تحقیق مقاله سازند قم

مقدمه

پیشروی دریا در ایران مرکزی (در طی الیگو - میوسن) منجر به ته نشست رسوبات آهکی، مارنی، تخریبی و تبخیری تحت عنوان سازند قم گردیده است. سازند قم به لحاظ وجود رخساره‌های متنوع در آن، که می‌توانند بعنوان سنگ منشاء، سنگ مخزن و سنگ پوش (قابلیت لازم در یک سیستم نفتی) عمل نمایند، در نقاط مختلف ایران مرکزی مورد توجه واقع شده است. این توجه می‌تواند در راستای اکتشاف هیدروکربور و یا یافتن موقعیت‌های مناسب جهت ذخیره سازی گاز (Gas storage) باشد.

یکی از اهداف اساسی برنامه‌های توسعه صنعت گاز کشور،تدوین و ارائه برنامه‌ها و سیاست‌ های خاص جهت اجرای طرح‌های ذخیره سازی گاز است. ذخیره سازی گاز طبیعی به عنوان یک فرآیند، در سلسله فرآیند های تولید، پالایش و انتقال گاز طبیعی با هدف تضمین روند تأمین مستمر گاز به ویژه در زمان اوج مصرف و ماه‌های سرد سال، ضرورت دارد. همانند سایر سوخت های فسیلی نظیر فرآورده‌ های نفتی، گاز طبیعی نیز نیازمند ذخیره‌ سازی است. گاز طبیعی نقش مهمی را در تأمین انرژی جهان دارد و در حال حاضر جوابگوی بیش از 31 درصد از نیازهای انرژی جهان می‌باشد. مخازن ذخیره سازی جهت توسعه شبکه مصرف، عموماً جهت پاسخگویی به اوج تقاضای مصرف کنندگان در بخش خانگی در زمستان مورد استفاده قرار می‌گیرد. همزمان با آن در مناطق گرم، موازنه روزانه بار نیروگاههای حرارتی مولد برق بیشتر بر اساس اتکاء به مخازن زیرزمینی انجام می‌گردد. این تأسیسات نقش مهمی را در استفاده از تفاوت قیمت گاز در تابستان و زمستان بازی می‌کنند.

 میدان یورت شاه،  به عنوان یکی از مخازن به طور طبیعی شکسته شده در ناحیه ایران مرکزی به شمار می‌رود، که با توجه به نیازهای استراتژیک کشور، برای انجام عملیات ذخیره سازی گاز در نظر گرفته شده است.

با توجه به اهمیت جنبه‌های رسوبشناسی و شناخت رفتار سیالات در محیط متخلخل لازم است تا ویژگیهای مغزه‌های حفاری شده، به صورت جامع مطالعه شده، و با نتایج حاصل از مطالعات و اندازه‌گیریهای پتروفیزیکی و پارامترهای ویژه سنگ مخزن نظیر توزیع خلل و فرج تکمیل و مقایسه شود. نتایج حاصل از این پروژه، می‌تواند به عنوان مبنایی برای مدلسازی رفتار مخزنی این میدان قرار گیرد.

1-2- اهداف مطالعه

1- تعیین لیتولوژی و بافت سازند

2- مطالعه رسوبشناسی بمنظور شناخت محیط رسوبی سازند قم در میدان یورتشاه

3- بررسی تأثیر فرایندهای  دیاژنزی بر روی خواص مخزنی

4- تعیین انواع تخلخل و درصد تخلخل میکروسکپی

5- ارزیابی کیفیت مخزنی سازند قم در میدان یورتشاه

6- ارائه مدل تغییرات خواص مخزنی سازند قم در میدان یورتشاه جهت استفاده در بررسی میزان قابلیت ذخیره سازی گاز طبیعی

1-3- مطالعات قبلی

- اولین مشاهدات و بررسی‌ها در ارتباط با لایه‌های دریایی سنوزوئیک توسط لوفتوس (Loftus , 1855) و بعدها توسط تیتز (Tietz , 1875) در ایران مرکزی انجام گرفته است. (Stocking  Setudehnia, 1972)

- اشتال (Stahl, 1911) ضمن بررسی زمین شناسی ایران مرکزی و تهیه نقشه این قسمت با مقیاس 000/600/1، چینه شناسی حوضه قم را نیز مورد بررسی  قرار داد.

- دوزی (Dozy , 1944) ضمن مطالعه زمین شناسی منطقه قم، از رسوبات دریایی آهکی و مارنی محدود بین سریهای قرمز بالا و پایین تحت عنوان سازند دریایی یاد می‌کند.

- اشتوکلین (Stocklin, 1952) سن سازند قم را الیگوسن میانی تا میوسن زیرین تعیین کرد و آن را به سه بخش تقسیم نمود. وی بخش سنگ آهک – مارن زیرین را معادل آهک آسماری دانست.

- فورر و سودر (Furrer & Soder, 1955) سازند قم را بر اساس لیتولوژی بخش‌های (a تا f) معرفی نموده و واحد c را مجدداً به چهار زیر واحد (C1 تا C4) تقسیم کرد.

- بزرگ نیا (Bozorgnia, 1966 ) ضمن بررسی چینه شناسی این سازند بیشترین گسترش پیشروی آب دریا را در حوضه کاشان به طرف شمال غربی،در بوردیگالین ذکر نمود.

- مهاجر (1956) به منظور بررسی ساختمانهای مستعد ذخیره نفت در حوزه ساوه وضعیت و گسترش سازند، ضخامت، میزان تخلخل و نحوه گسترش شکستگیها در این سنگها را مورد بررسی قرار داده و آهک f موجود در منطقه بند چای را مستعد ذخیره مواد نفتی دانست.

- نوگل سادات (1973) ضمن مطالعه زمین شناسی و چینه شناسی منطقه قم مطالعات تکتونیکی و تحلیل‌های ساختاری این منطقه را مورد توجه قرار داد.

- رهقی (1980) با مطالعه فسیلهای موجود در بخشهای مختلف سازند قم سن این تشکیلات را اولیگوسن تا میوسن ذکر نموده است.

- اوجانی (1377) بخش c سازند قم را در مقاطع دو چاه و دو برادر مورد مطالعه قرار داد.

- اخروی وامینی (1998) با بررسی محیط‌ های رسوبگذاری بخش f سازند قم در حوضه مرکزی ایران، رسوبگذاری کربنات را به صورت رخساره‌های ریف و جلوریف بر روی رمپ کربناته معرفی نمود.

- لطف‌پوروهمکاران (1384) مطالعات جامع رسوب‌شناسی و چینه‌شناسی مکانی سازند قم در نواحی قم، کاشان، ساوه و زواره را انجام دادند.

همچنین تعداد زیادی رساله دانشجویی که در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در زمینه‌های مختلف بویژه مطالعات میکروفاسیس، محیط رسوبگذاری و دیاژنز بخشهای مختلف سازند قم در مقاطع سطحی ارائه گردیده است.

1-4- موقعیت جغرافیایی ناحیه مورد مطالعه

ناحیه مورد مطالعه دیورت شاه، در 70 کیلومتری جنوب شرق تهران واقع شده است و در محدوده عرض جغرافیایی 04/35 تا 50/38 شمالی و طول جغرافیایی 30/51 تا 04/55 شرقی واقع شده است. دسترسی از طریق جاده چرم شهر ورامین به ناحیه مورد مطالعه امکان پذیر است. آب و هوای ناحیه مورد مطالعه بیابانی تا نیمه بیابانی می باشد، تابستان آن گرم و سوزان و دوره گرما 6 تا 7 ماه طول می کشد. میزان بارندگی در ناحیه کم بوده و بیشترین میزان آن در فصل زمستان می باشد. بیشینه دما در تیرماه به حدود 50 درجه سانتی گراد و کمینه دما در دی ماه به 10- درجه سانتیگراد می رسد.

1-5- ضرورت ذخیره سازی گاز طبیعی در ایران :

در ایران با توجه به رشد جمعیتی بالایی که در سالهای اخیر داشته‌، همچنین با توجه به فصول سرد سال و افت فشاری که در سیستم انتقال در این فصول اتفاق می‌افتد ذخیره سازی گاز ضروری به نظر می‌رسد. در ذیل ضرورت ذخیره سازی گاز در ایران آورده شده است. (مرادی قصر، 1385)

کنترل عرضه و تقاضا در شهرهای بزرگ و مراکز صنعتی (مانند تهران، اصفهان، مشهد ...)

کاهش هزینه‌های انتقال گاز با استفاده از توسعه سیستم لوله‌کشی

کاهش هزینه تنظیم رگولاتورهای گاز در مراکز صنعتی در اثر تغییر فشار گاز در فصول زمستان و تابستان

ایجاد توان لازم برای دخالت در بازارهای جهانی انرژی

ایفای نقش باز دارنده در هنگام سقوط بهای انرژی در سطح بین‌المللی

در اختیار داشتن قدرت ذخیره سازی انرژی به عنوان یک ابزار قدرت در اقتصاد سیاسی.

کسب جایگاه بین المللی بهتر از نظر توسعه یافتگی

افزایش اعتماد و سرمایه گذاری خارجی

1-5-1- الگوی ذخیره سازی گاز طبیعی در ناحیه مورد مطالعه

سفره‌های آب زیرزمینی (Aquifer ) نواحی متخلخل و آبدار در زیرزمین هستند که بستری ناتراوا دارند. گاهی این نواحی توسط یک لایه نفوذ ناپذیر پوشیده می‌شود که این حالت بیشتر در سفره‌های تحت فشار دیده می‌شود.در این سفره‌ها فشار مخزن بیش از فشار یک اتمسفر است به گونه‌ای که به علت کاهش فشار در اثر حفر چاه، آب فوران می‌کند. در صورتیکه تخلخل و تراوایی سنگ مخزن مناسب باشد و سنگ پوشاننده مخزن نیز از کیفیت خوبی برخوردار باشد به ویژه از نظر نفوذ ناپذیر بودن، با تزریق گاز به داخل چنین سفره‌هایی می‌توان آنرا به مخزن ذخیره سازی گاز طبیعی تبدیل نمود و این امر به واسطه عدم فرار گاز از آنها امکان پذیر است. در این گونه ذخیره سازی‌ها امکان روی دادن دو حالت وجود دارد، حالت اول با تزریق گاز و بالا رفتن فشار، آب از لایه تراوا تخلیه شده و جای آنرا گاز پر می‌کند. در حالت دوم گاز در داخل آب حل می‌شود. و تنها فضای خالی را پرکرده و فشرده می‌گردد(مانند نوشابه) در این حالت فشار مخزن به شدت افزایش می‌یابد.

در حال حاضر بیش از 28 مخزن ذخیره سازی گاز در جهان از نوع سفره آب زیرزمینی می‌باشند. مخزن گیز فرانسه (Gazed france) با ظرفیت 5/3 هزار میلیون متر مکعب بزرگترین مخزن از این نوع در جهان می‌باشد. در چنین حالتی برای ذخیره سازی گاز در درجه اول باید ساختمان زمین شناسی به گونه‌ای باشد که گاز را بتوان درآن جمع آوری نمود. در درجه دوم وجود یک لایه متخلخل با تراوایی مناسب ضروری است و در نهایت کل مخزن باید توسط یک لایه نفوذ ناپذیر با ضخامت مناسب پوشیده شده باشد. (مرادی قصر، 1385)

1-6- زمین شناسی عمومی ناحیه مورد مطالعه

دوره ترشیری در ایران مرکزی با ماسه سنگ و کنگومرای قاعده ای ، بصورت ناپیوسته به روی سنگهای قدیمی تر، آغاز و توسط واحدهای گسترده با منشاء آتشفشانی شامل جریانهای گدازهای دریایی تا قاره ای و توفهای با ترکیب اسیدی دنبال می شود. ( بربریان ، 1981) ماگماتیسم پالئوژن ( ائوسن) ارومیه – دختر را کمان ماگهایی  حاصل از فرو رانش پوسته اقیانوسی زاگرس به زیر ایران مرکزی دانسته و ماگماتیسم غالب آلکالن در شمال و شمال غربی ایران مرکزی را به ناحیه بازشدگی پشت کمانی ( Back – are Spreading ) نسبت می دهد. بدین ترتیب از دیدگاه فوق ، حوضه قم یک حوزه پشت کمانی ( Back – are – basin ) همراه با ماگماتیسم آلکالن است که منجر به زایش پوسته اقیانوسی نشده و رسوبات سازند قرمز زیرین ، سازند قم و سازند قرمز بالایی در آن نهشته شده است . ( بربریان،1981)

جنبشهای ائوسن پسین ( فازکوهزایی پیونه) که با ناپیوستگی ناحیه ای در قاعده سنگهای الیگوسن شناخته می شود، باعث خروج بخشهای بسیاری از ایران مرکزی از جمله ناحیه قم از آب شده و رسوبات قاره ای – لاگونی سازند قرمز زیرین شامل تناوبی از نمک با افقهای لایه نازک رسی، شیل، سیلتستون، انیدریت، مارن و ماسه سنگ نهشته شده است. پیشروی دریا در الیگوسن بالایی، ایران مرکزی و تمام ناحیه قم را پوشانده که نتیجه آن نهشته شدن رسوبات تخریبی، تبخیری و آهکی- مارنی متعلق به آخرین پیشروی دریا ( سازند قم با سن الیگو- میوسن) در ایران مرکزی می باشد. به دنبال نهشته شدن رسوبات دریایی الیگو- میوسن، بدلیل عملکرد جنبشهای آلپ میانی ، شرایط قاره ای، لاگونی حاکم گردیده به نحوی که در پایان میوسن زیرین رسوبات آهکی بتدریج جای خود را به رسوبات ضخیم و قرمز رنگ قاره ای سازند قرمز بالایی می دهند. رسوبات فوق در بعضی نقاط تدریجاً و در بعضی نقاط به صورت دگرشیب به کنگلومرای نئوژن پایانی ( معادل کنگلومرای بختیاری ) تبدیل می شوند. ( هنرمند، 1378)

با توجه به سن رخنمونهای رسوبی ناحیه قم ( الیگوسن- کواترنر) بنظر میرسد که دگر شکلی های ساختاری ناحیه قم اعم از چین خوردگیها و گسل خوردگیها، مربوط به فازهای نهایی کوهزائی آلپ باشند که در دو مرحله باعث تغییر شکل مجموعه سازندهای قرمز زیرین ، قم، قرمز بالایی و کنگلومرای نئوژن گردیده و بدین ترتیب نفتگیرهای ساختمانی حوضه قم شکل گرفته اند. این دو فاز کوهزایی را با دو ناپیوستگی زاویه دار و در میو- پلیوسن ( فاز آتیکن یا رودانین) و در پلیو-پلیئستوسن ( فاز والاشین یا پاسادین) می توان تشخیص داد ( هنرمند،1378)

1-6-1- الیگو- میوسن در ایران مرکزی

 در قسمت های باختری ایران مرکزی یک واحد سنگ چینه‌ای، به طور عمده کربناتی، شاخص با تغییراتی سنی الیگوسن پسین تامیوسن پیشین وجود دارد. و لذا پذیرفته شده که به دنبال رخداد پیرنئن و یک دوره رسوبگذاری قاره  ای در الیگوسن پایینی باریکه ای از باختر ایران مرکزی از ماکوتا جنوب جازموریان، با یک دریای پیشرونده پوشیده شده است زمان پیشروی و پسروی دریای موردنظر در همه جا یکسان نیست در بعضی جاها مانند منطقه سبزواران و  قم این پیشروی در آشکوب رو پلین (الیگوسن پیشین) و در بعضی نقاط مانندن آذربایجان در آشکوب آکی تانین و حتی بوردیگالین بوده است. پسروی دریای مذکور هم در همه جا همزمان نیست در طول زمان روپلین تابوردیگالین و حتی جوان تر این حوضه دچار تحولاتی شده که در نهایت یک چرخه رسوبی بزرگ را به وجود آورده است . (آقا نباتی ، 1382)

1-6-2- گسترش سازند قم

 شمالی ترین بیرون زدگی‌های سازند قم در مره کوه در پای ارتفاعات البرز و لااقل از تهران تا سمنان قابل تعقیب است ولی ضخامت آن بسیار اندک است حد مشرقی وجنوبی گسترش سازند قم را در شکل (     ) ملاحظه می‌کنیم. در شرق ایران مرکزی، تشخیص سازند قم از لایه‌های قرمز رنگ مشکل است، ولی چنانکه در شکل مزبور مشاهده می‌شود، حد شمال غرب آن در ناحیه ساوه و همدان واقع است که ضخامت آن 500 تا 2300 متر اندازه گیری شده و قسمت زیرین آن با لایه های بخش c-1 ناحیه مقطع نمونه مطابقت دارد بعلاوه بر سازند قم در ناحیه تکاب، میانه و اطراف دریاچه ارومیه دیده می‌شود و از اینجا به رسوبات مشابهی در نخجوان شوروی و آناتولی ترکیه می‌پیوندد.   (اشتوکلین  1972)

1-6-3- توان اقتصادی سازند قم

 در حوضه قم، در دو میدان نفتی به نام های البرز و سراجه، سازند آهکی قم سنگ مخزن است که چندین حلقه چاه اکتشافی درآن حفر شده است ذخیره خارج شده از میدان البرز در حدود 20 میلیون بشکه بوده است. در فوران چاه شماره 5 این میدان، که اولین چاه به نفت رسیده در این میدان است برای مدت سه ماه روی 8000 بشکه نفت از این چاه فوران کرده است. میدان گازی سراجه که در خاور قم ودر جنوب خاوری تاقدیس البرز قرار دارد تاقدیسی با ذخیره گازی در حدود 3/0 تریلیون فوت مکعب است.   (افشار حرب، 1380)

بنابراین انجام عملیات اکتشافی در دیگر نواحی زیر پوشش سنگ آهک‌های قم را می‌توان پیشنهاد کرد. جدا از ذخایر هیدروکربنی، نهشته‌های سلستیت و گچ، به سازند قم ارزش اقتصادی می‌دهند. برای نمونه در نخجیر کوه ورامین، سه افق سلستیت در سازند قم وجود دارد که با کانی‌های کلسیت، ژیپس باریت دولومیت و اکسیدآهن همراه است محیط رسوبی این نهشته‌ها را کولاب ساحلی دریایی سازند قم می‌دانند. (کریمی 1378).

1-6-4- تکوین ساختارهای حوضه قم در ایران مرکزی

 فاز  کوهزایی پیرنه (pyrenean) به عنوان یکی از فازهای فرعی کوهزایی آلپی پایانی در ائوسن بالایی- الیگوسن که آثار آن به صورت دگر شیبی در رسوبات قرمز قاره‌ای در الیگوسن نمایان است منجر به کم شدن عمق حوضه زاگرس و پسروی دریا و البرز گردیده است.

همزمان با این پسروی و پیشروی دریا به  سمت ایران مرکزی صورت گرفته و باعث شکل گیری حوضه رسوبی قم گردیده است به شهایی از ایران مرکزی مانند لوت از آب خارج شده و بین سنگهای ائوسن و الیگوسن در بیشتر جاها نبود چینه شناسی بوجود آمده است. (نبوی 1355). نهشته های رسوبی این حوضه با رسوبات قرمز زیرین متعلق به (ائوسن بالایی- الیگوسن زیرین) آغاز گردید که به صورت ناپیوستگی آذرین پی (non comformity) بر روی سریهای آتشفشانی ائوسن قرار گرفته اند.

بر بریان (Berberian , 1983) علت تشکیل حوضه رسوبی سازند قم را در قسمتی از ایران مرکز، ناشی از فرورانش پوسته اقیانوسی زاگرس یا نئوتیتس به زیر پوسته قاره ای جنوب غربی ایران مرکزی  در زمان الیگوسن- میوسن می داند این فرورانش سبب تشکیل حوضه‌های پشت کمانی در زمان الیگوسن-میوسن میداند این فرورانش سبب تشکیل حوضه های پشت کمانی در مرکز و شمال ایران مرکزی شده که در آن رسوبات  دریای سازند قم همراه با مواد آتشفشانی ته نشست گردید این بازشدگی پشت کمانی همزمان با رژیم زمین ساختی کلی فشاری که بر ایران زمین تحمیل شده است. تشکیل گردیده است. این سازند تناوبی از آهک، مارن و ماسه می باشد که توسط رسوبات  تبخیری پوشیده شده اند این مجموعه که به نام سازند قم شناخته شده است بیانگر آخرین پیشروی دریا در ایران مرکزی است. طبق اطلاعات موجود پیشروی دریا از جنوب شرقی آغاز شده و به طرف شمال غربی ادامه یافته است. به همین دلیل سن لایه‌های زیرین سازند قم در تمام مقاطع یکسان نیست و به دلیل وجود یک فاز فرسایش قبل از بالا آمدگی سطح آب دریا، نهشته‌های سازند قم اغلب با ناپیوستگی روی سازندهای قدیمی تر قرار گرفته‌اند. (درویش زاده، 1370)

با درنظر گرفتن رخساره و ضخامت سازند قم در نقاط مختلف چندین استنباط می شود که دریای قم در جنوب شرقی پیوسته نبوده و اغلب به شکل حوضه‌های میانی کوهستانی و محدود بوده است احتمالاً این حوضه‌ها در زمانهای محدودی با هم و یا با حوضه زاگرس ارتباط داشته اند. (رحیم زاده، 1373)

1-6-5 میوسن- پلیوسن در ایران مرکزی

 در بیشتر نواحی ایران مرکزی، سازند آهکی قم به سن الیگو  میوسن- با ردیف‌های آواری قرمز رنگی پوشیده می‌شود که نشانگر حوضه‌های رسوبی قاره ای است شواهد موجود این باور را بوجود آورده است که پس از آشکوب بوردیگالین با پسروی دریا، تغییرات شدید رخساره در نوع نهشته‌های فراهم آمده و تبدل محیط‌های دریایی سازند قم به حوضه‌های قاره‌ای سبب شده تا شرایط لازم برای نهشت رسوبات آواری، تبخیری همزمان با رسوبگذاری فراهم شود این نهشته ها در حال حاضر در بیشتر فورنشست های ایران مرکزی برو نزد دارد به نام سازند قرمز بالایی نامیده شده است. این نام به ویژه در مناطقی که سازند قم دیده می شود  یا دلایلی مبنی بر حضور آن وجود دارد. به کار برده می‌شود در غیر این صورت، به دلیل نبود فسیل و شباهت های ظاهری بین سازندهای سرخ پایینی و بالایی، تفکیک این دو امکان پذیر نیست. به همین رو در مناطقی که سازند قم وجود ندارد. به مجموعه این نهشته‌ها رسوبات سرخ رنگ نئوژن گفته می شود.  (آقا نباتی،   1382)

1-6-6- اهمیت اقتصادی سازند قرمز بالایی

 داشتن نهشته‌های اقتصادی یکی از ویژگیهای بارز سازند قرمز بالایی است نهشته های گچ و نمک این سازند در بسیاری از نقاط کاربرد صنعتی و خوراکی دارند.  در منطقه میانه، ردیف های این سازند حجم های زیاد ژیپس و نمک دار دارد که در حدود 50 متر ضخامت دارد. افزون بر کلرید سدیم و کلرید پتاسیم (سیلویت) سرخ رنگ، کارنالیت وسولفات جدیدی از کلسیم، منیزیم و پتاسیم به نام مامانیت (اقتباس شده از نام روستای مامان در میانه) گزارش شده است. (Ladame , 1942) این سولفات در حقیقت یک گرهک چند نمکی است که در قاعده نمک دیده می‌شود در گنبدهای نمکی ایلجاق، میزان پتاس اکتشاف شده حدود دو میلیون تن برآورده شده است.  (آقای نباتی، 1382)

1-7- وضعیت تکتونیکی سازند مورد مطالعه

 سازند قم معرف آخرین پیشروی دریا در ایران مرکزی بوده و بطور کلی مجموعه‌ای از رخساره‌های تخریبی، تبخیری و آهکی - مارنی را در بر میگیرد تغییرات ضخامت و رخساره در بخشهای مختلف این سازند، در مناطق مختلف ایران مرکزی، چشمگیر بوده که می‌تواند حاکی از عدم ثبات تکتوتیکی حوضه و درنتیجه پیشرویها و پسرویهای متعدد در آن باشد. عملکرد گسلهای مهم موجود در منطقه یکی از مهمترین فاکتورهای مؤثر در بی‌ثباتی تکتوتیکی حوضه محسوب می‌گردد. تغییرات جانبی ضخامت و رخساره سازند قم از یک طرف ناشی از عملکرد گسلهایی بوده است که قبل از تشکیل رسوبات سازند قم در ساختار و شکل هندسی حوضه و پستی و بلندی کف آن نقش اساسی داشته‌اند و از طرف دیگر ناشی از عملکرد گسلهایی می‌باشد که همزمان با ته نشست‌ بخشهای مختلف این سازند فعال بوده و باعث تغییر شرایط محیط رسوبی در زمانها و مکانهای مختلف گردیده‌‌اند. مطالعات چینه شناسی ناحیه‌ای نشان می‌دهد که بیشترین تغییرات در رخساره و ضخامت سازند قم در امتداد شمال شرق – جنوب غرب رخ داده است. حدود این تغییرات تا حد زیادی بوسیله گسلهای موجود در حوضه قم، که از روند کلی شمال غربی – جنوب شرقی برخوردارند، مشخص می‌شود. (باغبانی و همکاران، 1375) (شکل)

این گسلها به ترتیب از جنوب غرب به شمال شرق عبارتند از :

گسل کوه حلیل (Kah – e Halil Fault)

گسل خورآباد (Kharabad Fault)

گسل قم (Qum Fault)

گسل کوشک نصرت (Kushk – e Nosrat Fault)

گسل مره کوه (Morreh Kuh fault)

به طور کلی حوضه قم را بر اساس گسترش بخشهای مختلف سازند قم و عملکرد گسلها می‌توان به پنج ناحیه تکتوتیکی – رسوبی (Tecto – sedimentary Regions) تقسیم کرد که حدود این مناطق پنجگانه بوسیله پنج گسل اصلی که در بالا اشاره شد مشخص می‌شود (شکل) این پنج ناحیه تکتوتیکی – رسوبی به ترتیب از جنوب غرب به شمال شرق عبارتند از : (هنرمند، 1378)

ناحیه نیزار – قبادبزن

ناحیه کهک – خورآباد

ناحیه دو برادر

ناحیه البرز – سپررستم

ناحیه مره کوه

1-8- داده‌ها و روش مطالعه

در این مطالعه با استفاده از حدود 200 مقطع نازک، رخساره‌های مخزنی، نوع لیتولوژی و بافت سازندی، محیط رسوبی ، فرآیندهای دیاژنزی موثر بر رخساره‌های مخزنی و تخلخل موجود در آنها شناسایی می‌شود و نیز ارزیابی کیفیت مخزنی سازند قم در میدان یورت شاه جهت استفاده و قابلیت ذخیره سازی گاز طبیعی انجام می‌پذیرد.