تاریخچه ظهور ایدز
در 1981، 8 مورد وخیم ابتلا به بیماری سارکوم کاپوسی (KAPOSI’S SARCOMA) که نوعی سرطان بدخیم عروقی است، در میان مردان همجنس گرای نیویورک گزارش شد. این نوع سرطان نادر است و معمولا ً سالمندان را گرفتار می کند. همزمان با این رویداد، شمار مبتلایان به نوعی عفونت نادر ریوی نیز در نیویورک و کالیفرنیا افزایش یافت. مسئولان بهداشت و درمان آمریکا در آن زمان علت شیوع ناگهانی این دو بیماری را نمی دانستند؛ اما امروزه این دو واقعه پزشکی مصادف با تولد بیماری ایدز در زندگی بشری در نظر گرفته می شود. طی یک سال، این بیماری ناشناخته گسترش یافت و در 1982، AIDS (ACQUIRED IMMUNE DEFICIENCY SYNDROME) به معنی «سندروم نقص ایمنی اکتسابی» نام گرفت. رفتهرفته، این بیماری نه تنها همجنسگرایان، بلکه گروههای مختلفی از مردم را مبتلا کرد. بیماران هموفیلی و معتادان گروههای بعدی بودند.
در این سالها، بیماری جدیدی در فقیرترین قاره جهان به معضلی جدی تبدیل شد. این بیماری را آفریقاییها در زبان بومی اسلیم (SLIM) به معنی مرگ در نتیجه تحلیل تدریجی بدن می نامیدند، به دنبال تحقیقات بیشتر مشخص شد که این بیماری همان ایدز است .در 1984، تلاش دانشمندان و محققان برای کشف علت بیماری کشنده ایدز به نتیجه رسید. گروهی تحقیقاتی به سرپرستی رابرت گالو ادعا کرد که عامل این بیماری را شناسایی کرده است. البته این گفته به شدت با اعتراض محققان فرانسوی که ماهها قبل ویروس HIV را شناسایی کرده بودند رو به رو شد.
براساس آخرین تحقیقات بر روی ویژگی های ژنتیکی ویروس HIV، این ویروس از ترکیب دو ویروس مختلف در شامپانزه به وجود آمده است. ویروس HIV از دیدگاه علم ویروس شناسی به گروهی از ویروسها تعلق دارد که در میمونها بیماریزا هستند. یافته ژنتیکی مذکور این نظریه را که ایدز طی یک قرن گذشته در جنگلهای غرب آفریقا ظهور کرده است، تأیید می کند. به اعتقاد دانشمندان، انسان برای اولین بار در نیمه اول قرن گذشته در نتیجه شکار و تغذیه گوشت شامپانزه، سنتی که هنوز در آفریقا ادامه دارد، به این ویروس آلوده شده است. بسیاری از دانشمندان بر این باورند که انتقال ویروس بیش از یک بار اتفاق افتاده است، زیرا انواع متفاوتی از این ویروس باعث بروز بیماری ایدز در انسان می شود.
جالب آنکه هرچند نخستین مورد ابتلا به ایدز در 1981در آمریکا گزارش شده ، شواهد نشان میدهد که اولین قربانی ایدز در این کشور یک جوان سیاه پوست بوده که در 1969درگذشته است.
در توجیه کشف همزمان این بیماری در دو نقطه جغرافیایی گفته می شود که افزایش تعداد سفرهای بینالمللی پس از دهه 1960، به گسترش ویروس HIV در نقاط مختلف جهان کمک کرده است.
ادوارد هوپر، خبرنگار انگلیسی، در کتاب خود با عنوان رودخانه نظریه جالبی را درباره نحوه انتقال این ویروس از شامپانزه به انسان مطرح کرده است. به ادعای هوپر، در اواخر دهه 1950، برای تولید نخستین نمونههای واکسن خوراکی فلج اطفال، 400 شامپانزه شکار شدهاند و استفاده از کلیه شامپانزههای آلوده به ویروس HIV برای تولید واکسن، ویروس را به دستکم یک میلیون نفر از اهالی کنگو، روندا و بوروندی منتقل کرده است. براساس شواهد موجود، محلهای 28پروژه تولید واکسن با مکانهایی که اولین موارد آلودگی به ویروس HIV ثبت شده همپوشانی داشته است.
راه های انتقال و تشخیص ایدز
ایدز یا AIDS مخفف کلمه "ACQUIRED IMMUNE DEFICIENCY SYNDROME" به معنای "سندرم نقص اکتسابی ایمنی" است. ایدز در اثر اختلال عملکرد ایمنی سلولی و هومورال رخ میدهد و به دنبال آن بیمار درمقابل انواع عفونتها و سرطانها 3115 بیدفاع شده و در نهایت منجر به مرگ فرد میشود. انسانهای مبتلا حتی در مقابل بیماریها و عفونتهای بسیار سبک هم نمیتوانند مقاومت کنند.
ایدز در آغاز در بین مردان همجنس باز فعال از نظر جنسی و افراد معتاد به داروهای وریدی در ایالات متحده شناسایی شد و تا سال 1985مردان همجنس باز، عامل انتقال سه چهارم موارد ایدز بودند. در ایران اولین مورد ایدز، در یک کودک 6 ساله در سال 1366 مشاهده شد. وی از فرآوردههای خونی وارداتی به کشور استفاده میکرد و از آن زمان به بعد انجام آزمایش خون برای استفاده کنندگان از فرآوردههای خونی اجباری شد.
عامل بیماری ایدز، ویروسی از خانواده رترو ویروسها به نام ویروس نقص ایمنی انسان (HIV) HUMAN IMMUNODEFICIENCY VIRUS است و هنوز واکسن یا درمان موثری برای آن وجود ندارد
راههای انتقال ویروس ایدز
1- از راه خون و فرآوردههای خونی آلوده: بررسیهای انجام شده نشان میدهد که بسیاری از فرآوردههای خونی از جمله پلاسما، گلبول قرمز متراکم، فاکتور انعقادی، خون کامل و پلاکت میتوانند باعث آلودگی شوند و آلبومین و گاماگلوبولین خطر آلودگی ندارد.
2- پیوند نسج آلوده
3- استفاده مجدد از سرنگ و سرسوزنهای استفاده شده: این عامل انتقال بهخصوص در معتادان تزریقی، عامل مهم انتشار بیماری است.
4- استفاده از لوازم پزشکی و دندانپزشکی استریل نشده و آلوده
5- استفاده از ابزار مشترک جهت خالکوبی، ختنه، سوراخ کردن گوش، حجامت و ...
6- استفاده از تیغ سلمانی مشترک
7- تماس جنسی دو فردی که یکی از آنها آلوده به ویروس باشد. توجه داشته باشید که سن، جنس، نژاد و رنگ تأثیری در انتقال بیماری ندارد.
برخلاف جداسازی ویروس ایدز از بسیاری از ترشحات بدن مانند خون، ترشحات جنسی مردان و زنان، بزاق، ادرار، اشک، عرق، شیرمادر و مایع مغزی نخاعی و ... ، سرایت در اثر تماس با همه آنها صورت نمیگیرد و فقط خون، ترشحات جنسی و شیرمادر، عامل انتقال هستند.
8- انتقال از مادر به کودک: احتمال انتقال بیماری قبل از زایمان، در حین زایمان و پس از زایمان از مادر آلوده به فرزند وجود دارد. البته انتقال در حین بارداری و وضع حمل از زمان بعد از زایمان بیشتر است. حدود 45- 20 درصد مادرانی که آلوده هستند، عفونت را به فرزندان خود منتقل میکنند. هم چنین ثابت شده است، که شیر مادران آلوده میتواند سبب انتقال ویروس از مادر به فرزند باشد.
امروزه در اکثر کشورهای دنیا خون و فرآوردههای خونی را از نظر آلودگی به ویروس ایدز، مورد بررسی قرار میدهند. متأسفانه در کشور ما انتقال بیماری در میان استفاده کنندگان از سرنگهای مشترک (معتادان تزریقی) میزان قابل توجهی از انتقال در سالهای اخیر را به خود اختصاص داده است.
برخلاف جداسازی ویروس ایدز از بسیاری از ترشحات بدن مانند خون، ترشحات جنسی مردان و زنان، بزاق، ادرار، اشک، عرق، شیرمادر و مایع مغزی نخاعی و ... ، سرایت در اثر تماس با همه آنها صورت نمیگیرد و فقط خون، ترشحات جنسی و شیرمادر، عامل انتقال هستند. بنابراین ویروس ایدز از راه تماسهای عادی مانند کار کردن با هم، صحبت کردن، هم سفر شدن، غذا خوردن، همچنین از راه استخر، توالت، حمام، دست دادن، بغل کردن، بوسیدن، استفاده از ظروف غذاخوری مشترک، عطسه، سرفه، گوشی تلفن و ... قابل انتقال نیست.
سیر بیماری، علایم و تظاهرات بیماری:
از زمان ورود عامل بیماری به بدن تا شروع علایم بیماری، مدت زمانی طول میکشد که به این مدت، دوره نهفتگی یا کمون یا بدون علامت گویند. این دوره به طور دقیق مشخص نیست، ولی فاصله ی زمان بین شروع عفونت تا ظهور بیماری از 6ماه تا 5 سال و حتی 10 سال میتواند باشد. دوره کمون طولانی از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا ممکن است ویروس در طی این مدت به جامعه راه یافته و علایم بالینی وقتی شناخته و ظاهر شود که ویروس میزان وسیعی از جامعه را آلوده کرده باشد، زیرا در طی دوره کمون افراد آلوده از نظر ظاهری به هیچ وجه قابل تشخیص نیستند، ولی میتوانند بیماری را انتقال دهند.
از زمان ورود عامل بیماری به بدن تا شروع علایم بیماری، مدت زمانی طول میکشد که به این مدت، دوره نهفتگی یا کمون یا بدون علامت گویند. این دوره به طور دقیق مشخص نیست، ولی فاصله ی زمان بین شروع عفونت تا ظهور بیماری از 6ماه تا 5 سال و حتی 10 سال میتواند باشد.
بیماری در 4 مرحله تظاهر پیدا میکند، که البته همه آنها بهطور الزامی در افراد آلوده مشاهده نمیشود.