تحقیق مقاله آزمون ، چرایی و چگونگی آن

(مربوط به آزمونهای هماهنگ مدارس)

موسسه الگوی توسعه نمونه مجری طرح مرآت دارنده اولین گواهینامه ISO9001 : 2000   در زمینه تکنولوژی آموزشی

مقدمه

در موقعیت های مطلوب یادگیری ، فرایند های ارزشیابی و آموزش به نحو جدایی با هم مرتبط هستند . اهمیت ارزشیابی در اندازه گیری میزان یادگیری خلاصه  نمی شود . موضوع مورد ارزشیابی ، طرق انجام آن و چگونگی  بیان نتایج همگی حامل پیامی روشن و آشکار است . این پیام حاوی نکات ارزشمندی در زمینه ی آن چه باید فرا گرفته شود، چگونگی فراگیری مطالب ، عناصر کیفی حایز اهمیت و سطح انتظارات از عملکردها است .

هم چنین ، وجود ارزشیابی با کیفیت بالا برای درک نیازهای فردی و گروهی و تناسب اهداف با محتوای برنامه های آموزشی و آگاهی از نیازهای دانش آموزان و چگونگی کیفیت آموزش، امری ضروری است .

ارزشیابی های رسمی و یا غیر رسمی کلاسی ، مدرسه ای و منطقه ای ، آموزش و یادگیری را به هم پیوند می دهد و معلمان و مسئولان آموزشی را قادر می سازد که بر کارایی خود و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نظارت داشته باشند . ارزشیابی دقیق و صحیح ، همچنین موجبات ترغیب و سازماندهی یادگیری و تدریس را فراهم می آورد و اطلاعات حاصل از آن، دانش آموزان را درجهت بهبود عملکرد خود رهنمون می شود .

آزمون های سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی باید به عنوان ابزاری برای پیشبرد امر آموزش ، ایجاد انگیزه برای فراگیری و همچنین ارزشیابی عملکردها، طراحی شوند .

در استفاده از آزمونهای موسسات مختلف ، مدیران ، دبیران و اولیاء اغلب از خود می پرسند که « از چه آزمونهایی باید استفاده کرد ؟ » «  سؤالات آزمون چه ویژگی هایی باید داشته باشد ؟ » « گزارشهای ارایه شده پس ازبرگزاری آزمون حاوی چه مطالبی باید باشد ؟ »

یافتن پاسخی مناسب به پرسشهایی از این قبیل ، نیازمند صرف وقت و وسواس بسیاری است . نباید فراموش کرد که برخی از آزمونها نقش تعیین کننده ای در آینده ی دانش آموزان ایفا    می کند . بنابراین باید نهایت دقت را در انتخاب درست آزمونها به کار بست .

تعاریف

اندازه گیری عبارت است از فرایندی دقیق و نظام دار که تعیین می کند یک شخص یا یک شیء چه مقدار از یک ویژگی برخوردار است .

فرایند اندازه گیری نیاز به وسیله ای دارد که به آن وسیله ی اندازه گیری می گویند . وسایل اندازه گیری به دو دسته ی مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می شود . ویژگی های فیزیکی و رفتارهای آشکار ، مثل طول  و وزن اشیاء یا قد و وزن  افراد ، به طور مستقیم و ویژگی ها و صفات روانی مانند هوش ، خلاقیت ، انگیزیش ، نگرش یادگیری و مانند این ها به طور    غیر مستقیم اندازه گیری می شود . معمولترین وسیله ی اندازه گیری غیر مستقیم ، آزمون است .

اما سنجش ، از آزمون و اندازه گیری مفهوم گسترده تری دارد  . بنا به گفته نیتکو ، « سنجش یک اصطلاح  کلی است و به صورت فرایندی تعریف می شود که برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز تصمیم گیری درباره ی دانش آموزان ، برنامه های درسی و سیاستهای آموزشی مورد استفاده قرار می گیرد . سالویا   و   یسل دایک   می گویند سنجش تنها به جمع آوری داده ها یا اطلاعات خلاصه نمی شود بلکه به جمع آوری داده ها همراه با قصد یا منظور گفته می شود .

داوری ارزشی بر روی اطلاعات جمع آوری شده، ارزشیابی نام دارد . ارزشیابی به یک فرایند نظامدار برای جمع آوری ، تحلیل و تفسیر اطلاعات گفته می شود ، به این منظور که تعیین می شود آیا هدف های مورد نظر تحقق یافته اند یا در حال تحقق یافتن هستند وبه چه میزانی .

دسته بندی آزمونها با توجه به چگونگی تهیه ی آنها

آزمون ها به دو دسته عمده ی « آزمونهای استاندارد شده » و « آزمونهای معلم ساخته » تقسیم می شوند . آزمونهای استاندارد شده ، آزمونهایی هستند که با استفاده از نمونه های بزرگ آزمون شوندگان و غالباً به وسیله ی موسسه ها یا بنگاه های آزمون سازی دولتی یا خصوصی و یا مراکز آموزشی و علمی برای اندازه گیری پیشرفت تحصیلی با مقاصد ارزشیابی از    دوره های تحصیلی ، تهیه و توزیع می شوند . در این نوع آزمون ها ، ملاک نسبی اندازه گیری مورد استفاده قرار می گیرد .

آزمونها، ملاک نسبی اندازه گیری مورد استفاده قرار می گیرد .

آزمونهای معلم ساخته آزمونهایی هستند که معلمان برای سنجش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان خود تهیه می کنند و در طول دوره ی آموزش و یا در پایان دوره به اجرا در         می آورند . در این آزمونها ، ملاک مطلق اندازه گیری مورد استفاده قرار می گیرد .

آزمونهای استاندارد شده و معلم ساخته ی پیشرفت تحصیلی را می توان برای تصمیم گیریهای زیر مورد استفاده قرار داد :

تصمیمات آموزشی مربوط به کم و کیف جریان آموزش را باید بر مبنای آزمونهای معلم ساخته گرفت .

تصمیمات مربوط به ارتقای دانش آموزان را نیز ، باید بر مبنای آزمونهای معلم ساخته ، که در بر گیرنده ی موضوعات مشخص درسی و هدفهای دقیق آموزشی است ، گرفت .

تصمیمات تشخیصی مربوط به مشکلات یادگیرندگان و تصمیمات مربوط به رفع نواقص یادگیری و آموزش را می توان بر مبنای هر دو نوع آزمون اتخاذ کرد .

تصمیمات مربوط به جایابی یا پایه گزینی افراد به اندازه گیری وسیع تری نیازمند است ؛ بنابراین بهتر است در این مورد از آزمونهای استاندارد شده استفاده کرد .

تصمیمات مربوط به راهنمایی و مشاوره ی دانش آموزان معمولاً به مقایسه های هنجاری نیازمند است ؛ بنابراین بهتر است برای این منظور، از آزمونهای استاندارد شده استفاده کرد .

از آن جایی که تصمیمات مربوط به انتخاب بر مبنای مقایسه ی افراد و گروه ها گرفته می شود ؛ بنابراین در این مورد نیز بهتر است از آزمونهای استاندارد شده استفاده شود .

تصمیمات مربوط به برنامه ریزی درسی نیز ، که به انتخاب یک برنامه از میان برنامه های مختلف منجر می شود ، به مقایسه ی وسیع نیازمند است ، که آن هم از عهده ی آزمونهای استاندارد شده برمی آید .

تصمیمات مربوط به ارزشیابی از میزان موفقیت مدارس مختلف ، مستلزم کسب نظری جامع و مقایسه در این باره است ، که یک مدرسه در مقایسه با مدارس دیگر    تا چه حد موفقیت کسب کرده است . برای این منظور نیز ، آزمونهای استاندارد شده مفیدتر هستند .

دسته بندی ارزشیابی های آموزشی با توجه به موضوع ارزشیابی

ارزشیابی به این منظور به کار می رود که تعیین می شود آیا هدفهای مورد نظر تحقق یافته اند  یا نه . بنابراین ، یکی از راههای تقسیم بندی انواع ارزشیابی ها با توجه  به هدف یا موضوع ارزشیابی است . از این لحاظ ، ارزشیابی های مختلف آموزشی را می توان در گروه های زیر قرار داد :

ارزشیابی از دانش آموزان

منظور از ارزشیابی از دانش آموزان عمدتاً ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی یا ارزشیابی از میزان  یادگیری آنان است . استفاده از نتایج ارزشیابی دانش آموزی به ویژه نتایج ارزشیابی پیشرفت تحصیلی ، نه تنها برای قضاوت درباره ی عملکرد یادگیرندگان ، بلکه برای داوری درباره اثر بخشی کیفیت آموزش و روشها و مواد آموزشی نیز مفید است . ارزشیابی پیشرفت تحصیلی که مهم ترین نوع ارزشیابی آموزشی است ، تعیین می نماید که دانش آموزان تا چه میزانی به هدفهای آموزشی از پیش تعیین شده رسیده اند .

ارزشیابی از برنامه های درسی و مواد آموزشی

ارزشیابی آموزشی ، گاهی به منظور تعیین اثر بخشی برنامه ی درسی یا مواد آموزشی انجام می شود و شامل ارزشیابی از عواملی چون روشهای آموزشی ، کتابهای درسی ، ابزارهای دیداری – شنیداری و تدارکات فیزیکی و سازمانی است . در ارزشیابی از برنامه های درسی و مواد آموزشی نیز عمده ترین ملاک ، پیشرفت تحصیلی یا میزان یادگیری دانش آموزان است .

ارزشیابی از پروژه های و برنامه های آموزشی

علاوه بر برنامه های درسی و مواد آموزشی ، برنامه ها و پروژه های آموزشی ویژه نیز مورد ارزشیابی واقع می شوند . منظور از پروژه ها و برنامه های آموزشی ویژه ، کوششهایی است موقعیتی که به عنوان بخشی از برنامه های معمول مدرسه ها به حساب    نمی آیند . این برنامه ها نوعاً ماهیت نوآورانه دارند و طول مدت حضورشان به موفقیتشان وابسته است .

ارزشیابی از مدرسه

منظور از ارزشیابی از مدرسه این است که تعیین شود هدف های پیش بینی شده برای مدرسه به چه میزانی تحقق یافته اند و نقاط قوت و ضعف کدام اند . یکی از جنبه های مهم ارزشیابی از مدرسه ، برنامه ی آزمون مدرسه است . هر چه این برنامه جامع تر و کامل تر باشد ، اطلاعات به دست آمده نیز به همان نسبت ، قابل اعتماد تر و با ارزش تر خواهد بود .

مانند سایر ارزشیابی های آموزشی ، در ارزشیابی از مدرسه نیز پیشرفت تحصیلی         دانش آموزان مهمترین بخش برنامه ی آزمون و منبع کسب اطلاعات است .

ارزشیابی از کارکنان مدرسه

مقصود از ارزشیابی از کارکنان مدرسه ، ارزشیابی از همه ی کسانی است که به طور مستقیم  یا غیر مستقیم مسئول بازده های آموزشی مدرسه هستند . در سال های اخیر بر ارزشیابی از اثر بخشی معلمان سطوح مختلف تحصیلی تاکید زیادی شده است .

شاید پیچیده ترین نوع ارزشیابی ، همین ارزشیابی از کار معلمان باشد . علت پیچیدگی این روش ارزشیابی ، کم اعتباری و بی دقتی وسایل و روشهای اندازه گیری و سنجش مورد استفاده در این نوع ارزشیابی است ، زیرا هیچ یک از منابع اطلاعاتی پیش گفته اطلاعات دقیق و بی غرضانه ای را که برای یک ارزشیابی سالم ، ضروری است ، به دست نمی دهد . بنابراین ، متخصصان ارزشیابی معلم ، پیشنهاد می کنند برای این که ارزشیابی سالمتری از معلمان به عمل آید ، باید از همه ی منابع اطلاعاتی موجود داده های لازم را به دست آورد و قضاوت نهایی را بر اساس ترکیبی از آنها انجام داد .

ارزشیابی از کار معلمان دست کم برای دو منظور به کار می رود :

1 – کمک به معلم در جهت اصلاح و بهبود روشهای و فعالیتهای آموزشی

2 – تصمیم گیری های شغلی ، اعم از استخدام ، ترفیع یا ارتقای معلم

ارزشیابی معلم عبارت است از تعیین میزان موفقیت معلمان در رسیدن به هدفهای آموزشی خود ، در ارزشیابی معلم ، دو دسته اطلاعات ضروری است :

1 – ملاک ها یا معیارهای موفقیت آموزشی

2 – شاخصی از میزان موفقیت معلمان در رسیدن به این ملاک ها .

روشهای ارزشیابی معلم به دسته های زیر قابل تقسیم است :

1 – مصاحبه به عنوان وسیله ای برای گزینش و نگهداری معلمان .

2 – مشاهده از کلاس درس

3 – استفاده از نظر دانش آموزان

4 – استفاده از یادگیری دانش آموزان

5- خودسنجی یا ارزشیابی از خود

6 – ارزشیابی به وسیله همکاران

7 – بررسی آثار علمی معلم

دسته بندی ارزشیابی های آموزشی با توجه به زمان و هدف استفاده

ارزشیابی آموزشی و آزمون های مورد استفاده ی آنها را به چهار دسته ی ارزشیابی های آغازین ، تکوینی ، تشخیصی و تراکمی تقسیم می کنند :

ارزشیابی آغازین یا سنجش آغازین

نخستین ارزشیابی که پیش از انجام فعالیتهای آموزشی به اجرا در می آید ، ارزشیابی آغازین یا سنجش آغازین نامیده می شود . این نوع ارزشیابی به دو منظور مورد استفاده قرار         می گیرد :

1 – آیا یادگیرندگان بر دانش ها و مهارت های پیش نیاز درس تازه از قبل مسلط اند ؟

2 – یاد گیرندگان چه مقدار از هدفها و محتوای درس تازه را قبلاً یاد گرفته اند ؟

در مورد سؤال اول ، سنجش آغازین به منظور اندازه گیری مهارت ها و دانشهای پیش نیاز یادگیری درس تازه به کار می رود . در مورد سؤال دوم ، به جای آزمون آمادگی ، از آزمون جایابی یا آزمون پایه گزینی استفاده می شود . هدف از آزمون جایابی یا پایه گزینی که به آن پیش آزمون نیز گفته می شود، تعیین میزان اطلاعات یادگیرندگان از مطالبی است که قرار است به آنان  آموزش داده شود .

ارزشیابی تکوینی

آن چه عمدتاً به منظور کمک به اصلاح موضوع مورد ارزشیابی ، یعنی برنامه یا روش آموزش مورد استفاده قرار می گیرد ، ارزشیابی تکوینی نام دارد.

هدف از اجرای این ارزشیابی ، آگاه ساختن تولید کنندگان برنامه از نواقص برنامه ی خود  و کمک به اصلاح آن ها است . هدف از کاربرد ارزشیابی تکوینی در رابطه با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ، آگاهی یافتن از میزان و نحوه ی یادگیری آنان برای تعیین نقاط قوت و ضعف یادگیری و نیز ، تشخیص مشکلات روش آموزش معلم در رابطه با هدفهای آموزشی است .

در ارزشیابی تکوینی ، در پایان هر واحد درسی ، یک آزمون دقیق و مختصر که حاوی هدفهای آموزشی آن واحد است ، اجرا می شود و بر اساس نتایج حاصل ، میزان دستیابی به هدفهای آموزشی مشخص می گردد .