عبارت است از آشفتگی جوی با اختلال در فشار موجود با گستردگی طوفانهای تورنادو (عرض 1 کیلومتر) تا گردبادهای حجیم (عرض 2 تا 3 هزار کیلومتر) را گویند.
گاه بر اثر حرکت شدید باید که در جریان دو جبهه هوای سرد و گرم تولید میشود به قدری شدت آن زیاد است که به صورت امواج هوایی سریع به حرکت در میآید و در مسیر خود باعث قطع درختان، خرابی ساختمانها و شکستن شیشهها میشود و مناطق وسیعی را در هم میکوبد. سرعت حرکت طوفان گاه به صدها کیلومتر در ساعت میرسد
طوفانها، که در نقاط مختلف دنیا به صورت گردباد، بادهای دریایی و یا تند باد دیده میشوند، ممکن است گردبادی با سرعت چرخش 100 تا 400 کیلومتر در ساعت و سرعت جابجایی 50 تا 70 کیلومتر در ساعت ایجاد کنند. طوفانها اغلب با بارانهای شدید و سیل همراهاند.
گردبادهای دریایی که از اقیانوسهای مناطق حاره منشأ میگیرند قدرت تخریبی زیادی دارند. این گردبادها در اوایل تابستان و اواخر پاییز بیشتر دیده میشوند و معمولاً بین 7 تا 15 درجه عرض شمالی یا جنوبی در دو طرف خط استوا رخ میدهند. در این مناطق به طور متوسط سالانه 40 گردباد دریایی بزرگ ثبت میشود.
در نوامبر سال 1970 کشور بنگلادش (که در آن موقع پاکستان شرقی نامیده میشد) مورد اصابت یکی از این گردبادهای شدید دریایی واقع شد و این حادثه سبب مرگ صدها هزار نفر انسان، تلفات و نابودی سنگین دامها و محصولات کشاورزی گردید. درجنوب شرقی ایالات متحده آمریکا تنها یک تند باد صدها میلیون دلار خسارت وارد کرده است و در بعضی سالها مجموع خسارات ناشی از بلاهای طبیعی در این کشور به رقم یک هزار میلیون دلار بالغ میشود.
علاوه بر خسارات اولیه که سبب آنها نیروی خود طوفان است (فرو ریختن سقف خانهها، ریشهکن شدن درختها و …)، اشیایی که طوفان به اطراف پرتاب میکند، موجب خسارات جانی ومالی زیاد میشوند. بر اثر بادهای طوفانی اجسام مختلفی از جا کنده میشوند و با نیروی زیاد به اطراف پرتاب میگردند. طوفان به سیمهای انتقال برق و نیز تیرهای چراغ برق صدمه میزند و در نتیجه کار دستگاههای تصفیه آب و فاضلا و تلمبه خانههایی را که با نیروی برق کار میکنند مختل میسازد و مشکلات فراوانی در اثر جمع شدن زباله و فضولات که خود سبب افزایش مگس و سایر جانداران موذی میشود پیش میآیند.
به استثنای مواردی که طوفانها توأم با حوادث ثانوی مانند سیل و یا هجوم امواج دریا میباشند به طور کلی این گونه حوادث طبیعی موجب مرگ و میر و جراحات ناچیزی میگردند، به عنوان نمونه در مهمترین طوفان استوایی که در سال 1974 در منطقه داروین استرالیا رخ داد، یک شهر 45000 نفری تنها (5 نفر کشته شدند و 145 نفر مجروح نیز به بیمارستانها مراجعه نمودند که از این تعداد 110 نفر دارای جراحات و مابقی گرفتار ضربه و کوفتگیهای خفیف بودهاند.
اعلام آگاهی قبل از وقوع طوفان، میزان مرگ و میر و ناتوانی را محدود نموده و مجروحین دارای جراحات سطحی و بیاهمیت خواهند بود.
انواع طوفان
الف) طوفان شن : عبارت است از صعود پرقدرت شن و ذرات گرد و غبار در اثر بادهای سخت و طوفانی که به سمت ارتفاعات به حرکت درمیآید.
ب) طوفانهای رعد آسا : عبارت است از ابرهای کومولوس حجیمی که در آنها مراکز بارالکتریکی گسترش یافته است.
ج) طوفان شدید: عبارت است از طوفانهای مخرب و متمرکز که در سطح زمین ایجاد میشوند علامت مشخص کننده این نوع طوفان ابرهای متراکم و پراکنده لولهای شکل است که تا سطح زمین گسترش یافته و در مسیر خود مخربترین اثرات را ایجاد میکند.
د) طوفانهای استوایی : این گونه از طوفانها در دریاهای آزاد ایجاد شده و از ویژگیهاهی آن خسارات ناشی از بادهای شدید، ریزش شدید باران، امواج طوفانی دریا، امواج ساحلی شدید، سیل دریایی، سیل رودخانهای، رعد و برق و طوفانهای رعد آسا است.
و) امواج طوفانی : بالا آمدن ناگهانی آب دریا در اثر وزش بادهای شدید و فشار کم اتمسفر، منجر به ایجاد امواج طوفانی میگردد. این امواج گاه با اسامی دریای طوفانی، امواج طوفانی با امواج ناشی از جزر و مد شناخته میشوند.