مقدمه
ناباروری هم مردان و هم زنان را در سنین باروری، در سراسر دنیا مبتلا می کند و باعث رنج زیاد زوجها و قطع نسل می شود. فراوانی آن به درستی معلوم نیست و در یک ناحیه با ناحیه دیگر تفاوت می کند. تقریباً 8 تا 10 درصد زوجها با مشکلات ناباروری روبرو هستند . علل ناباروری در حدود 40% مربوط به مردان ، 50% مربوط به زنان و در 10% موارد نامشخص است. حدود 50 تا 80 میلیون نفر از جمعیت دنیا از ناباروری رنج می برند. ناباروری سابقه تاریخی دارد و روایت آن در قرآن مجید ، انجیل و تورات هم آمده است. از جمله هاجر، زوجه حضرت ابراهیم (ع) مدتی نازا بوده است و بعدها خداوند فرزندی به آنها عطا کرد.
بنابه تعریف، به زوجی که تا 2 سال بدون جلوگیری از بارداری ، بچه دار نشوند نازا می گویند.
فراوانی و علل نازائی در بین کشورهای پیشرفته و کشورهای در حال توسعه تفاوت زیادی دارد. مثلاً علت نازایی زنان در کشورهای افریقایی به علت بسته بودن لوله های رحمی (به دلایل مختلف) 42% و در کشورهای پیشرفته 11% است. در بست سال اخیر مشخص شده است که عفونتها یکی از عوامل عمده نازائی هستند. توانائی تولید مثل یکی از اجزاء اصلی سلامت است. نازائی ممکن است سلامت جسمانی زوجها را تهدید نکند ، اما مطمئناً اثرات جدی روی سلامت روانی و اجتماعی زوج نازا دارد.
از نقطه نظر بهداشت عمومی مهم است که بدانیم نازائی مادرزادی و یا اکتسابی است. مطمئناً زوجهای نازایی وجود دارند که نمی توان از نازائی آنها جلوگیری کرد و یا علت آن را تشخیص داد.
شایع ترین و مهم ترین علت نازائی اکتسابی ، عفونتهای لگنی هستند که حاصل بیماریهای مقاربتی ، سقط غیر بهداشتی و یا عفونت های دوران زایمان و بعد از آن هستند . تمامی این بیماریها قابل پیشگیری هستند.
با وجود اینکه فراوانی عفونت در مردان نابارور کم گزارش شده است ولی سابقه یک بیماری مقاربتی در مرد باعث افزایش خطر نازائی در همسر او می شود. تجارب نشان می دهد که عدم توجه به عفونت و بخصوص سابقه بیماریهای مقاربتی در مردان ، باعث به تعویق افتادن و یا عدم موفقیت در درمان زوجهای نازا می شود. بنابر این توصیه می شود که سابقه وجود عفونت در مردان از پزشک مخفی نشود.
همیشه پیشگیری از درمان ارزانتر ، مناسب تر و موثرتر بوده است. بخصوص در مورد نازائی ، درصورتی که پیشگیری نشود ، ممکن است درمانی هم وجود نداشته باشد . به عنوان مثال در مورد بیضه نزول نکرده که در داخل شکم مانده اند ، در صورتیکه درمان جراحی در حدود سن 20 ماهگی انجام نگیرد ، بعد از آن درمان مؤثر نخواهد بود و مرد نازا می شود . یا در مورد عفونتهای دستگاه تناسلی زنان که در صورت عدم پیشگیری و درمان ، باعث بسته شدن لوله های رحم شده و زن نازا می شود. آشنایی زوجها با مباحث نازائی باعث می شود که زن و مرد در وقت مناسب به پزشک مراجعه کنند و بدون اضطراب و یا ناامیدی ، به درمان خود امیدوار باشند.
ناباروری در مردان
مردم بر اساس یک عقیده ناروا، در گذشته زنان را مسئول ناباروری نی دانستند و در واقع هم مرد و هم زن باعث رواج این عقیده بودند. در صورتی که مردان نابارور ، باعث ناباروری حدود 40% از زوجهای نابارور هستند . بنابر این زوجهای نابارور باید همزمان مورد بررسی و معاینه و آزمایش لازم قرار گیرند.
بررسی مردان آسانتر ، ارزانتر و سریعتر به نتیجه می رسد، ولی درمان آنها مشکلتر است و اغلب با بن بست روبرو می شود. بعلاوه علم ناباروری در مردان، به اندازه ناباروری در زنان پیشرفت نکرده است. ولی در دهه گذشته در این رشته نیز پیشرفتهای قابل توجهی صورت گرفته است.
مهمترین عضو دستگاه تناسلی مردان، بیضه است که دو کار اصلی می کند:
اول ، ساختن اسپرم (نطفه) برای تولید مثل
دوم ، ساختن هورمون مردانه برای ایجاد میل جنسی و حفظ قدرت مردانگی
هر دوی این کارها تحت کنترل و فرمان غده ای در مغز هستند.
عمدتاً در مردان کار اول بیضه که تولید اسپرم است، مختل می شود ولی خوشبختانه سلولهای تولید کننده هورمون مردانه خیلی مقاوم هستند . کاهش میل جنسی به سادگی ایجاد نمی شود ، مگر در مواردی که کار بیضه ها به دلیل بعضی بیماریهای شدید، خیلی مختل شود.
بررسی مرد نابارور
نکاتی که در بررسی ناباروری مردان اهمیت دارند و آگاهی از آنها هم به پزشک و هم به بیمار کمک میکند ، عبارتند از : سن ، شغل ، اعتیاد و نوع آن ، سابقه بیماری ، سابقه فامیلی ، مدت ازدواج ، وضعیت ازدواج های قبلی ، وضعیت موهای سر و صورت ، بررسی تیروئید ، بزرگی پستانها ، وضعیت رویش موهای بدن و بالاخره وضعیت دستگاه تناسلی
عوامل یاد شده در بالا می توانند در روند ناباروری اثر بگذارند و تمام آنها در معاینات پزشکی مشخص می شود.
بیضه ها به طور طبیعی در کیسه بیضه ها قرار دارند ، ولی در صورت بیماری ممکن است بالاتر قرار گرفته باشند ، تا حدی که گاه بیضه ها داخل شکم واقع می شوند . این حالت بیضه پنهان (بیضه نزول نکرده ) نامیده می شود. در صورت عدم درمان مرد، نابارور می شود . باید قبل از سن 20 ماهگی این بیضه ها پائین آورده شوند تا باروری حفظ شود. تعداد زیادی از کودکان به علت عدم توجه به این وضعیت عقیم شده اند . البته باروری در کسانی که فقط یک بیضه آنها بالا بوده و در جای خود نبوده، مشاهده شده است.
در بعضی از بیماریها بیضه ها کوچک شده ، قوام آنها سفت می شوند . در پاره ای از بیماریها ممکن است بیضه ها نرم و قوام طبیعی خود را داشته باشند. معاینه توسط خود مرد هم تا حدی به تشخیص کمک می کند. ممکن است بیضه ها طبیعی باشند ولی به دو دلیل عمده زیر نازایی وجود داشته باشد:
* انسداد راه خروج اسپرم، این حالت ممکن است اکتسابی و در اثر عفونت باشد و یا به طور مادرزادی راه های عبور منی (مجاری منی بر) وجود نداشته باشند.
* اختلال ژنتیکی ، که در ژن تولید کننده اسپرم وجود دارد.