بیماری لکه نواری جو
pyrenophora graminea
سطح انتشار بیماری
بیماری لکه نواری جواز بسیاری از مناطق جوخیز جهان از جمله هندوستان, شوروی, نروژ, ایتالیا, انگلستان, کانادا, امریکا و نیوزلند گزارش گردیده است. در ایران این بیماری در آذربایجان، مناطق اطراف دریای خزر, کرج, ورامین, تهران و خوزستان مشاهده شده است. در آذربایجان شرقی در تمام نقاط زیر کشت جو و در آذربایجان غربی در ماکو, خوی, و سلماس وجود دارد این بیماری همه ساله و با شدت قابل ملاحظه ای در سطح استان آذربایجان شرقی مشاهده می گردد.
اهمیت اقتصادی بیماری
در نقاط مختلف جهان, خسارت وارده از بیماری لکه نواری به محصول جواز 70 تا 100% گزارش شده است. امروزه از بین رفتن صد در صد محصول در گیاهان آلوده مورد قبول پژوهشگران بوده و در تخمین ها درصد خسارت به محصول یک مزرعه یا یک منطقه را برابر درصد گیاهان آلوده به بیماری لکه نواری در نظر می گیرند در مطالعات سال 1365, خسارت این بیماری به محصول جواستان آذربایجان شرقی تقریبا 16% (برابر 34 هزار تن) وبه ارزش حدود چهار میلیارد ریال بر آوردن شده.
علائم بیماری
مشخص ترین علائم بیماری وجود لکه های نواری برنگهای زرد, قهوه ای, و نکروزه در روی برگها می باشند. معمولا علائم بیماری ابتدا در روی برگها دوم یا سوم گیاهچه ظاهر شده و سپس در روی سایر برگهای دیده می شوند. اما ممکن است در تمام گیاهان آلوده علائم بیماری در مراحل اولیه رشد مشهود نگردند. نوارهای زرد در برگهای تازه تولید شده بویژه در روی قسمت پائین پهنگ برگ و غلاف ظاهر می شوند. این نوارها بتدریج در تمام طول برگ توسعه یافته و نکروزه می گردند. این لکه ها معمولا بهم پیوسته و تمامی برگ می میرد. در حین تباهی بافتها, برگها در قسمت نوک پاره می شوند. گیاهان آلوده معمولا کوتوله می مانند در بوته های آلوده یا خوشه ای ظاهر نمی گردد یا خوشه های حاصل بصورت پیچ خورده, خشک شده, و قهوه ای رنگ می گردند. خوشه های آلوده اغلب دانه ای تولید نمی کنند و در صورت تولید, دانه ها ریز, چروکیده, .و قهوه ای هستند. در بعضی از گیاهان آلوده خوشه ها بطور طبیعی ظاهر شده و دانه های تولید شده علائمی از بیماری نشان نمی دهند. ظهور و نوع علائم بیماری و شدت آنها به قدرت بیمار یزائی (ویرولانس) قارچ, حساسیت میزبان, و شرایط جوی بستگی دارد.
عامل بیماری
عالم این بیماری قارچ pyrnopra graminea Ito @kurib است که متعلق به آسکومیست ها بوده و تولید پریتیس می نماید پریتیس های این قارچ, که در پائیز روی کلشهای باقیمانده جو در مزرعه تولید می شوند. در طبیعیت بندرت مشاهده می گردند. پریتیس ها در سطح کلشها و یا کم و بیش فرو رفته در آنها تولید می گردند و اندازه آنها 726-576*572-442 میکرون می باشد. آسکها بشکل کیسه های چماقی یا استوانه ای بوده و در قاعده دارای پایه کوتاه و در انتها مدور می باشند. آسکوسپرها برنگ زرد قهوه ای, به اندازه های 61-43*28-18 میکرون, بیضوی شکل, باسه دیواره عرضی, و یا (گاهی دو) دیواره طولی در سلول وسطی می باشند. محققین عقیده دارند که آسکوسپرها نقشی در تکمیل سیکل بیماری ندارند (8)
Drechlera graminea (Rab). Shoem . مرحله غیر جنسی این قارچ
(Syn. Helminthosporium gramineum Rabh.)
می باشد. در این حالت قارچ تولید کننده یوفرو کنیدی می نماید. کنیدیها در انتها جوانب انتهایی نکنید یوفر ها و بصورت خوشه های سه تا پنج تائی تولید می شوند. کندیخها راست, در هر دو انتها مدور, دارای تا هفت دیواره عرضی, به اندازه های 115-30*24-11 میکرون و برنگ قهوه ای زرد می باشند. تمام سلولهای کنیدی قادر به تندش می باشند. تولید پیکنید توسط این قارچ نیز گزارش شده است ولی پیکنید در طبیعت بندرت یافت می شود.
در روی بافتهای آلوده گیاه کنیدیها بطور فراوان تولید می شوند. در محیط های کشت آزمایشگاهی, میسیلویوم قارچ خاکستری تا زیتونی بوده و اغلب عقیم می باشد. قرار دادن قطعاتی از برگ جو در محیط کشت آگار (Water Agar) و استقرار محیط کشت در شرایط متناوب نور و تاریکی و سپس در یک محیط سرد ممکن است منجر به تولید کنیدیها در محیط کشت گردد.
سیکل بیماری
لکه نواری جو منحصرا یک بیماری بذر زی (Seed-Borne) می باشد. قارچ عامل بیماری زمستان را بصورت میسیلیوم در پوست و پریکارپ دانه می گذارند ولی جنین دانه آلوده نمی گردد. هیف موجود در دانه رشد کرده و گیاهچه را آلوده می سازد. در زمان خوشه دهی, و در شرایط رطوبی, کندیهای تولید شده روی برگها توسط با دبر روی خوشه های گیاهان مجاور انتقال یافته و دانه ها را آلوده می افتد., ولی شدیدترین آلودگی دانه ها و جود آب در روی خوشه ها ضرورت نداشته و گزارشات نشان می دهند که آلودگی دانه ها در صورت فقدان آب در روی آنها شدیدتر بوده است. آلودگی دانه ها در حرارت بین 10 تا 33 درجه سانتگراد صورت می گیرد. دانه ها آلوده معمولا علائمی از خود نشان نداده و سالم به نظر می رسند.
حرارت و رطوبت خاک در آلوده شدن گیاهچه ها از طریق بذور آلوده تاثیر می گذارد. بیشترین درصد آلودگی گیاهچه ها در حرارت 12 درجه سانتیگراد بوموقع می پیوندد و در بالاتر از 15 درجه سانتیگراد آلودگی کاهش یافته یا اتفاق نمی افتد. آلودگی گیاهچه ها در رطوبت متوسط خاک (پتانسیل آب منهای 7 بار) بیشتر از آلودگی آنها در رطوبت بیشتر (منهای 1 بار) یا رطوبت کمتر (منهای 13 بار) گزارش شده است. حساسترین مراحل آلودگی گیاهچه ها از شروع جوانه زدن بذر تا ظهور گیاهچه در بیرون خاک می باشد. معمولا درصد گیاهان آلوده از درصد بذر آلوده می باشد.
تشخیص دانه های آلوده
جهت تشخیص دانه های آلوده از روش انجماد استفاده می کنند از نمونه دانه های مشکوک به آلودگی حداقل 200 عدد دانه مورد آزمایش قرار می گیرد. دانه ها را روی کاغذ خشک کن خیس شده در درون ظروف شیشه ای یا پلاستکیی در بسته قرار می دهند. ظروف حاوی دانه ها را بمدت 24 ساعت در حرارت 20 درجه سانتیگراد, سپس بمدت 24 ساعت در حرارت 20- درجه سانتیگراد و بدنبال آن بمدت پنج روز در حرارت 20 درجه سانتیگراد با تناوب 12 ساعت تاریکی و 12 ساعت زیر نور نزدیک به ماورا بنفش (NUV) قرار می دهند. بعد از این مدت دانه ها را در زیر بینوکلربا بزرگنمایی 25 تا 50 مورد بررسی قرار می دهند. در صورت آلوده بودن دانه ها, کنیدیوفرها و کنیدیهای قارچ ها جنس Helminthosporium در روی آنها تولید شده و قابل رویت می باشند. در استفاده از این متد بایستی در تشخصی گونه H.graminum (عامل بیمار لکه نواری) از سایر گونه ها بویژه H.teres دقت کافی بعمل آید.چ
علاوه بر متد فوق الذکر, می توان دانه های مورد آزمایش را در گلخانه یا در مزرعه خاک کاشته و از روی علائم ظاهر شده در گیاهان وجود قارچ در دانه ها را مشخص کرد. البته در استفاده از این طریقه به مدت زمان طولانی تر و هزینه بیشتری نیاز می باشد.