهادها، قوانین، ادراکات و برداشت‌ها، نظرات، انتخاب‌ها و قدرت (هم وهیل ۱۹۸۴؛ پل - Pal، در سال ۱۹۹۲). تعاریف بسیارى از سیاست عمومى ارائه شده است جدول (تعاریف ارائه شده براى سیاست عمومى).
نویسندگانى چون جنگینز (۱۹۷۸)، (اندرسون - Anderson، در سال ۱۹۸۴) و داى ۱۹۹۲، تعدادى از این تعریف‌ها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‌اند. در تمام این تعاریف، یک عنصر مشترک دیده مى‌شود و آن عنصر مشترک این است که ”سیاست عمومى توسط حکومت یا دولتمردان تهیه و تدوین مى‌گردد. این سیاست با توجه به منبع آن، نه اثر آن بر مردم، عمومى نامیده مى‌شود“ (پل-۱۹۹۲:۳)
جدول تعاریف ارائه شده براى سیاست عمومى
”مجموعه‌اى از تصمیم‌هاى مرتبط که توسط عوامل سیاسى (Political actor or group of actors) اتخاذ مى‌شود. این تصمیم‌ها در مورد مسائلى نظیر انتخاب آرمان‌ها و ابزار (های) مناسب براى حصول آنها است.“ این آرمان‌ها نباید خارج از توان عوامل سیاسى باشد(رابرتس - Roberts در ۱۵۳-۱۹۷۱:۱۵۲، جنکینز ۱۹۷۸:۱۵).
”رابطه دولت یا یک مجموعه دولتى با محیط خود“ (آیستون - Eyestone در ۱۹۷۱:۱۸، اندرسون ۱۹۸۴:۲).
”سیاست‌هائى که توسط مجموعه‌ها و مقامات دولتى تدوین مى‌شوند“ (اندرسون ۱۹۸۴:۳).
”هر آنچه حکومت‌ها انتخاب مى‌کنند که انجام دهند یا ندهند“ (داى ۱۹۹۲؛۱۹۷۸).
”تمام اقدامات و فعالیت‌هاى انتخاب شده از سوى حکومت‌ها به منظور حل مشکل یا مشکلاتى خاص“ (پل ۱۹۹۲:۲).
.....
سیاست عمومى این‌گونه تعریف مى‌شود: هر آنچه حکومت‌ها انتخاب مى‌کنند که انجام دهند یا ندهند. (داى ۱۹۹۲:۲)
شرط عمومى تلقى شدن هر سیاستى آن است که توسط دولت و دستگاه‌هاى دولتى تدوین شده باشد یا حداقل توسط دولت و دستگاه‌هاى دولتى کنترل یا تأئید شده باشد.
این مطلب در واقع به ما هشدار مى‌دهد که ”سیاست یا سیاست‌هائى وجود دارد که ممکن است توسط دولت و دستگاه‌هاى دولتى طراحى و تدوین یا کنترل و تأئید نشده باشد“ (هاگ‌وود و گان ۱۹۸۴:۲۳). گروه‌هاى فشار -Pressure groups، رهبران جوامع محلى - Community leaders، دیوانسالاران و دیگر افراد و گروه‌هائى که در راستاى قواعد تعیین شده توسط دولت یا خارج از چارچوب این قواعد فعالیت مى‌کنند، به شیوه‌هاى مختلف بر سیاست‌هاى عمومى تأثیر گذاشته و موجب تغییر آنها مى‌شوند. کانینگهام - Cunningham، معتقد بود که ”سیاست شبیه یک فیل است- وقتى آن را مى‌بینید، مى‌شناسید اما به آسانى نمى‌توانید آن را تعریف کنید.“ عقیده کانینگهام در نوع خود جالب توجه است، زیرا تلویحاً دال بر آن است که مطالعات مربوط به سیاست‌ها را مى‌توان به طرق مختلف انجام داد.