نماز در حقیقت کرنشی از سوی انسان است در محضر معبود خود که به اوبگوید ای خالق و آفریننده من به خاطر این همه نعمتی که به من عطا نمودی متشکرم و می دانم که باید در مقابل این لطف و سپاس تو قدر شناس باشم و از یاد نبرم( که در دین اسلام) روزی به نزد تو باز خواهم گشت و اعمال خود را عرضه بدارم و بدانم که درتمام احوال تورا به یاد داشته باشم و از یاد تو غافل نشوم وبه همین خاطر در دین اسلام به نماز های یومیه سفارش شده است که در این باب در آینده مفصل خواهیم گفت.
اما در ادیان دیگر هر چه به عقب تر می رویم می بینیم که انسانها در ابتدا جدای نظر به داشتن یا نداشتن دین و اعتقاد به خدا به یک امری از درون باور دارند کما اینکه این نمود را در بت پرستی به وضوح می توان دید چرا که اندسته از انسانها به خاطر نیاز به چیزی فراتر از خود که می تواند نیازهای برطرف نشده و یا گوشی شنوا برای او دارد و می تواند حافظ اسرار او باشد پناه اورده است کما اینکه اگر ما در زمان حال نیز به دقت در علم روانشناسی غور و دقت نماییم می بینیم که تمامی انسانها خواستار یک محرم اسرار و گوشی شنوا می گردنند و انانی که بیشتردر اطراف خود می نگرند وتوجه بیشتری دارند به خدا نزدیک ترندو در لغت ایمان بیشتری دارند چرا که بیننده حقیقی را بهتر درک کرده اند .حضرت علی (ع)در سخنی به سائلی می گویند: اگرمن خدا نمی دیدم به او ایمان نمی اوردم موید این مطلب است و در قرآن کریم نیز آمده است که فاینما تولو فثم وجه الله به هر کجا بنگرید وجوه و جلوه ای از آثار خداوندی را می بینید.
اما در ادیان گذشته چون فکر بشر به اندازه حال رشد کرده نبوده و او از هوشی به مانند ما برخوردار نبوده است فلذا این خواسته درونی خود را به صورتهایی گوناگون به ظهور رسانده است و خواستار این بوده است که او را ببیند و لمس کند پس به صورت هایی گونه گون چون سنگ و چوب در آورده است ودر مقابل او حرکاتی موزون و دارای هدفی باطنی در ادامه همان هایی که در بالا اشاره شد انجام می داده استو البته در این بین اسم نماز و عبادت کم کم قرین و همنشین او شده است کما این که دارای صور مختلفی نیز بوده است و هر فردی می توانسته است برای خود هرنوعی را که باب میلش بوده اختیار کند کما اینکه این اختیار خود از مختلف بودن نوع نگرشها نیز تعبیر می شود .
در مناطق مختلف جهان در تمدنهای مختلف نیز ما این را می بینیم در افریقا که اکثر افراد ان همان رسوم خود را حفظ کرده اند بسیار دیده شده اقوامی را که بدین شیوه زندگی می کنند در تمدنهای کهن نیز در ابتدا بدین شیوه عمل می نمودنند.
اما در انسانهایی متکامل تر و فکور ماشاهد این هستیم که اینان در زمین و داخل سنگ و چوب وفلز به دنبال ان خواسته درونی خود نیستندبلکه در اثار قویتر و قدرتمند تر جستجو می کنند و می خواهند که از خودشان برتر باشدفلذا خورشید پرست وماه پرست وستاره پرست گردیدند.
نماز،عبادات و دستورات دین
نماز از جمله عباداتی است که علاوه بر این که در قرآن در آیات زیادی بر آن تأکید شده، همراه با عبادات و دستورات دینی مختلفی نیز آمده است. که در این مطلب به آن اشاره می کنیم.
نماز و انفاق
در سوره بقره از جمله صفات پرهیزکاران را اقامه نماز و انفاق بر می شمارد... و یقیمون الصلوه و مما رزقناهم ینفقون"... و نماز به پای دارند و از هر چه روزی شان کردیم ( به فقیران) انفاق کنند."
نماز و زکات
در آیات زیادی از قرآن، نماز همراه با زکات مطرح شده است. زیرا نماز رابطه با خالق را محکم می کند و زکات به استحکام رابطه های بین خلق کمک می کند: " واقیمواالصلوه و اتواالزکوه ..." و نماز به پا دارید و زکات بدهید... ."
نماز و روزه
" واستعینوا بالصبر و الصلوه ..." و از صبر و نماز یاری جویید... .
در تفاسیر و روایات مختلف، مراد از صبر را در این آیه، روزه دانسته اند.
نماز و حج
" واذ جعلناالبیت مثابه للناس و امناً واتخذوا من مقام ابراهیم مصلی ..."( و به خاطر بیاورید) هنگامی را که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان برای مردم قرار دادیم ( و برای تجدید همین خاطره) از مقام ابراهیم نمازگاهی برای خود انتخاب کنید... ."
نماز و عدالت
" قل امر ربی بالقسط و اقیموا وجوهکم عند کل مسجد..." بگو پروردگارم به عدالت فرمان داده است، و توجه خویش را در هر مسجد به سوی او کنید..." خداوند به پیامبر فرمان داده است که هر چیز را در مورد صحیح خود به کار برده و به جای خود بنهید و فقط به سوی او و برای او و خالصانه عبادت کنید.
نماز و جهاد
در آیه40 سوره حج، یکی از فلسفه های جهاد را جلوگیری از تخریب نمازخانه ها و عبادتگاهها بیان می کند. " الذین اخرجوا من دیارهم بغیر حق الا ان یقولوا ربناالله و لولا دفع الله بعضهم ببعض لهدمت صوامع و بیع و صلوات و مساجد یذکر فیها اسم الله کثیراً..." همانا که به ناحق از خانه خود بدون هیچ دلیلی اخراج شدند جز این که می گفتند پروردگار ما الله است و اگر خداوند بعضی از آنها را به وسیله بعضی دیگر دفع نکند، دیرها، صومعه ها و معابد یهود و نصارا و مساجدی را که نام خدا در آن بسیار برده می شود، ویران می گردد... ." به این ترتیب حتی به قیمت خون دادن، باید از مکان نماز و عبادات حفاظت و حراست کرد.
نماز و امر به معروف و نهی از منکر
لقمان ضمن بیان سفارشاتی به پسرش، به او توصیه می کند که : " یا بنی اقم الصلوه و امر بالمعروف و انه عن المنکر..." ای فرزند عزیزم نماز را به پا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن..."
با برپایی نماز که انسان را از زشتی ها و منکرات باز می دارد، روح و جان خود را از همه آلودگی ها پاک و به صفات پسندیده آراسته کنید و آنگاه مردم را به خوبی ها امر و از بدی ها و منکرات نهی نمایید.
نماز و تلاوت قرآن
" ان الذین یتلون کتاب الله و اقامواالصلوه ..."؛ آنها که کتاب خدا را تلاوت کرده و نماز به پا می دارند... .
نماز و مشورت
"والذین استجابوا لربهم و اقامواالصلوه و امرهم شوری بینهم..." و آنان که امر خدا را اجابت کردند و نماز را به پا داشتند و کارشان را به مشورت یکدیگر انجام دهند... . مؤمنان به وسیله نماز ارتباط خود را با خدا محکم تر کرده و با مشورت با یکدیگر، موجبات دلگرمی دیگران را فراهم آورده و وحدت بیشتری را در جامعه اسلام سبب می شوند.
نماز و اعطای وام
"... و اقیمواالصلوه و اتواالزکوه و اقرضواالله قرضاً حسناً..."؛ ... و نماز به پا دارید و زکات بدهید و به خدا قرض نیکو دهید و برای خدا به محتاجان قرض الحسنه دهید... . هرگاه انسان نماز را با نیت خالص و با حفظ تمام ارکان آن و با مداومت اقامه کرد آنگاه همه چیز را از خدا و به سوی او می داند و لذا می تواند زکات مال خود را بپردازد و چون به مالکیت روز جزای خداوند معتقد است و پاداش آن روز را باور دارد، مال خود را انفاق می کند و به نیازمندان قرض الحسنه می دهد. حال چون از همه بدی ها پیراسته شده، در جهت آراسته شدن جامعه به صفات انسانی، تلاش و کوشش می کند و حتی از بذل جان خود نیز دریغ نمی ورزد. نیز هرگاه از او در امری نظر بخواهند، بدون سوء نیت، تمام اطلاعات و دانسته های خود را بدون کم و کاست در اختیار آنها قرار می دهد و به این ترتیب در برقراری عدالت در تمام شئونات آن کمک می کند.
نماز در آئینه ى حیات انبیا و امت ها
تفسیر على بن ابراهیم قمى در حدود قرن سوم هجرى ، یعنى نزدیک به عصر امام حسن عسکرى (علیه السلام) ، به رشته ى تحریر درآمده است .
بزرگان از علماى امت اسلامى و دانشمندان وارسته ، امثال علامه ى طباطبایى صاحب تفسیر المیزان ، به این تفسیر اطمینان نموده و بسیارى از مطالب آن را در کتب فقهى و تفسیرى و اخلاقى خود نقل کرده اند .
نویسنده ى تفسیر جناب على بن ابراهیمدر توضیح آیه ى شریفه ى ( فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِمَات ) روایتى را از قول پدرش ، از ابن ابى عمیر ، از ابان بن عثمان ، از امام ششم (علیه السلام) نقل مى کند که با توجّه به اینکه کتب رجالى شیعه از قبیل رجال کشى ، جامع الرواه اردبیلى ، قاموس الرجال شوشترى ، معجم الرجال خویى ، سندش را صددرصد معتبر دانسته اند ، نشان دهنده ى مسئله ى نماز در زمان حضرت آدم (علیه السلام) است ، برگردان فارسى روایت تا آنجا که لازم و نقطه ى شاهد است از نظر عاشقان نماز مى گذرد :
* آدم پس از بیرون آمدن از بهشت و هبوط به زمین ، چهل روز در کوه صفا واقع در نزدیک بیت حق اقامت داشت . آن روزها به خاطر دورى از مقام قرب و هبوط از مقام علّم الاسمایى و از دست دادن جوار ملکوت و هجران بهشت وصال محبوب ، در حالى که صورت به خاک داشت همچون ابر بهاران سرشک از دیده مى ریخت .
امین وحى از جانب حضرت معبود که جز لطف و محبّت و احسان و مرحمت به بندگان ندارد بر او نازل شد و سبب ناله ى جگرسوز و دلخراش او را پرسید . در پاسخ آن فرشته گفت : چرا ناله نکنم و اشک از دیده نبارم ؟ مگر نه این است که خداى عزیز مرا به خاطر بى توجّهى به خواسته ى خود از مقام قرب رانده و از جوار رحمت خویش محرومم نموده و مسکنم را در خاک دلّت و بر غبار مسکنت قرار داده ؟
فرشته ى وحى بدو گفت : به پیشگاه لطف دوست برگرد و وجود خود را به زینت توبه بیاراى .